پیوستاری بودن تاب آوری رسانه

پیوستاری بودن تاب آوری رسانه
پیوستاری بودن تاب آوری رسانه یعنی تاب آوری رسانه یک حالت ثابت، قطعی و صفر و یک نیست؛ بلکه یک روند پویا است که میان دو نقطه ضعف شدید و مقاومت بالا در حرکت است.

 تاب آوری رسانه چیزی نیست که یک بار برای همیشه به دست آید، بلکه قابل افزایش، کاهش و بازسازی است. ممکن است رسانه ای در برابر یک بحران قوی باشد اما در بحران دیگر آسیب پذیر شود.

 بنابراین تاب آوری رسانه مجموعه ای تدریجی از یادگیری، سازگاری، اصلاح و رشد است، نه یک ویژگی ثابت.

به عبارت ساده، پیوستاری بودن تاب آوری رسانه یعنی رسانه همیشه در مسیر تقویت یا تضعیف تاب آوری قرار دارد و می تواند با تصمیم ها، آموزش، اخلاق حرفه ای و تعامل با مخاطب، جایگاه خود را در این پیوستار تغییر دهد.

تاب آوری رسانه به توانایی سازمان ها و سیستم های خبری برای حفظ فعالیت های خود و ارائه اطلاعات دقیق در طول بحران ها و پس از آن اشاره دارد.

این شکل از تاب آوری یا resiliency شامل ارزیابی ریسک ها، آماده سازی برای بحران ها و سازگاری با شرایط متغیر سازمانهای خبری است.

تاب آوری رسانه را می توان در سه مولفه اصلی اندازه گیری کرد:
۱.مصرف کنندگان محتوا: توانایی جامعه در تحلیل و ارزیابی اطلاعات.
۲.تولیدکنندگان محتوا: قابلیت رسانه ها در تولید اخبار دقیق و به موقع.
۳.محیط سازمانی: شرایط و زیرساخت های لازم برای پشتیبانی از فعالیت های رسانه ای.

تاب آوری رسانه مفهومی است که در سال های اخیر به یکی از کلیدی ترین مباحث در حوزه ارتباطات، مطالعات رسانه ای، سواد رسانه ای و حکمرانی دیجیتال تبدیل شده است. رسانه ها دیگر تنها ابزار انتقال پیام نیستند؛ آن ها بخشی از زیست جهان انسان معاصر شده اند و در تصمیم سازی های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و حتی عاطفی نقش تعیین کننده ای ایفا می کنند.

 در چنین فضایی، تاب آوری رسانه یعنی توانایی سیستم رسانه ای برای سازگاری با بحران ها، مدیریت فشارها، حفظ کارکردهای حیاتی و بازسازی خود پس از آسیب. اما نکته مهم این است که تاب آوری رسانه یک پدیده ایستا و ثابت نیست. تاب آوری رسانه **پیوستاری** است؛ یعنی در یک خط ممتد قرار دارد و می تواند از سطح بسیار پایین تا سطح بسیار بالا تغییر کند. در واقع تاب آوری رسانه حالتی صفر و یک ندارد، بلکه کیفیتی پویا، تدریجی و قابل ارتقاست. فهم این پیوستار به ما کمک می کند بدانیم چگونه رسانه ها می توانند در برابر بحران ها پایدار بمانند و چگونه جوامع می توانند رسانه هایی قوی تر، معتبرتر و موثرتر بسازند.

وقتی درباره پیوستاری بودن تاب آوری رسانه صحبت می کنیم، نخست باید به این پرسش پاسخ دهیم که چرا تاب آوری یک نقطه مشخص نیست و چرا نمی توان آن را با یک برچسب ساده مانند «بالا» یا «پایین» تعریف کرد.

 تاب آوری رسانه به زیرساخت ها، نیروی انسانی، اعتماد عمومی، قوانین، فرهنگ رسانه ای، اخلاق حرفه ای، اقتصاد رسانه و فناوری وابسته است. هرکدام از این عناصر خود یک طیف دارند و بر روی یکدیگر اثر می گذارند. بنابراین نظام رسانه ای همیشه در حال حرکت بر این طیف است.

 ممکن است در بخش فناوری بسیار مقاوم باشد، اما در حوزه اعتماد عمومی ضعیف عمل کند. ممکن است در برابر فشارهای سیاسی نیمه تاب آور باشد، اما در مدیریت بحران های اطلاعاتی بسیار قدرتمند ظاهر شود. این تغییرات دائمی باعث می شود تاب آوری رسانه به جای آنکه یک نقطه ثابت باشد، یک حرکت و یک مسیر باشد.

پیوستاری بودن تاب آوری رسانه به ما می گوید که مقاومت رسانه ها در برابر بحران ها به تدریج ساخته می شود، به تدریج فرسوده می شود و به تدریج نیز بازسازی می شود.

 یعنی تاب آوری نه یک نتیجه ناگهانی، بلکه حاصل انباشت تجربیات، خطاها، یادگیری ها، اصلاح ها و تصمیمات درست یا غلط در طول زمان است. به همین دلیل رسانه ای که امروز در برابر یک بحران اطلاعات جعلی مقاوم است، شاید فردا در برابر یک بحران اقتصادی یا هجمه سیاسی آسیب پذیر شود. بنابراین نگاه پیوستاری کمک می کند که به جای مطلق نگری، رسانه را موجودی زنده، در حال رشد و نیازمند مراقبت مداوم ببینیم.

در بحث پیوستار تاب آوری رسانه، یکی از نکات مهم این است که رسانه ها همواره بین دو قطب حرکت می کنند؛ قطب ضعف شدید و قطب مقاومت پایدار. در سوی ضعف، رسانه با کمبود منابع، نبود نیروی متخصص، ضعف سواد رسانه ای مخاطبان، بی اعتمادی عمومی، فشارهای بیرونی و آسیب پذیری دیجیتال دست و پنجه نرم می کند.

 در این نقطه حتی یک بحران کوچک می تواند رسانه را از کار بیندازد یا آن را دچار خطاهای جدی کند. در سوی دیگر، قطب تاب آوری بالا قرار دارد؛ جایی که رسانه توانایی تحلیل شرایط، مدیریت تهدیدها، ارتباط موثر با مخاطب، حفظ اخلاق حرفه ای و بازسازی سریع پس از آسیب را دارد. در این نقطه رسانه نه تنها از بحران ها عبور می کند، بلکه از آن ها فرصت می سازد، رشد می کند، یاد می گیرد و اعتماد بیشتری به دست می آورد.

اما نکته مهمی که پیوستاری بودن تاب آوری به ما یادآوری می کند این است که هیچ رسانه ای همیشه در یک سمت این طیف نمی ماند. حتی رسانه های بزرگ، معتبر و باتجربه نیز در شرایطی ممکن است دچار اشتباه، ضعف یا کاهش اعتماد شوند. در مقابل، رسانه های کوچک تر یا تازه تاسیس ممکن است در یک بحران عملکردی خلاقانه و انعطاف پذیر از خود نشان دهند و به نقطه ای از تاب آوری بالا نزدیک شوند. بنابراین این پیوستار همیشه در حال تغییر است و رسانه ها بر اساس عملکرد، تصمیمات و شرایط محیطی در آن جابه جا می شوند.

وقتی تاب آوری رسانه را در قالب یک پیوستار نگاه می کنیم، بهتر می توانیم عوامل تقویت کننده و تضعیف کننده آن را درک کنیم. برای مثال، اعتماد عمومی یکی از مهم ترین محورهای این پیوستار است. اعتماد مانند سرمایه ای است که می تواند رسانه را در برابر بحران ها مقاوم کند یا در صورت کاهش، آن را به شدت آسیب پذیر سازد. رسانه ای که اعتماد بالا دارد، در برابر شایعات، حملات سازمان یافته یا برچسب زنی های سیاسی مقاوم تر است. اما اگر اعتماد کاهش یابد، هر پیام ساده می تواند بحران ایجاد کند و هر اشتباه کوچک می تواند موج بزرگی از بی اعتمادی را ایجاد کند. اینجاست که پیوستاری بودن تاب آوری کاملا قابل مشاهده می شود؛ چون اعتماد قابل اندازه گیری، قابل افزایش و البته قابل کاهش است.

عنصر دیگر که جایگاه رسانه را روی این پیوستار تعیین می کند، سواد رسانه ای مخاطبان است. در جامعه ای با سواد رسانه ای بالا، رسانه ها در برابر بحران های اطلاعاتی مقاوم ترند؛ زیرا مخاطبان قدرت تجزیه و تحلیل دارند و کمتر تحت تاثیر اخبار جعلی یا عملیات روانی قرار می گیرند. اما اگر جامعه ای از نظر سواد رسانه ای ضعیف باشد، تاب آوری رسانه نیز کاهش می یابد، حتی اگر رسانه به لحاظ حرفه ای بسیار قوی باشد. این نشان می دهد که تاب آوری یک پدیده چندلایه است و عوامل اجتماعی، فرهنگی و روانشناختی نیز روی آن اثر می گذارند.

پیوستاری بودن تاب آوری رسانه همچنین به این معناست که رسانه باید همیشه در حال یادگیری، به روزرسانی و بهبود باشد.

 رسانه ای که به وضعیت فعلی خود قانع می شود، به تدریج در پیوستار به سمت ضعف حرکت می کند. رسانه ای که نوآوری می کند، انتقادپذیر است، از داده ها استفاده می کند و نسبت به تغییرات جهان حساس است، در این پیوستار به سمت بخش مقاوم حرکت می کند. این حرکت نیازمند زمان، برنامه ریزی و نگاه راهبردی است. رسانه هایی که بدون برنامه به فعالیت روزمره مشغولند، به مرور دچار فرسودگی می شوند و تاب آوری شان کاهش می یابد. برعکس رسانه هایی که نگاه آینده نگر دارند، به اصول اخلاقی پایبندند و ساختارهای پایدار ایجاد می کنند، تاب آوری خود را تثبیت و تقویت می کنند.

در این میان نقش فناوری بسیار حساس است. فناوری های نوین مانند هوش مصنوعی، کلان داده، یادگیری ماشین و شبکه های اجتماعی به رسانه ها این امکان را می دهند که سریع تر واکنش نشان دهند، دقیق تر تحلیل کنند و اثرگذارتر ارتباط بگیرند. اما همین فناوری ها اگر بدون مدیریت استفاده شوند، ممکن است تاب آوری رسانه را کاهش دهند. برای مثال الگوریتم های بدون نظارت می توانند سوگیری ایجاد کنند یا انتشار سریع اطلاعات می تواند زمینه ساز اشتباه و بی اعتمادی شود. بنابراین جایگاه فناوری نیز روی این پیوستار دائما تغییر می کند و نیاز به تنظیم و مدیریت دارد.

پیوستاری بودن تاب آوری رسانه ما را متوجه این حقیقت می کند که رسانه ها برای ماندگاری و موفقیت باید به جای نگاه کوتاه مدت، نگاه بلندمدت داشته باشند. به بیان دیگر تاب آوری رسانه نتیجه تصمیمات فوری نیست؛ نتیجه مجموعه ای از انتخاب هاست که در طول زمان انجام می شوند. رسانه ای که بر کیفیت محتوا، دقیق بودن اطلاعات، انصاف، پاسخگویی و ارتباط معنادار با مخاطب تاکید دارد، در گذر زمان تاب آوری بالا پیدا می کند. رسانه ای که تنها به دنبال جذب بازدید، کلیک یا هیجان آفرینی کوتاه مدت باشد، در گذر زمان تاب آوری خود را از دست می دهد.

پیوستاری بودن تاب آوری رسانه همچنین نشان می دهد که تاب آوری یک مسئولیت مشترک است. رسانه ها به تنهایی نمی توانند تاب آوری پایدار بسازند. مخاطبان، نهادهای دولتی، نظام آموزشی، دانشگاه ها، نهادهای مدنی و حتی بخش خصوصی در این مسیر نقش دارند. مخاطبانی که پرسشگر و تحلیل گر هستند، به رسانه کمک می کنند قوی تر شود. دولت هایی که شفافیت را تقویت می کنند، فضا را برای رسانه ها امن تر می سازند. دانشگاه ها با تربیت متخصصان حرفه ای جایگاه رسانه را در پیوستار بالا می برند. بنابراین تاب آوری یک محصول جمعی است؛ محصول تعاملات، اعتماد و مسئولیت پذیری در سطح جامعه.

وقتی پیوستاری بودن تاب آوری را در بحران ها بررسی می کنیم، بهتر می توانیم چرخه واکنش رسانه ها را درک کنیم. در یک بحران واقعی، رسانه ابتدا شوکه می شود، سپس به سمت تحلیل بحران می رود، بعد تلاش می کند اطلاعات درست ارائه دهد و هم زمان با چالش های انتشار اطلاعات نادرست مواجه می شود. اگر رسانه در این مرحله دچار سردرگمی، شتاب زدگی یا خطای اخلاقی شود، در پیوستار به سمت ضعف حرکت می کند. اما اگر توانایی مدیریت اطلاعات، ارتباط گیری با مخاطب، حفظ آرامش و ارائه اطلاعات معتبر را داشته باشد، در پیوستار به سمت بخش مقاوم نزدیک می شود. این چرخه در هر بحران تکرار می شود و تاب آوری رسانه را شکل می دهد.

از منظر روانشناختی نیز می توان گفت تاب آوری رسانه مانند تاب آوری انسان ها است. همان طور که انسان ها در برابر مشکلات سطح های متفاوتی از مقاومت دارند، رسانه ها نیز چنین هستند. برخی رسانه ها با کوچک ترین فشار دچار بحران اعتماد می شوند؛ برخی دیگر با وجود حملات گسترده همچنان ثابت قدم می مانند. این تفاوت ها نتیجه جایگاه رسانه روی پیوستار تاب آوری است. رسانه های تاب آورتر معمولا ویژگی هایی مانند انعطاف پذیری، شفافیت، مسئولیت پذیری، مدیریت احساسات جمعی و استفاده از تحلیل داده را در رفتار خود نشان می دهند.

پیوستاری بودن تاب آوری رسانه همچنین در رابطه رسانه با محیط بیرونی دیده می شود. رسانه ها تحت تاثیر سیاست، اقتصاد، فرهنگ و تحولات جهانی هستند. هر تغییر در این محیط بیرونی می تواند جایگاه رسانه ها را در این پیوستار جابه جا کند. برای مثال رکود اقتصادی می تواند منابع مالی رسانه را کاهش دهد و آن را به سمت ضعف ببرد. بهبود اقتصاد می تواند رسانه را تقویت کرده و جایگاه آن را بالاتر ببرد. افزایش آزادی بیان می تواند تاب آوری را افزایش دهد، در حالی که محدودیت های شدید ممکن است آن را کاهش دهد. بنابراین تاب آوری رسانه همیشه وابسته به شرایط محیطی نیز هست.

پیوستاری بودن تاب آوری رسانه درس مهم دیگری نیز دارد. اینکه هیچ رسانه ای نباید خود را شکست ناپذیر بداند. حتی بهترین رسانه ها نیز می توانند دچار لغزش شوند. همچنین هیچ رسانه ای نباید خود را شکست خورده تصور کند. هر رسانه ای، حتی اگر در وضعیت ضعیف باشد، می تواند با اصلاحات، آموزش، شفافیت و برنامه ریزی به بخش مقاوم این پیوستار حرکت کند. تاب آوری رسانه فرایندی قابل افزایش است. این امیدبخشی و واقع نگری یکی از ارزش های نگاه پیوستاری است.

پیوستاری بودن تاب آوری رسانه به ما یک دید جامع، پویا و زنده از رسانه ها می دهد. این نگاه به ما می گوید که رسانه ها نه ایستا هستند، نه یک باره تاب آور می شوند و نه به طور ناگهانی از بین می روند. رسانه ها موجوداتی هستند که رشد می کنند، تغییر می کنند و بسته به عملکرد خود در پیوستار تاب آوری حرکت می کنند. اگر جامعه، دولت، نخبگان و خود رسانه ها این اصل را درک کنند، می توانند به شکل هوشمندانه تری رسانه های قوی تر و پایدارتر بسازند. رسانه های تاب آورتر به معنای جامعه ای آگاه تر، آرام تر، شفاف تر و مقاوم تر است. این همان چیزی است که در جهان امروز بیش از هر زمان دیگر به آن نیاز داریم.