امامزاده میرسالار(ع) و ایل بهمئی؛ کانون هویت دینی و فرهنگی دیشموک

مقدمه

امامزادگان در فرهنگ ایرانی همواره جایگاه ویژه ای داشته اند؛ نه تنها به عنوان مراکز عبادتی بلکه به عنوان مراکز هویت بخش و تقویت کننده پیوندهای اجتماعی و قومی. در مناطق عشایری و ایلی، این مراکز معنوی نقش مضاعفی پیدا می کنند و محلی برای تجمع، انتقال سنت ها و بازتولید هویت محلی هستند. در میان این امامزادگان، امامزاده میرسالار در دیشموک، استان کهگیلویه و بویراحمد، به دلیل پیوند عمیق با ایل بهمئی و حضور سادات میرسالار، اهمیت ویژه ای دارد. این امامزاده نه تنها محل زیارت است بلکه نمادی از تاریخ، مقاومت و همبستگی اجتماعی ایل محسوب می شود.

سادات میرسالار که نسب آنان به امام موسی کاظم(ع) بازمی گردد، در استان های مختلف ایران پراکنده اند و همواره در عرصه های دینی، اجتماعی و فرهنگی فعال بوده اند. اهمیت این خاندان موجب شده است که امامزاده میرسالار در دیشموک، نه تنها یک زیارتگاه محلی بلکه مرکز هویت دینی و فرهنگی ایل بهمئی باشد و ظرفیت بالقوه ای برای توسعه گردشگری مذهبی و طبیعی فراهم آورد.

۱- موقعیت جغرافیایی امامزاده میرسالار

امامزاده میرسالار در 5 کیلومتری شهر دیشموک، 90 کیلومتری شهرستان کهگیلویه، در روستای دره زرد فارتق در ارتفاعات زاگرس جنوبی واقع شده و بر کرانه های رودخانه فارتق قرار دارد. این موقعیت جغرافیایی نه تنها به دلیل زیبایی طبیعی بلکه به دلیل قرارگیری در مسیر ارتباطی بین استان های کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان، اهمیت ویژه ای دارد. راه های دسترسی به امامزاده با مسیرهای کوهستانی و یک راه آسفالته محدود شده اند، اما همین ویژگی باعث ایجاد فضایی آرام و معنوی برای زائران شده است.

طبیعت اطراف امامزاده شامل جنگل های بلوط، شالیزارهای برنج، طرح های پرورش ماهی، چشم اندازهای کوهستانی و رودخانه فارتق است. این طبیعت بکر نه تنها جذابیت زیارتی ایجاد می کند، بلکه ظرفیت بالایی برای گردشگری طبیعی و فرهنگی فراهم می آورد. رودخانه فارتق، با جریان خروشان خود، علاوه بر زیبایی بصری، در آیین های محلی و مناسبت های دینی مردم ایل بهمئی نقش دارد و محیطی دلپذیر برای گردهمایی های فرهنگی ایجاد می کند.

۲- پیشینه تاریخی و مذهبی

پیشینه امامزاده میرسالار به دوره صفویه بازمی گردد، زمانی که توجه به امامزادگان و بقاع متبرکه در ایران افزایش یافته بود. اسناد محلی نشان می دهد که این امامزاده متعلق به نوادگان امام موسی کاظم(ع) است که در پی فشارهای سیاسی عباسیان به ایران مهاجرت کرده و در منطقه بهمئی اقامت گزیده اند. بازسازی ها و مرمت های متعدد بنا در طول تاریخ نشان دهنده اهمیت فرهنگی و مذهبی این مکان است.

همچنین در مقاله «نگاهی به آستان مقدس امامزاده میرسالار(ع)» که در خبرگزاری ایکنا منتشر شده، روایت حضور امامزاده احمدموسی میرسالار و همراهان او از راه برازجان و کازرون، مسیرهای فرار از تعقیب عباسیان، جنگ های محلی و پناه گیری در تنگ فارتق آورده شده است. این روایت نشان دهنده مقاومت، تلاش برای حفظ هویت دینی در شرایط دشوار و ارزش هایی است که سادات میرسالار با خود داشته اند. این امامزاده علاوه بر جنبه های زیارتی، محلی برای شکل دهی و انتقال ارزش های مذهبی به نسل های بعدی ایل بوده است. فعالیت های فرهنگی مانند برگزاری آیین های عزاداری، مراسم نذری و یادبودهای مذهبی نشان دهنده استمرار حضور تاریخی مردم در کنار این امامزاده و تثبیت هویت دینی آنان است.

۳- نقش سادات میرسالار در ایران

سادات میرسالار در نقاط مختلف ایران حضور دارند و نه تنها در استان کهگیلویه و بویراحمد بلکه در فارس، اصفهان، خوزستان و حتی مناطق دورتر فعال بوده اند. پراکندگی جغرافیایی آنان نشان دهنده نقش گسترده فرهنگی، مذهبی و اجتماعی آنان است و در طول تاریخ در عرصه های دینی، آموزشی و حل اختلافات محلی ایل بهمئی مشارکت کرده اند.

حضور سادات میرسالار در همایش ها و مراسم ملی و همچنین انتشار منابع انساب و مناقب نامه ها، نقش آنان را در بازشناسی هویت دینی و تاریخی جامعه ایرانی برجسته می کند. این شبکه سادات نه تنها در ایران بلکه در بین جوامع ایرانی خارج از کشور نیز شناخته شده و به عنوان پل فرهنگی و معنوی عمل می کند.

۴- جایگاه امامزاده در میان ایل بهمئی

ایل بهمئی با ارادت خاص به امامزاده میرسالار، آن را نه تنها محل زیارت بلکه مرکز همبستگی اجتماعی می داند. گردهمایی های آیینی، مراسم نذری، عزاداری محرم و دیگر مناسبت های دینی و فرهنگی، این مکان را به مرکز زندگی اجتماعی و فرهنگی ایل به ویژه منطقه دیشموک تبدیل کرده است. این ارتباط عاطفی و فرهنگی باعث شده که نسل های مختلف ایل بهمئی، خاطرات مشترک و تجربه های معنوی خود را در این مکان بازتولید کنند. امامزاده میرسالار، از این منظر، نقشی مشابه مرکز تجمع و هویت بخشی ایلی داشته و موجب انسجام اجتماعی و تثبیت پیوندهای خانوادگی و قومی شده است.

۵- قابلیت های گردشگری مذهبی و طبیعی

امامزاده میرسالار با ترکیب فضای معنوی، چشم اندازهای طبیعی و رودخانه فارتق، ظرفیت بالایی برای گردشگری مذهبی و طبیعی دارد. زائران علاوه بر زیارت، از محیط طبیعی اطراف بهره می برند و این تعامل میان معنویت و طبیعت، تجربه ای منحصربه فرد ایجاد می کند.

یکی از رخدادهای مستمر فرهنگی و زیارتی، همایش سالانه سادات امامزاده میرسالار است که به همت اداره اوقاف شهرستان کهگیلویه و با مشارکت مردم و سادات در شهریورماه هر سال برگزار می شود. این همایش نه فقط برای زیارت، بلکه برای حفظ وحدت سادات، انتقال ارزش های دینی و فرهنگی و نزدیکی اقشار مختلف اجتماع به هم است. زائرسرای جدید در بقعه امامزاده میرسالار با ظرفیت ۲۰ حجره و در دو طبقه وجود دارد تا پاسخگوی کمبود فضای اسکان زائران باشد. این اقدام نشانه ای از تلاش محلی و سازمانی برای توسعه زیرساخت است.

کارشناسان گردشگری معتقدند که با توسعه زیرساخت ها و خدمات مناسب، این مکان می تواند به یکی از مراکز شاخص گردشگری مذهبی و طبیعی در جنوب ایران تبدیل شود. امکاناتی مانند مسیرهای پیاده روی، فضای اقامتی و اطلاع رسانی مناسب می تواند حضور زائران و گردشگران را افزایش دهد و اقتصاد محلی منطقه دیشموک را تقویت کند.

۶- مشکلات و کمبود امکانات

با وجود اهمیت فرهنگی و مذهبی امامزاده، کمبود امکانات رفاهی و زیرساختی محسوس است. نبود جاده مناسب، محدودیت اقامتگاه ها، خدمات بهداشتی ناکافی و فقدان امکانات گردشگری، مانع بهره برداری کامل از ظرفیت های این مکان می شود. علاوه بر ضعف زیرساختی، نبود مدیریت فعال و سیاستگذاری کلان نیز باعث محدود شدن برنامه های فرهنگی و توسعه ای شده است. کارشناسان معتقدند که هماهنگی میان اوقاف، میراث فرهنگی و جامعه محلی می تواند این ضعف ها را کاهش داده و به توسعه پایدار امامزاده کمک کند.

۷- مهمان نوازی ایل بهمئی و سادات میرسالار

یکی از ویژگی های برجسته این منطقه، مهمان نوازی سادات میرسالار و ایل بهمئی است. زائران همواره از استقبال گرم مردم محلی سخن گفته اند و این سنت دیرینه که ریشه در فرهنگ ایلیاتی و تعالیم دینی دارد، به تقویت پیوندهای اجتماعی میان زائران و میزبانان منجر می شود. مهمان نوازی علاوه بر بعد فرهنگی، نقش اقتصادی و اجتماعی نیز دارد. فراهم کردن غذا، مکان اقامت و هدایت زائران، باعث ایجاد حس تعلق و تعامل مثبت میان بازدیدکنندگان و مردم محلی شده و به توسعه گردشگری فرهنگی کمک می کند.

۸- امامزاده میرسالار به عنوان کانون هویت جمعی

امامزاده میرسالار فراتر از یک زیارتگاه مذهبی، نقش محوری در بازتولید هویت دینی و فرهنگی ایل بهمئی دارد. حضور نسل های مختلف در مراسم و آیین ها، حافظه تاریخی و معنوی ایل را تقویت کرده و پیوندهای اجتماعی را مستحکم می سازد. این امامزاده به مثابه مرکز فرهنگی-مذهبی عمل می کند که هویت جمعی ایل بهمئی را نمایندگی می کند. فعالیت های آموزشی، فرهنگی و مذهبی که در این مکان انجام می شود، به تثبیت پیوندهای نسلی و انتقال ارزش ها کمک کرده و آن را به الگویی برای دیگر مناطق ایران تبدیل می کند.

نتیجه گیری

امامزاده میرسالار در دیشموک نمونه ای بارز از تلفیق معنویت، فرهنگ و هویت قومی است. موقعیت جغرافیایی، پیشینه تاریخی و نقش سادات میرسالار در ایران، به این مکان جایگاهی ممتاز بخشیده است. ایل بهمئی با توجه و ارادت خود، این امامزاده را به کانونی برای همبستگی اجتماعی و بازتولید هویت دینی تبدیل کرده است. بااین حال، کمبود امکانات و ضعف در زیرساخت ها مانع بهره برداری کامل از ظرفیت های زیارتی و گردشگری شده است. توسعه زیرساخت ها، پژوهش های تاریخی و فرهنگی و معرفی امامزاده در سطح ملی، می تواند آن را به الگویی موفق از تلفیق معنویت و توسعه محلی تبدیل کند. امامزاده میرسالار نه تنها میراث معنوی ایل بهمئی بلکه سرمایه ای ارزشمند برای هویت دینی و فرهنگی ایران معاصر است.