مددکاری اجتماعی در جهان و ایران
مددکاری اجتماعی در جهان و ایران
مددکاری اجتماعی در جهان به عنوان یک حرفه علمی، تخصصی و انسانی شناخته می شود که هدف آن کمک به بهبود کیفیت زندگی افراد، خانواده ها و جوامع است.
مددکاری اجتماعی در دهه های اخیر از یک حرفه محدود به خدمات حمایتی سنتی، به یک دانش میان رشته ای گسترده تبدیل شده است. رشد مشکلات اجتماعی، تغییر سبک های زندگی، گسترش فضای مجازی، مهاجرت، بحران های اقتصادی و پیری جمعیت در بسیاری از کشورها باعث شده که نقش مددکاران اجتماعی بیش از هر زمان دیگر ارزش پیدا کند.
مددکاری اجتماعی در جهان به عنوان یک حرفه علمی، تخصصی و انسانی شناخته می شود که هدف آن کمک به بهبود کیفیت زندگی افراد، خانواده ها و جوامع است.
اگرچه در نگاه بسیاری، مددکار اجتماعی تنها کسی است که با گروه های آسیب پذیر کار می کند، اما واقعیت این است که آینده این رشته در جهان کاملا وابسته به فناوری، سیاست گذاری اجتماعی، هوش مصنوعی، داده کاوی، اقتصاد و علوم انسانی است.
همین موضوع باعث شده که آینده مددکاری اجتماعی تفاوتی بسیار جدی با گذشته داشته باشد؛ چه در کشورهای توسعه یافته و چه در ایران.
مددکاری اجتماعی در جهان در حال گذار به مدلی علمی تر و فناورانه تر است. دیگر کمک رسانی تنها به شکل حضوری انجام نمی شود و سیستم های شناسایی و غربالگری روانی و اجتماعی مبتنی بر داده و تحلیل رفتاری در حال جایگزینی روش های سنتی هستند.
به عبارت دیگر، مددکار اجتماعی آینده تنها متخصص حوزه آسیب نیست، بلکه تحلیلگر، پژوهشگر، آشنا به فناوری و حتی سیاست گذار اجتماعی خواهد بود.
اکرم نصیری در ادامه آورده است مطالعه آینده این رشته بدون شناخت سرعت تحولات جهان امکان پذیر نیست، زیرا نیازهای اجتماعی تغییر کرده و ابزارهای کمک به انسان ها نیز متفاوت شده اند.
در کشورهای پیشرفته، سرمایه گذاری بر سلامت روان، پیشگیری از جرم، بازپروری اجتماعی، حمایت از مهاجران و مبارزه با تنهایی اجتماعی باعث شده که مددکاران اجتماعی نقش پررنگ تری پیدا کنند.
بسیاری از دانشگاه ها رشته مددکاری اجتماعی را با گرایش های تکنولوژی اجتماعی، سلامت روان دیجیتال، مدیریت کلان آسیب ها و کار با مهاجران ارائه می دهند. این گرایش ها نشان می دهد که آینده این رشته تنها یک فعالیت حمایتی نیست، بلکه مدیریتی، ساختاری و علمی است.
هم زمان با رشد فناوری، مددکاری اجتماعی دیجیتال در جهان به شدت گسترش یافته است. یک مددکار می تواند از طریق مشاوره آنلاین، پایش رفتاری هوشمند، تحلیل داده های اجتماعی و حتی استفاده از هوش مصنوعی، افراد را شناسایی و مداخله موثرتر انجام دهد. این روند به ویژه در بحران کووید۱۹ سرعت بیشتری پیدا کرد و جهان متوجه شد که بدون ابزار دیجیتال، سیستم های حمایتی قادر به خدمت رسانی سریع و دقیق نیستند.
اکنون بسیاری از کشورها از هوش مصنوعی برای تحلیل رفتارهای پرخطر، پیش بینی خودکشی، شناسایی خشونت خانگی و غربالگری اعتیاد استفاده می کنند. بنابراین در آینده، مددکار اجتماعی دقیق تر، سریع تر و علمی تر از گذشته عمل خواهد کرد.
تغییر ساختار جوامع در جهان، مشکلات جدیدی ایجاد کرده است. پیری جمعیت در اروپا و شرق آسیا، موج های عظیم مهاجرت، بحران های پناهجویان، افزایش طلاق، فروپاشی ساختارهای سنتی خانواده، مشکلات اقتصادی، و گسترش بیماری های روانی، همگی نشان می دهند که تقاضا برای مددکاری اجتماعی کمتر نخواهد شد.
بر اساس پیش بینی بسیاری از مراکز تحقیقاتی، در ده سال آینده یکی از پرتعدادترین مشاغل حوزه علوم انسانی، حرفه مددکاری اجتماعی و مشاغل وابسته به آن خواهد بود.
اما پرسش اصلی برای مخاطب ایرانی همیشه این است که آینده مددکاری اجتماعی در ایران چگونه خواهد بود؟
آیا فرصتی برای رشد وجود دارد؟
آیا بازار کار این رشته توسعه پیدا می کند؟
واقعیت این است که ایران از نظر شاخص های اجتماعی در وضعیتی قرار دارد که نیاز به مددکاری اجتماعی هر روز بیشتر می شود. افزایش مشکلات اقتصادی، مهاجرت، افسردگی، اعتیاد، خشونت خانگی، سالمندی، فقر پنهان و آسیب های فضای مجازی همگی باعث شده اند که تقاضا در این حوزه افزایش یابد. بسیاری از کارشناسان معتقدند که ایران بدون گسترش حرفه ای مددکاری اجتماعی امکان مدیریت بحران های اجتماعی آینده را نخواهد داشت.
نکته مهم این است که تا چند سال پیش، مددکاری اجتماعی در ایران بیشتر به فعالیت های خیریه یا مشاوره های محدود خلاصه می شد، اما امروز با ورود دانشگاه ها، بهزیستی، نهادهای دولتی، سازمان های مردم نهاد و شرکت های استارتاپی اجتماعی، این رشته وارد مرحله نوین شده است.
آینده این حوزه در ایران، بیش از هر چیز وابسته به دیجیتالی شدن خدمات اجتماعی است.
یکی از بزرگ ترین مشکلات کشور، دسترسی نابرابر به خدمات روانی و اجتماعی است و تنها با مددکاری دیجیتال می توان بخش زیادی از این فاصله را کاهش داد. این یعنی مددکاران جوان باید آشنایی با فناوری، تحلیل داده، تولید محتوا، مشاوره آنلاین و کار با پلتفرم های اجتماعی را جدی بگیرند.
هوش مصنوعی نیز در آینده مددکاری اجتماعی ایران نقش بزرگی خواهد داشت. با توجه به گسترده بودن جمعیت و شدت آسیب های اجتماعی، نمی توان تنها به حضور فیزیکی کمک کنندگان تکیه کرد. سیستم های هوشمند می توانند هشدارهای زودرس درباره خودکشی نوجوانان، وضعیت خطر در خانواده، رفتارهای پرخطر کاربران شبکه های اجتماعی و علائم افسردگی را شناسایی کنند.
در کشورهای پیشرفته این سیستم ها سال هاست اجرا شده و در ایران نیز زیرساخت آن در حال شکل گیری است. بنابراین مددکاری اجتماعی به سمت هوشمند شدن پیش می رود و کسانی که زودتر این مهارت ها را یاد بگیرند، آینده شغلی بهتری خواهند داشت.
بازار کار مددکاری اجتماعی در ایران برخلاف تصور عمومی محدود نیست. امروز مددکاران در مدارس، بیمارستان ها، دادگاه ها، زندان ها، کلینیک های ترک اعتیاد، مراکز سالمندی، سازمان های مردم نهاد، شرکت های دانش بنیان، اورژانس اجتماعی، مراکز مشاوره آنلاین و حتی شرکت های خصوصی فعال هستند.
بسیاری از کسب وکارها برای مدیریت روابط انسانی، تعارض در محیط کار و آموزش روانی کارمندان نیاز به متخصصان مددکاری دارند. به همین دلیل آینده شغلی این رشته رو به گسترش است، البته به شرط آنکه مهارت های جدید حرفه ای به آن اضافه شود.
یکی دیگر از عوامل مهم آینده مددکاری اجتماعی در ایران، تغییر نگاه جامعه نسبت به روان و مسائل اجتماعی است. روزگاری گفتگو درباره اعتیاد، افسردگی، خشونت یا مشکلات خانوادگی تابو بود، اما امروز مردم بیشتر از قبل آماده پذیرش کمک تخصصی هستند.
همین موضوع فرصت بزرگی برای رشد خدمات تخصصی و علمی مددکاری ایجاد کرده است. افزایش آگاهی اجتماعی، فضای مجازی و سبک زندگی شهری باعث شده که افراد بیشتری به مشاوره و حمایت حرفه ای روی بیاورند. این روند در آینده بسیار گسترده تر خواهد شد.
دانشگاه های ایران نیز در حال تقویت رشته مددکاری اجتماعی هستند. بسیاری از پروژه های تحقیقاتی روی کودکان کار، زنان سرپرست خانوار، اعتیاد، سالمندی و طلاق انجام شده و نتایج آنها در برنامه ریزی های اجتماعی اثرگذار است.
اگر این مسیر ادامه پیدا کند، در سال های آینده مددکاری اجتماعی به یکی از مهم ترین ابزارهای کاهش آسیب اجتماعی تبدیل خواهد شد. اما آنچه اهمیت دارد، اصلاح ساختار شغلی، افزایش امنیت شغلی، توسعه خدمات آنلاین، و استفاده از فناوری است. بدون این موارد، آینده این حرفه با چالش روبه رو خواهد شد.
در سطح جهانی، آینده مددکاری اجتماعی به سمت تحلیل داده های اجتماعی حرکت می کند. هر کاربر اینترنت روزانه ردپاهای رفتاری در شبکه های اجتماعی، موتورهای جست وجو و نرم افزارها ثبت می کند. تحلیل این اطلاعات می تواند رفتار آینده فرد را پیش بینی کند.
اگر این تحلیل در مسیر شناسایی آسیب اجتماعی قرار بگیرد، مددکاران زودتر از بحران وارد عمل می شوند. برای مثال، برخی کشورها از الگوریتم های تحلیلی برای پیش بینی احتمال خشونت علیه کودکان یا خشونت خانگی استفاده می کنند.
این پیش بینی ها جان انسان های زیادی را نجات داده است. چنین فناوری هایی در آینده وارد ایران نیز خواهد شد و مددکاران باید آماده همکاری با این سیستم ها باشند.
نکته مهم دیگر، نقش مددکاری در مدیریت بحران های جمعی است.
زلزله، جنگ، بیماری های همه گیر، حوادث اجتماعی و فروپاشی اقتصادی همواره آسیب روانی و اجتماعی ایجاد می کنند. در جهان هر جا بحران بزرگی رخ داده، مددکاران اجتماعی نقش اصلی در بازگشت مردم به زندگی عادی داشته اند.
در ایران نیز چنین بحران هایی وجود داشته و در آینده نیز احتمال وقوع آنها هست. بنابراین نیاز به متخصصانی که آموزش دیده و مجهز باشند بیشتر از گذشته خواهد شد.
چالش بزرگ مددکاری اجتماعی در آینده این است که جامعه دچار تغییرات فرهنگی و نسلی شده است. نوجوان امروز در جهانی زندگی می کند که سرعت تغییر در آن بسیار زیاد است. شبکه های اجتماعی، بازی های آنلاین و فضای مجازی باعث شده که هویت و روابط انسانی شکل جدیدی پیدا کند. آسیب های این نسل با نسل های گذشته متفاوت است و مددکار اجتماعی باید زبان این نسل را بشناسد.
آینده این رشته به کسانی تعلق دارد که قدرت ارتباط با جامعه دیجیتال و نسل جدید را داشته باشند.
مددکاری اجتماعی در آینده تبدیل به حرفه ای بین المللی خواهد شد. بسیاری از مددکاران می توانند در سطح جهانی فعالیت کنند، از راه دور مشاوره بدهند، در پروژه های بین المللی مشارکت داشته باشند و حتی در کشورهای دیگر شغل بگیرند.
در ایران نیز کسانی که زبان انگلیسی و مهارت دیجیتال را در کنار دانش مددکاری بیاموزند، امکان فعالیت فرامرزی خواهند داشت.
آینده مددکاری اجتماعی در جهان و ایران روشن، گسترده و علمی است. هرچقدر مشکلات اجتماعی پیچیده تر شوند، نیاز به متخصصان حرفه ای بیشتر می شود. اما این آینده متعلق به کسانی است که مهارت های جدید یاد بگیرند، با فناوری آشنا باشند، تحلیل اجتماعی را بشناسند و به کمک های سنتی محدود نمانند.
کمک به انسان ها همیشه ارزشمند بوده و مددکاری اجتماعی در عصر جدید در خط مقدم سلامت روانی و اجتماعی جامعه قرار دارد. این حرفه زمانی به اوج قدرت خود می رسد که علمی، هوشمند، دیجیتال و تخصصی شود.
جهان به سمت همین مسیر پیش می رود و ایران نیز به طور تدریجی در حال ورود به این مسیر است. آینده این رشته نه تنها روشن است، بلکه یکی از مهم ترین مولفه های رفتاری، روانی و انسانی جامعه آینده خواهد بود.