مشکلات کمبود آب در ایران؛ ریشه ها، زمینه ها و سابقه تاریخی

مقاله اول: مشکلات کمبود آب در ایران؛ ریشه ها، زمینه ها و سابقه تاریخی

ایران در یکی از عمیق ترین بحران های آبی تاریخ خود قرار دارد. هفت ریشه اصلی این بحران:مشکلات کمبود آب در ایران؛ ریشه ها، زمینه ها و سابقه تاریخی

۱. سابقه تاریخی : ایران مهد قنات بود؛ ۳۵۰۰ سال پیش بیش از ۵۰ هزار کیلومتر قنات فعال داشتیم. اما از دهه ۱۳۴۰ با ورود پمپ های دیزلی و برقی، چاه زنی آغاز شد. تا سال ۱۳۵۷ تعداد چاه ها به ۳۲۶ هزار رسید و تا سال ۱۴۰۴ به بیش از ۹۳۰ هزار حلقه (۵۴۰ هزارتای آن غیرمجاز). سیاست خودکفایی گندم و یارانه انرژی، قنات ها را خشک و سفره های زیرزمینی را تخلیه کرد.

۲. تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی : دمای متوسط ایران از ۱۹۶۰ تا ۱۴۰۴ بیش از ۲٫۱ درجه سلسیوس افزایش یافت. بارش از ۲۵۲ به ۲۰۳ میلی متر سقوط کرد. سال آبی ۱۴۰۳–۱۴۰۴ با ۴۸ درصد کمبود، یکی از خشک ترین سال های ۵۵ سال اخیر بود. دریاچه ارومیه ۹۵ درصد، گاوخونی و بختگان ۱۰۰ درصد حجم خود را از دست دادند.

۳. برداشت بی رویه و فرونشست زمین : کسری مخزن تجمعی ۱۵۵ میلیارد مترمکعب است. از ۶۰۹ دشت کشور، ۴۳۲ دشت ممنوعه بحرانی هستند. نرخ فرونشست در تهران، رفسنجان و مشهد بین ۲۵–۳۶ سانتی متر در سال است؛ بالاترین نرخ جهان پس از مکزیکوسیتی.

۴. کشاورزی ناکارآمد : ۹۱ درصد آب تجدیدپذیر صرف کشاورزی می شود، اما راندمان متوسط آبیاری فقط ۴۱ درصد است. هنوز ۶٫۵ میلیون هکتار غرقابی آبیاری می شود. کشت برنج در کویر مرکزی و هندوانه در مناطق کم آب ادامه دارد؛ یک کیلو برنج غرقابی ۴۸۰۰ لیتر آب می برد.

۵. رشد جمعیت و شهرنشینی بی ضابطه : جمعیت از ۳۴ میلیون (۱۳۵۵) به ۹۱ میلیون (۱۴۰۴) رسید. سرانه آب تجدیدپذیر از ۷۰۰۰ به ۹۵۰ مترمکعب سقوط کرده و تا سال ۱۴۱۵ زیر ۷۰۰ مترمکعب (بحران مطلق) خواهد رسید. شهرنشینی از ۳۱ درصد به ۷۷ درصد رسید و مصرف سرانه خانگی دو برابر شد.

۶. یارانه های پنهان انرژی : یارانه سالانه ۲۵–۳۰ میلیارد دلاری برق و سوخت کشاورزی، هزینه پمپاژ از عمق ۳۰۰ متری را به کمتر از ۵ درصد قیمت واقعی رسانده است. این یارانه مهم ترین دلیل اقتصادی ماندن چاه های غیرمجاز و برداشت ۵۳ میلیارد مترمکعب در سال (۱۸ میلیارد بیشتر از ظرفیت) است.

۷. تداوم الگوهای قدیمی و کندی تغییر رفتار جامعه : بیش از ۶۰ درصد کشاورزان هنوز معتقدند آب زیرزمین «مال خودشان» است. فقط ۱۵ درصد مزارع آبیاری نوین دارند. مقاومت فرهنگی در برابر تغییر الگوی کشت، هدررفت بالای آب خانگی و صنعتی، و عدم احساس فوریت بحران در بسیاری مناطق، مانع اصلی اجرای راه حل های فنی شده است.

شرکت مهندسی نیرو ایستا www.niroista.com