تبریز زیر پوست دود؛ وقتی باغ شهر تاریخ می شود و نفس ها خاکستری

---

 

تبریز سال ها به عنوان یکی از سالم ترین و زیباترین شهرهای ایران شناخته می شد؛ شهری که ویژگی «باغ شهر» بودن، هویت آن را می ساخت و نسیم خنک، کوچه باغ ها و آسمان آبی، بخشی از زندگی روزمره مردم را شکل می داد. اما امروز، این تصویر روشن جای خود را به آسمانی کم رنگ و هوایی سنگین داده است و تبریز بیش از هر زمان دیگری با مسئله آلودگی هوا مواجه شده است. این تغییر نه تنها چهره شهر را دگرگون کرده است، بلکه سلامت مردم، نظم آموزشی، فعالیت اجتماعی و کیفیت زندگی شهروندان را تحت تاثیر قرار می دهد و توجه جدی را طلب می کند.

تبریز زیر پوست دود؛ وقتی باغ شهر تاریخ می شود و نفس ها خاکستری

در سال های اخیر، روند افزایش آلودگی هوا در تبریز به شکل نگران کننده ای ادامه یافته است و روزهایی که شاخص کیفیت هوا در وضعیت ناسالم قرار می گیرد، بیش از گذشته شده است. برخی گزارش ها نشان می دهد که در یک دوره زمانی مشخص، شهر تا حدود هجده روز با آلودگی شدید روبه رو بوده است و این وضعیت باعث تعطیلی گسترده مدارس شده است. تعطیلی مدارس اگرچه اقدامی ضروری برای حفظ سلامت کودکان محسوب می شود، اما نشان دهنده عمق بحران و ناتوانی ساختار شهری در جلوگیری از تکرار این شرایط است. هر بار که مدارس تعطیل می شوند، به طور غیرمستقیم پیام روشنی صادر می شود: تبریز توان مدیریت پایدار بحران آلودگی را پیدا نکرده است و این پیام، اعتماد عمومی را کاهش می دهد.

یکی از عوامل اصلی تشدید آلودگی، سکون و پایداری هوا در روزهایی است که باد نمی وزد و امکان تهویه طبیعی از بین می رود. تبریز شهری است که باد، بخشی از هویت اقلیمی آن به شمار می رفت و همیشه وزش باد به عنوان یک عامل طبیعی تصفیه کننده هوا عمل می کرد. اما اکنون، در روزهایی که باد نمی وزد، ذرات آلاینده در لایه های پایینی جو محبوس می مانند و آلودگی به سرعت افزایش می یابد و شاخص آلودگی هوا را از مرزهای قابل قبول عبور می دهد. این پایداری جوی، در کنار منابع محلی آلاینده، شرایط را سخت تر می کند و نیاز به مدیریت فعال را افزایش می دهد و توجه بیشتری را می طلبد.

نفس های خاکستری تبریز؛ روایت باغ شهری که در دود تاریخ می شود

منابع آلاینده در تبریز محدود به یک عامل نیست و مجموعه ای از شرایط، بحران را شکل می دهد. وسایل نقلیه شخصی، کامیون ها و خودروهای فرسوده با استانداردهای پایین سوخت، سهم قابل توجهی در تولید ذرات معلق دارند و هوای شهر را آلوده می کنند. صنایع اطراف شهر، به ویژه در روزهایی که سرمای هوا افزایش می یابد و مصرف سوخت های سنگین بیشتر می شود، نقش محسوسی در تشدید آلودگی دارند و سلامت عمومی را تهدید می کنند. در کنار این عوامل، مصرف سوخت های غیراستاندارد در برخی واحدهای صنعتی و حرارتی نیز شرایط را دشوارتر می سازد و بار سنگینی بر فضای تنفسی شهر تحمیل می کند.

پیامدهای آلودگی هوا تنها در اعداد و گزارش ها خلاصه نمی شوند، بلکه در زندگی روزمره مردم نمود می یابند. سرفه های مکرر، سردردهای ناشی از آلودگی، مشکلات تنفسی و افزایش مراجعات به مراکز درمانی، بخشی از پیامدهای کوتاه مدت آلودگی هستند و آلودگی را به مسئله ای جدی تبدیل می کنند. پیامدهای بلندمدت اما بسیار خطرناک ترند؛ بیماری های مزمن قلبی و تنفسی، اختلال رشد کودکان، افزایش هزینه های درمان و کاهش کیفیت زندگی همگی درازمدت و سنگین اند و نیاز به توجه سریع تر و جدی تر دارند. در چنین شرایطی، مفهوم «عدالت زیست محیطی» نیز پررنگ تر می شود، زیرا آسیب پذیرترین گروه ها بیشترین خسارت را متحمل می شوند و آسیب بیشتری را مشاهده می کنند.

نفس های خاکستری تبریز؛ باغ شهری که زیر دود گم شد

در این میان، پرسش مهمی مطرح می شود: چه باید کرد تا تبریز از این وضعیت خارج شود و به مسیر سالم تری بازگردد؟ پاسخ، مجموعه ای از اقدامات کوتاه مدت و بلندمدت را طلب می کند که تنها با همکاری مدیریت شهری، نهادهای نظارتی، بخش صنعتی و مشارکت مردم امکان پذیر است و نیازمند برنامه ریزی دقیق تر است. در گام نخست، باید نظارت بر صنایع آلاینده با جدیت بیشتری دنبال شود و فعالیت آنها در روزهای آلوده محدود شود. پایش دقیق صنایع و الزام آنها به استفاده از سوخت و فیلتر استاندارد، یکی از مهم ترین اقدامات اصلاحی به شمار می رود و می تواند راهگشا باشد.

در گام دوم، توسعه حمل ونقل عمومی پاک و کاهش وابستگی شهر به خودروهای شخصی ضروری است و اهمیت زیادی دارد. افزایش ناوگان اتوبوس های برقی یا گازسوز، ساماندهی تاکسی های فرسوده و تشویق مردم به استفاده از حمل ونقل عمومی، اقداماتی هستند که تاثیر بلندمدت دارند و باعث کاهش حجم آلاینده ها می شوند. سرمایه گذاری در این حوزه، نه یک هزینه، بلکه سرمایه گذاری در سلامت و آینده شهر محسوب می شود و نتایج مهمی به جا می گذارد.

گام سوم، تقویت فضای سبز شهری است. تبریز باغ شهر، نیازمند احیای هویت سبز خود است و این مهم با توسعه پارک ها، کاشت درخت در محلات و ایجاد فضای سبز حاشیه ای امکان پذیر می شود و بهبود قابل توجهی ایجاد می کند. فضای سبز، علاوه بر زیبایی، نقش مهمی در کاهش آلودگی و افزایش کیفیت هوا دارد و اثرهای مثبت خود را نشان می دهد.

گام چهارم، افزایش مشارکت شهروندان است. بدون همراهی مردم و آگاهی از خطرات آلودگی، هیچ برنامه ای به نتیجه نمی رسد و موفقیت پایدار حاصل نمی شود. آموزش عمومی درباره رفتارهای کاهش دهنده آلودگی، تغییر الگوهای مصرف سوخت و مشارکت در برنامه های شهری، مسیر کاهش آلودگی را هموار می سازد و مسئولیت مشترک را تقویت می کند.

نفس های خاکستری تبریز؛ از باغ شهر دیروز تا هشدار خاموش امروز

در نهایت، پیش بینی و مدیریت بحران باید تقویت شود. استفاده از داده های دقیق هواشناسی و هشداردهی زودهنگام، به مسئولان امکان می دهد تا پیش از بحرانی شدن شرایط، تصمیمات ضروری را اجرا کنند و از آسیب های گسترده جلوگیری نمایند. این نوع مدیریت فعال، جایگزین مدیریت واکنشی خواهد شد و نتایج موثرتری ایجاد می کند.

تبریز امروز در نقطه ای حساس ایستاده است؛ نقطه ای که می تواند با بی توجهی، به سمت بحران های بزرگ تر حرکت کند و آینده سلامت و هویت شهری را تهدید کند، یا با برنامه ریزی، اراده جمعی و اصلاح ساختاری، مسیر خود را تغییر دهد و دوباره نفس تازه ای بکشد. مردم تبریز شایسته شهری با هوای پاک و آسمان آبی اند و این حق باید پاس داشته شود و احیا گردد. اگر امروز اقدام موثر صورت نگیرد، شاید فردا تنها یادگار تبریز باغ شهر، عکس هایی باشد که از گذشته باقی مانده است و حسرتی بزرگ را ایجاد کند. اکنون زمان تصمیم گیری است؛ تصمیمی برای حفظ سلامت شهر، بازگرداندن امید به افق آبی و احیای هویت واقعی تبریز که در آلودگی گم شده است.

*نویسنده: موسی کاظم زاده؛ قابل دسترسی هم در سایت بازار تبریز آنلاین

https://bazartabrizonline.ir