ظرفیت های درمان مبتنی بر نظریه رفتار برنامه ریزی شده (TPB)

درمان مبتنی بر نظریه رفتار برنامه ریزی شده (TPB)

درمان مبتنی بر نظریه رفتار برنامه ریزی شده (Theory of Planned Behavior Therapy - TPB) رویکردی روانشناختی از نظریه رفتار برنامه ریزی شده است و برای طراحی مداخلات درمانی از همین نظریه استفاده می کند.

اجزای کلیدی درمان (TPB)

نگرش : تغییر باورهای فرد درباره رفتار (مثلا باور به مضرات اعتیاد یا فواید رفتار سالم).

هنجارهای ذهنی : استفاده از حمایت اجتماعی یا گروه های همسالان برای تشویق رفتار مثبت.

کنترل رفتاری : آموزش مهارت هایی مانند خودکنترلی یا مدیریت استرس برای افزایش اعتمادبه نفس در تغییر رفتار.

کابردهای درمان (TPB)

درمان اعتیاد : کمک به کاهش سومصرف مواد مخدر (مانند تریاک) با تغییر نگرش نسبت به مصرف و تقویت کنترل شخصی.

رفتارهای پرخطر : کاهش رفتارهای جنسی پرخطر یا عادات ناسالم از طریق آموزش و حمایت اجتماعی.

سلامت روان : بهبود رفتارهای مرتبط با افسردگی یا اضطراب با تمرکز بر خودکارآمدی.

نحوه پروتکل درمان (TPB)

پروتکل درمانی معمولا در قالب جلسات مشاوره فردی یا گروهی ( ۸ الی ۱۲ جلسه هر جلسه بین ۶۰-۹۰ دقیقه) اجرا می شود.

این پروتکل می تواند با توجه به فرهنگ و نیازهای هر جامعه ای بومی سازی شود.

پیشنهادات برای اجرای بهتر درمان (TPB)

بومی سازی فرهنگی : در ایران، محتوای مداخلات (TPB) باید با ارزش های دینی و اجتماعی (مانند اهمیت خانواده یا احترام به حدود شرعی) هماهنگ شود. برای مثال، استفاده از داستان های مذهبی یا تاکید بر نقش خانواده در جلسات آموزشی می تواند پذیرش را افزایش دهد. پیشنهاد می شود جلسات با همکاری مشاوران آشنا به فرهنگ دینی و بومی طراحی شوند.

ادغام با فناوری دیجیتال : استفاده از اپلیکیشن های آموزشی یا پلتفرم های آنلاین (مانند تلگرام یا اپلیکیشن های سلامت روان) برای ارائه محتوای (TPB) می تواند دسترسی را برای گروه های دورافتاده و کمتر توسعه یافته (مانند روستاها) افزایش دهد. مطالعه ای در سال 2023 نشان داد که مداخلات دیجیتال (TPB) نرخ مشارکت را به میزان 20 درصد بهبود بخشید.

تمرکز بر گروه های خاص : مداخلات (TPB) باید برای گروه های سنی و اجتماعی خاص (مانند نوجوانان نسل Z یا سالمندان) تنظیم شوند. برای مثال، در نوجوانان، تاکید بر هنجارهای همسالان و در سالمندان، تمرکز بر سلامت جسمانی می تواند موثر باشد. پیشنهاد می شود برنامه ها برای گروه های آسیب پذیر (مانند معتادان در حال ترک) طراحی شوند.

ترکیب با سایر روش های درمانی : ترکیب (TPB) با درمان شناختی-رفتاری (CBT) یا مصاحبه انگیزشی (MI) می تواند اثربخشی را افزایش دهد. مطالعه ای در سال 2024 نشان داد که ترکیب (TPB و CBT) در کاهش رفتارهای اعتیادی به میزان 15 درصد موثرتر از (TPB) به تنهایی بود. پیشنهاد می شود جلسات ترکیبی با حضور روانشناسان مجرب در این زمینه برگزار شود.

پیگیری بلندمدت : برای پایداری نتایج، جلسات پیگیری (ماهانه یا سه ماهه) توصیه می شود. مطالعه ای در ایران (1401) نشان داد که پیگیری های(6ماهه) عود رفتارهای پرخطر را تا میزان (22) درصد کاهش داد است. پیشنهاد می شود از ابزارهای دیجیتال برای یادآوری و پیگیری در این زمینه استفاده شود.

آموزش سواد رسانه ای : با توجه به تاثیر شبکه های اجتماعی بر رفتارهای پرخطر، پیشنهاد می شود آموزش (TPB) با برنامه های سواد رسانه ای ترکیب شوند تا تاثیر تبلیغات پنهان (مانند تبلیغ مواد مخدر) کاهش یابد. این رویکرد در مطالعه ای در سال 2023 موفقیت آمیز گزارش شده بود.

جمع بندی نهایی 

درمان (TPB) رویکردی ساختارمند است که با تغییر نگرش، استفاده از حمایت اجتماعی، و تقویت کنترل رفتاری، به اصلاح رفتارهای ناسالم کمک می کند. این روش به ویژه در زمینه درمان اعتیاد و رفتارهای پرخطر موثر است و در ایران می تواند با فرهنگ بومی سازگار شود.