تریز (TRIZ) چیست؟

 

**TRIZ** مخفف عبارت روسی **"Teoriya Resheniya Izobretatelskikh Zadach"** به معنی **"نظریه حل مسئله ابداعی"** است.

این نظریه توسط **"گنریخ آلتشولر" (Genrich Altshuller)** و همکارانش در اتحاد جماهیر شوروی سابق و از طریق مطالعه بیش از **۲۰۰,۰۰۰ اختراع ثبت شده** در سراسر جهان توسعه داده شد.

#### فلسفه اصلی تریز: دو اصل کلیدی

1. **مسائل و راه حل ها تکراری هستند:** مشکلات و تناقض های فنی که شما با آن روبرو می شوید، در صنایع و رشته های دیگر قبلا حل شده اند. راه حل یک مشکل در صنعت هوا فضا ممکن است همان راه حل یک مشکل در صنعت بسته بندی باشد.

2. **نوآوری قابل آموزش است:** خلاقیت و نوآوری یک فرآیند تصادفی و ذهنی نیست، بلکه یک **علم سیستماتیک** است که می توان آن را یاد گرفت، آموزش داد و به کار برد.

### هسته مرکزی و مهم ترین مفاهیم تریز

تریز ابزارهای زیادی دارد، اما چند مفهوم مرکزی آن عبارتند از:

#### ۱. **تناقض ها (Contradictions)** - قلب تریز

تریز معتقد است که مشکلات واقعی هنگامی رخ می دهند که یک "تناقض" به وجود آید. دو نوع تناقض داریم:

* **تناقض فنی (Technical Contradiction):**

 * **تعریف:** وقتی که بهبود یک ویژگی یا پارامتر در سیستم، باعث بدتر شدن ویژگی یا پارامتر دیگری شود.

 * **مثال کلاسیک:** "اگر **ضخامت بدنه** خودرو را برای **ایمنی بیشتر** افزایش دهیم، **وزن** آن زیاد شده و **مصرف سوخت** بدتر می شود."

 * **راه حل تریز:** تریز ۳۹ پارامتر مهندسی عمومی (مثل قدرت، وزن، سرعت، دقت و...) و یک **"ماتریس تناقض"** ارائه می دهد. شما دو پارامتر متضاد خود را در ماتریس وارد می کنید و ماتریس به شما ۱ تا ۴ اصل از **"۴۰ اصل ابداعی"** تریز را پیشنهاد می دهد تا تناقض را حل کنید. (مثلا اصل "کامپوزیت ها" یا اصل "پیش از عمل")

* **تناقض فیزیکی (Physical Contradiction):**

 * **تعریف:** وقتی یک جزء از سیستم همزمان باید دو وضعیت متضاد داشته باشد.

 * **مثال:** "چاقوی جراحی باید **تیز** باشد تا بافت را به راحتی ببرد، اما باید **کند** باشد تا اعضای حیاتی را نبرد."

 * **راه حل تریز:** از تکنیک های **جداسازی** استفاده می کنیم (جداسازی در مکان، جداسازی در زمان، جداسازی بر اساس شرایط).

#### ۲. **ایده آل گرایی (Ideality)**

* **تعریف:** سیستم ایده آل، سیستمی است که عملکردش را بدون وجود خودش انجام می دهد! تریز به دنبال افزایش "درجه ایده آل بودن" سیستم است.

* **فرمول ایده آل گرایی:**

 `ایده آلی = ∑ مزایا / (∑ هزینه ها + ∑ مضرات)`

* **هدف:** با حذف هزینه ها و مضرات و افزایش مزایا، سیستم را به سمت ایده آل سوق دهیم. محصول نهایی ایده آل، "ماده ای است که وجود ندارد ولی عملکردش انجام می شود".

#### ۳. **الگوی تحول سیستم های فنی (Evolution of Technical Systems)**

* **تعریف:** تریز قوانینی را شناسایی کرده که نشان می دهند فناوری ها در طول زمان چگونه تکامل می یابند. این قوانین به ما کمک می کنند تا **مسیر آینده یک محصول یا فناوری را پیش بینی** کنیم.

* **مثال هایی از این قوانین:**

 * **افزایش درجه ایده آلی**

 * **تکامل از ماکرو به میکرو** (مثلا از کامپیوترهای بزرگ به لپ تاپ و سپس به تراشه های کوچک)

 * **افزایش یکپارچگی** (ادغام چندین عملکرد در یک سیستم)

 * **افزایش پویایی و کنترل پذیری**

#### ۴. **منابع (Resources)**

* **تعریف:** تریز تاکید زیادی بر شناسایی و استفاده از منابع موجود در داخل یا اطراف سیستم دارد. بهترین راه حل ها، معمولا از منابع ارزان یا رایگان استفاده می کنند.

* **انواع منابع:** منابع مادی (مثلا ضایعات)، منابع زمانی، منابع فضایی، منابع اطلاعاتی و...

### چارچوب کلی حل مسئله با تریز (ARIZ)

**ARIZ** یک الگوریتم گام به گام و ساختاریافته برای حل مسائل بسیار پیچیده و غیرمعمول است که حل آن ها با اصول ساده ممکن نیست.

### یک مثال ساده از کاربرد تریز

**مسئله:** در یک کارخانه بسته بندی، هنگام جدا کردن کیک های پخته شده از قالب، لبه های کیک اغلب می شکند و ضایعات بالا می رود.

1. **صورتبندی تناقض:** برای جدا کردن راحت کیک، باید بین کیک و قالب **فاصله** وجود داشته باشد. اما برای پخت یکنواخت و حفظ شکل کیک، باید کیک و قالب در **تماس کامل** باشند.

 * این یک **تناقض فیزیکی** است: "بین قالب و کیک هم باید فاصله باشد (برای جداسازی آسان) و هم نباید فاصله باشد (برای پخت مناسب)."

2. **یافتن اصل راه حل:** با استفاده از تکنیک های جداسازی تریز، اصل **"جداسازی بر اساس شرایط"** مناسب است. یعنی در یک شرایط (حین پخت) تماس کامل باشد و در شرایط دیگر (حین جداسازی) فاصله ایجاد شود.

3. **راه حل ابداعی:** استفاده از قالب های **انبساط پذیر**. این قالب ها از موادی ساخته می شوند که در دمای پخت منبسط می شوند و تماس کاملی با کیک دارند، اما پس از خنک شدن منقبض شده و به طور خودکار از کیک فاصله می گیرند. (این یک راه حل واقعی است).

-### جمع بندی نهایی

| ویژگی | تریز (TRIZ) |

| :--- | :--- |

| **نوع نگاه** | سیستماتیک و مبتنی بر الگو |

| **هدف** | حل مسئله ابداعی و خلاق |

| **ورودی** | یک مسئله با تناقض |

| **خروجی** | راه حل های اصولی و اغلب غیرمنتظره |

| **کاربرد** | مهندسی، توسعه محصول، مدیریت، بازاریابی و حتی حل مسائل شخصی |

به زبان ساده، **TRIZ مانند یک جعبه ابزار بسیار پیشرفته است که به شما می گوید برای حل یک مشکل خاص، از کدام ابزار علمی و تست شده استفاده کنید، вместо اینکه به طور تصادفی و با تکیه بر شانس به دنبال راه حل بگردید.**