چند نکته در مورد حضرت فاطمه زهرا (س)

چند نکته در مورد حضرت فاطمه زهرا (س)

پژوهشگر دینی : مهدی سلمانی

شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها ، مظهر عدالت خواهی و مبارزه با ظلم و نماد مقاومت را به تمامی آزادگان تعزیت و تسلیت عرض می نماییم .

بعد از آن که پیام آوراسلام درگذشت ، مردم به شدت اندوهگین شدند {۱} . فاطمه ی زهرا (س) در غم درگذشت پدر ، حال ناخوشی داشت و همراه علی (ع) مشغول تدفین پدر بود {۲} ولی ناامیدوارانه در همین حال ، برخی از نزدیک ترین یاران او در «سقیفه ی بنی ساعده» جمع شدند تا برای خلافت تصمیم گیری کنند {۳} ، حضرت علی (ع) حاضر به بیعت نشد و با جمعی از نزدیکان اش به نشانه اعتراض در خانه نشست {۴} ، ظاهرا ابوبکر بن ابی قحافه که اکنون به خلافت رسیده بود ، چند بار به حضرت علی (ع) پیغام می دهد که به مسجد بیاید و بیعت کند ، ولی علی(ع) راضی نمی شد ، با این حال عمر بن خطاب آمد و حضرت علی (ع) را با خود به مسجد برد اما نتوانستند از او بیعت بگیرند . مطابق گزارشی ظاهرا فاطمه ی زهرا (س) به ابوبکر پیام فرستاد که اگر علی (ع) را رها نکنید ، موی خود را مکشوف و پریشان می کنم {۵} ، پس علی (ع) به خانه برگشت ، ابوبکر با فشار اطرافیان مجددا عمر را به نزد علی (ع) فرستاد و زمانی که رسید ، درب خانه را کوفت و از حاضران در خانه ی علی (ع) بیعت خواست که مخالفت کردند ، دستور داد هیزم بیاورند تا خانه را آتش بزند ، فاطمه ی زهرا (س) صدا را شنید ، جلو آمد و عمر را توبیخ کرد {۶} ، با سخن دختر پیام آور ، عمر برگشت {۷} بعد از مدتی عمر آمد و حضرت علی (ع) دوباره با او به مسجد رفت ، از او بیعت خواستند ولی ممانعت کرد . ابوبکر ، علی(ع) را تهدید به اعدام کرد ، علی (ع) جوابی داد که خلیفه ساکت شد . عمر به خلیفه گفت درباره ی او کاری نمی کنی ؟ ابوبکر پاسخ داد : « لا اکرهه علی شیء ما کانت فاطمه الی جنبه / تا زمانی که فاطمه در کنار او باشد، به بیعت اجبارش نمی کنم » {۸}
در مدتی که فاطمه ی زهرا (س) بیمار بود ، ابوبکر و عمر با وساطت علی(ع) به نزد او آمدند تا حلالیت بگیرند . صحبت ها با گریه دو طرف همراه شد و در آخر ، آنان ناامیدانه از نزد دختر پیام آور بیرون آمدند {۹} ، هرچند برخی گفته اند یک بار هم ابوبکر به تنهایی آمد بعد از گفتگو ، فاطمه ی زهرا (س) از او راضی شد : « ترضاها حتی رضیت » {۱۰} . با این حال وصیت فاطمه ی زهرا (س) این بود که هیچ کس در تشییع جنازه اش حاضر نباشد {۱۱} ، پس حضرت علی(ع) هم همسرش را مخفیانه و شبانه دفن کرد {۱۲} . پس از آن دوره ، ائمه اهل البیت (ع) مکان تقریبی این قبر را مشخص کرده اند ، مکان های احتمالی مزار فاطمه ی زهرا (س) را روضهالنبی {۱۳} ، قبرستان بقیع {۱۴} و خانه برادر شوهرش عقیل {۱۵} دانسته اند . بنا به گزارشاتی ، این قبر در جوار پیام آور اسلام (ص) است :
۱. در گزارشی امام رضا (ع) بیان کرده که فاطمه ی زهرا (س) در خانه اش دفن شده است : « سالت الرضا عن قبر فاطمه فقال دفنت فی بیتها » {۱۶} و در ادامه امام توضیح می دهد که در زمان بنی امیه ، در توسعه ساختمان ، این قبر داخل مسجد قرار گرفت : « فلما زادت بنو امیه فی المسجد صارت فی المسجد » {۱۷} .
۲. مطابق گزارش هایی ، اتاق پیام آور اسلام (ص) چسبیده به اتاق همسرش عایشه بود و از طریق یک درب به هم راه داشتند {۱۸} و پیام آور هم درون اتاق عایشه دفن شده است {۱۹} ، نزدیک ترین خانه هم به این اتاق ، خانه ی علی(ع) و فاطمه ی زهرا (س) بود {۲۰} .
۳. برای اینکه نزدیکی این مزار تایید شود ، در گزارشی امام صادق (ع) بیان کرده که فاطمه ی زهرا (س) در میانه مزار و منبر پیام آوراسلام دفن شده است : « قبر فاطمه بین قبره و منبره » {۲۱} .
به هرحال ، نحوه درگذشت فاطمه زهرا (س) یکی از مسائل اختلافی ، تاریخی و از نقاط تیره تعصبات مذهبی بین شیعه و سنی است . واضح است که درگذشت پاره تن رسول الله (ص) هرچه سوزناک تر باشد ، حقانیت اهل بیت و شناعت دشمنان ایشان بیشتر آشکار می شود . مطابق نظر مشهور ، فاطمه زهرا (س) به دلیل جراحات شدید وارده به پهلو و سقط جنین ناشی از حمله مهاجمین به منزل ایشان به شهادت رسیده است . حرف و سخن بسیار است ، به همین مقدار بسنده کرده و مابقی اتفاقات را به زودی در یک مقاله منتشر خواهم کرد و اما چند توصیه که دانستن آن در جامعه کنونی بسیار اهمیت دارد .

۱. حضرت فاطمه زهرا (س) حاکم جامعه اسلامی را نهی از منکر کردند ، ما روایتی در نهی از منکر کردن بی حجاب در مورد ایشان سراغ نداریم بلکه روایات متعدد صحیح السندی داریم که نهی از منکر حاکمان را تشویق می کند .
۲. حضرت فاطمه ی زهرا (س) ملاک حقانیت را راه و رسم و برداشت عموم مردم قرار نداد بلکه حق را شناخت و تبعیت کرد ولو تنها !
۳. وظیفه هر کس در قبال حق ، با توجه به مجموعه توانمندی ها و موقعیت اش تعیین میشود ، علی (ع) و فاطمه (س) همسر بودند اما علی (ع) مکلف به تقیه بود و فاطمه مکلف به خروج وظیفه یکی سخن بود و دیگری سکوت .
۴. وقتی وظیفه ات را به دقت بررسی کردی و تشخیص دادی انجام بده ولو سر سبز را زبان سرخ بر باد دهد . به خاطر ملامت مردم یا کم شدن بهره مندی از ابرو و مال و جان ، وظیفه را وامگذار . فاطمه پیشوای ناهیان از منکری است که در این مسیر آبرو و مال (فدک) و جانش را گذاشت . چنانچه در خطبه فدکیه حضرت زهرا (س) حکمت وجوب برخی مناسک و آداب و عبادات را میفرمایند این مناسک برای ایجاد ملکات نفسانی نیک در انسان است مثلا حکمت نماز در آن خطبه ، زدودن تکبر در برابر حضرت حق دانسته شده است . عزاداری هم قرار است بیعتی باشد با حسین (ع) بر پیمودن راه او که مسیر تسلیم و بندگی در مقابل حضرت حق است تا پای جان . حال ما اینهمه مناسک داریم از نماز و روزه و حج .... تا گریستن بر مصیبت حضرت حسین (ع) اما آنچه مقتضای بندگی و مسلمانی ست و آنچه این مناسک قرار بود در ما بیافریند ، حاصل نمیشود . اقتضای بندگی ، ادای امانت است و مراعات حق الناس . اقتضای بندگی نداشتن تعلق به ریاست است و جاه و جلال . اقتضای بندگی استعفای پیران فرتوتی ست که در دوران بازنشستگی ، سنگین ترین مسئولیت های این مملکت را بر عهده گرفته اند . مناسک ما اغلب به پوسته ای تهی و عاداتی خالی از عبادت و بندگی مبدل شده است . مسلمانی آنست که نخست وزیر ژاپن انجام داد استعفای او نماز است و بندگی و به عهده گرفتن مسئولیتی که از انجام آن ناتوانیم بی نمازی .
۵. پیامبر (ص) فرمود : « کاد الفقر ان یکون کفرا / نزدیک است که فقر به کفر منجر شود » {۲۲} ، امیرالمومنین هم فرمودند : « از دری که فقر وارد شود ، از در دیگر ، ایمان بیرون میرود » . یکی از عوامل فقر ، بی ایمانی است که منجر به دزدی است ، به هر قیمت حتی قتل زیرا فقر می تواند عامل کفر یا جرم باشد و روایات و آمارهای اجتماعی هم این خطر را تایید می کنند . هم در نهج البلاغه و هم در خطبه فدکیه حضرت زهرا (س) به صراحت تاکید دارند که جلوی دزدی را بگیر تا حیا عفت درست بشود . « و ترک السرقه ایجابا للعفه / ترک دزدی موجب عفت است » {۲۳} .

در آخر ، به عنوان یک پژوهشگری که اجازه اجتهاد دارم عرض می کنم که میراث فاطمه ی زهرا دفاع از حق است و نه حجاب . از فاطمه زهرا (س) هیچ روایت معتبری درباره حجاب پوشش بانوان به چشم نمی خورد . در بحث ستر صلوتی پوشش در زمان عبادت تنها یک روایت معتبر درباره کیفیت پوشش ایشان در زمان نماز از زبان امام باقر (ع) در دست است که فضیل از امام باقر (ع) روایت میکند که فاطمه (س) در پیراهنی بلند و خماری بر سر نماز گزارد ، بر سر او بیشتر از این نبود که با آن موها و گوشهایش را پوشانیده بود . روایتی که با این مضمون به فاطمه زهرا (ع) نسبت داده شده « برای زنان بهتر است که مردان را نبینند و مردان هم آنها را نبینند » مرسله غیر مسند و ضعیف است و قابل انتساب به فاطمه زهراء (س) نیست زیرا اولا با بررسی متون دینی می توان به این نتیجه رسید که حجاب او ، نه آنچنان سفت و سخت بود که حتی از مرد نابینا هم خود را بپوشاند و نه آنقدر وارفته بود که بتوان او را بی حجاب دانست . امام محمد باقر عقیده دارد : « با وجود اینکه فاطمه زهرا سرور زنان بهشت بود، روسری اش فقط تا وسط بازویش را تحت پوشش قرار می داد » {۲۴} ، ثانیا در روایاتی بیان شده که فاطمه زهرا از این موضوع که در روز قیامت همه برهنه هستند ، دلخور و اندوهگین بود ، به نزد پیامبر آمده و ناراحتی خود را به پدر در میان گذاشت ، پیامبر به دخترش گفت که تو نیز در روز قیامت برهنه خواهی بود . پیامبر با این استناد که در آن زمان کسی متوجه دیگری نخواهد بود سعی می کند دل غصه دار فاطمه را از التهاب دربیاورد {۲۵} ، حتی روایتی وجود دارد که نشان می دهد فاطمه زهرا بعد از بلوغ و ازدواج و دوران زندگی در مدینه حجابش آنگونه که مردم تصور می کنند نبوده و لباس رنگارنگ می پوشید و آرایش می کرد ، در کتاب های روایی آمده است روزی علی بن ابی طالب شترهای قربانی پیامبر را شتربانی می کرد . فاطمه زهرا را مشاهده کرد که از حالت احرام خارج شده و لباس رنگین پوشیده و سورمه بر چشم کشیده بود . علی از این کار فاطمه ناخشنود شد و ناراحتی خود را به او گفت . فاطمه در مقابل جواب داد که پدرم مرا بر این کار فرمان داده است . بعد مدتی از گذشتن ماجرا ، زمانی که علی در عراق بود گفت رسول خدا رفتم در حالی که به دلیل کاری که فاطمه کرده بود خشم گرفته بودم . علی از پیامبر صحت نقلی که فاطمه از پدرش کرده بود را جویا می شود (که آیا واقعا فاطمه زهرا به پیامبر چنین گفته است یا خیر) . در ادامه مراتب ناراحتی و خشم خود را به پیامبر بازگو می کند . با این حال پیامبر جانب فاطمه زهرا را گرفته و می گوید : « فقال: صدقت. صدقت / فاطمه راست گفته است ، راست گفته است » {۲۶} ، بسیاری از فقهای شیعه در مباحث فقهی مربوط به حج این روایت را پذیرفته اند {۲۷} .

مهمترین میراث فاطمه ی زهرا (س) خطبه ی غرای او در مسجدالنبی (ص) در حضور ابوبکر ، مهاجرین و انصار است در اعتراض به انحراف از روش پیامبر (ص) و دفاع از علی بن ابی طالب (ع) نسبت به ظلمی که بر او رفت این خطبه که از شاهکارهای بلاغت است پهلو به پهلوی خطبه های امیرالمومنین (ع) در نهج البلاغه می زند و نخستین راویان این خطبه علمای اهل سنت هستند . راه و روش فاطمه را در خطبه ی مستند او باید یافت و نه در روایات بی اعتبار غیر قابل استناد . راه فاطمه ی زهرا (س) دفاع از حق و اعتراض به ظلم است همان راهی که زینب کبری هم ادامه داد و این وظیفه شرعی و عقلی و قانونی همگی ما انسان هاست که نسبت به قوانین و سیاست های ظالمانه اعتراض و نقد کنیم .

منابع :

۱. الطبقات الکبری ، ج ۲ ، ص ۲۳۸
۲. الطبقات الکبری ، ج ۲ ، ص ۲۱۲ و ۲۳۷
۳. البدایه و النهایه ، ج ۵ ، ص ۲۶۸
۴. تاریخ الیعقوبی ، ج ۲ ، ص ۱۲۴
۵. تفسیر العیاشی ، ج ۲ ، ص ۶۷
۶. الامامه و السیاسه ، ج ۱ ، ص ۳۰ و ۳۱
۷. العقد الفرید ، ج ۵ ، ص ۱۳
۸. الاحتجاج ، ج ۱ ، ص ۲۰۷
۹. الامامه و السیاسه ، ج ۱ ، ص ۳۲
۱۰. دلائل النبوه ، ج ۷ ، ص ۲۸۱
۱۱. المصنف ، ج ۳ ، ص ۵۲۱
۱۲. تاریخ الیعقوبی ، ج ۲ ، ص ۱۱۵
۱۳. المقنعه ، ص ۴۹۱
۱۴. کشف الغمه ، ج ۱ ، ص ۵۰۱
۱۵. بحارالانوار ، ج ۷۹ ، ص ۲۷
۱۶. الکافی ، ج ۱ ، ص ۴۶۱ / من لایحضره الفقیه ، ج ۱ ، ص ۲۲۹
۱۷. نیز ر.ک : تاریخ المدینه ، ج ۱ ، ص ۱۰۷
۱۸. الطبقات الکبری ، ج ۸ ، ص۱۰۴
۱۹. مسند احمد بن حنبل ، ج ۶ ، ص ۲۲۸
۲۰. صحیح البخاری ، ج ۴ ، ص ۲۰۸
۲۱. معانی الاخبار ، ج ۱ ، ص ۲۶۷
۲۲. الکافی ، کلینی ، ج ۲ ، ص ۳۰۷
۲۳. بحارالانوار ، ج ۲۹ ، ص ۲۲۳ / زندگانی حضرت زهرا (س) (روحانی) ، ص ۶۹۷
۲۴. مکارم الاخلاق ، طبرسی ، ص ۱۰۶
۲۵. بحارالانوار ، ج ۴۳ ، ص ۵۵
۲۶. سنن ابن ماجه ، مناسک ۸۴ ، ح۳۰۷۴ / الافصاح عن معانی الصحاح ، ج ۸ ، ص ۳۵۶ / ذخیره العقبی ، ج ۲۴ ، ص۱۲۴
۲۷. تذکره الفقها ط.ق ، ج ۱ ،ص۳۳۶ / الحج فی الشریعه الاسلامیه الغراء ، ج ۱ ، ص ۱۱