تفاوت فسخ، تفاسخ و انفساخ در قرارداد ها

تفاوت فسخ، تفاسخ و انفساخ در قرارداد ها

امیرحسین صفدری وکیل دادگستری و پژوهشگر علم حقوق

قبل از ورود به بحث انواع خیارات در قانون مدنی باید با چند اصطلاح مهم حقوقی یعنی: فسخ، تفاسخ و انفساخ آشنا شوید تا اگر در یک قرارداد این اصطلاحات را دیدید یا شنیدید متوجه معنی و اثر حقوقی این اصطلاحات بشوید.

1. فسخ: 

فسخ در لغت به معنای نقض و زایل کردن بیان شده است و در علم حقوق فسخ به زبان ساده یعنی انحلال ارادی یک قرارداد و یا پایان دادن حقوقی به قرارداد به وسیله یکی از دو طرف قرارداد یا شخص ثالث می باشد. فسخ یا انحلال ارادی قرارداد از حیث جایگاه حقوقی یکی از مباحث اسباب سقوط تعهدات و قراردادها می باشد و بحث فسخ قرارداد، اختصاص به عقود لازم دارد، چرا که در عقود جائز هر کدام از طرفین می تواند هر زمان که اراده کند، عقد را بر هم زند.

ماده ۲۱۹ قانون مدنی در خصوص فسخ می گوید: عقودی که بر طبق قانون واقع شده باشد، بین متعاملین و قائم مقام آن ها لازم الاتباع است مگر این که به رضای طرفین اقاله یا به علت قانونی فسخ شود. اصل لزوم به مفهوم لازم الاتباع بودن قراردادها است و این ماده بیان می دارد که قراردادهایی که به صورت قانونی تشکیل شده اند به منزله قانون نسبت به اشخاصی هستند که آنها را منعقد نموده اند.

این نکته مهم حقوقی را باید بگویم که در مواردی که تردید در لزوم یا جواز عقود معاوضی، وجود داشته باشد؛ اصل بر لزوم عقد است و چنانچه در لازم یا جایز بودن یکی از عقود مجانی، شک به وجود آید؛ اصل بر جایز بودن چنین عقودی است.

2. تفاسخ: 

یا همان اقاله قرارداد یعنی که هر دو طرف عقد تصمیم می گیرند که با اراده مشترک و توافق به قرارداد خاتمه دهند. به زبان ساده تر تفاسخ، قراردادی قهری و لازم الاجرا است که به موجب این حکم، در صورتی که دو طرف قرارداد راضی به برهم خوردن معامله باشند، بدون نیاز به حکم دادگاه، معامله منحل می شود.

ماده ۲۸۳ قانون مدنی در این خصوص می گوید: بعد از معامله، طرفین می توانند به تراضی آن را اقاله و تفاسخ کنند. اقاله، قراردادی است واقعی و قراردادی تشریفاتی نیست عناصر اقاله عبارتند از: وقوع قرارداد در گذشته، لازم بودن عقد موضوع اقاله نسبت به طرفین یا یکی از آنان، توافق طرفین بر زوال تعهدات ناشی از قرارداد مزبور.

مانند این که پس از بستن قرارداد اجاره ، موجر و مستاجر هر دو از تصمیم خود پشیمان می شوند و می خواهند قرارداد منحل شود. البته نکته مهم در مبحث تفاسخ قراردادها این است که باید بدانیم قانونگذار بر هم زدن برخی از عقود را توسط توافق طرفین ممنوع کرده است مانند: عقد نکاح که حتما برای پایان بخشیدن به آن صیغه طلاق باید جاری شود و همچنین در مورد عقد وقف که قابل اقاله و تفاسخ نمی باشد.

3. منفسخ: 

منفسخ یا انفساخ به معنای برهم خوردن معامله بدون اراده و دخالت طرفین قرارداد است. یعنی زمانی که در قرارداد از کلمه منفسخ استفاده می شود، در صورت پایبند نبودن یکی از طرفین قرارداد به تعهدات خود، قرارداد خود به خود منحل می شود.

در این زمان دیگر نیازی به رای دادگاه و اعلام فسخ قرارداد به طرف دیگر قرارداد نخواهد بود. چرا که بر اساس قرارداد، یکی از اشخاص نتوانسته در زمان مشخص شده به تعهد خود عمل کند و از نظر قانونی قرارداد منحل می شود؛ به عنوان مثال: فردی خودرویی را به دیگری می فروشد اما قبل از تحویل خودرو به خریدار خودروی مورد نظر از بین می رود در اینجا می گویم قرارداد منفسخ شده است چون فروشنده نتوانسته خودرو را تحویل خریدار بدهد.