شکل گیری هویت در سال های میانی تحصیل؛ از خودشناسی تا خودباوری
شکل گیری هویت در سال های میانی تحصیل؛ از خودشناسی تا خودباوری
هویت دانش آموز در دوره متوسطه اول، مهم ترین بخش شخصیت او را در سال های رشد شکل می دهد. در این مقطع، نوجوان میان کودکی و بزرگسالی در نوسان است و تلاش می کند تا پاسخ روشنی برای پرسش «من کیستم؟» پیدا کند. محیط مدرسه، خانواده و گروه همسالان هر یک نقشی تعیین کننده در جهت گیری هویتی او دارند؛ مدرسه به ویژه به عنوان میدان بروز توانایی ها، عامل اصلی شکل دهنده به نگاه دانش آموز نسبت به خود و آینده اش محسوب می شود.
در این سال ها، سه نوع هویت بیش از دیگر ابعاد خودنمایی می کند: هویت فردی، اجتماعی و تحصیلی. هویت فردی شامل درک دانش آموز از ویژگی ها و ارزش های شخصی است؛ هویت اجتماعی در تعامل با گروه همسالان، معلمان و خانواده شکل می گیرد؛ و هویت تحصیلی، به نگرش او نسبت به یادگیری، پیشرفت و موفقیت علمی مربوط می شود. نبود توازن در این ابعاد، زمینه ساز بروز بحران هویت و رفتارهای متناقض می شود.
نقش نظام آموزشی در هدایت فرایند هویت یابی بسیار کلیدی است. محتوای درسی، روش های تدریس و فضای مدرسه باید فرصت تفکر، گفت وگو و انتخاب آگاهانه را برای دانش آموز فراهم کنند. اگر آموزش، صرفا به انتقال دانش محدود شود، بخش مهمی از هویت سازی یعنی تجربه و احساس تعلق به ارزش ها و اهداف، مغفول می ماند. برنامه ریزی تربیتی باید به گونه ای باشد که دانش آموز در مسیر درک خود و جهان پیرامون، احساس استقلال و مسئولیت کند.
از سوی دیگر، خانواده باید با رویکرد حمایتی، استقلال طلبی نوجوان را به رسمیت بشناسد. گفت وگوهای خانوادگی، الگوسازی از رفتارهای اخلاقی، و پرهیز از مقایسه های آسیب زا، نقش مهمی در پایداری هویت مثبت دارند. همسویی ارزش های مدرسه و خانواده به شکل گیری احساس انسجام و امنیت هویتی کمک می کند و در نهایت، خودباوری و اعتمادبه نفس را در نوجوان نهادینه می سازد.
در نتیجه، هویت یابی دانش آموز در دوره متوسطه اول، فرایندی زمان بر اما بنیادین است که نیازمند همکاری آگاهانه مدرسه، خانواده و جامعه است. تربیت هویت مدار، بیش از آنکه بر آموزش محتوا متمرکز باشد، بر پرورش نگرش، ارزش و جهت مندی زندگی تاکید دارد؛ زیرا نوجوان امروز، شهروند آگاه فرداست و آینده نظام آموزشی در گرو درک عمیق او از خویشتن است.