حکمرانی هوشمند شهری و کاهش فساد اداری

هوشمند سازی شهری؛ حکمرانی هوشمند شهری و کاهش فساد اداری

1.حکمرانی هوشمند شهری و کاهش فساد اداری

فساد اداری در شهرداری ها یکی از مهم ترین چالش های حکمرانی شهری در کشورهای درحال توسعه است. در ایران نیز مواردی چون صدور مجوزهای ساختمانی و تجاری، معاملات و تدارکات شهری، مدیریت زمین و املاک، و ارتباط چهره به چهره ارباب رجوع با کارمندان شهرداری، بستر اصلی بروز فساد به شمار می روند. این موقعیت ها فرصت هایی برای رشوه، اعمال نفوذ، تسریع یا تاخیر غیرقانونی در امور و تبعیض در ارائه خدمات ایجاد می کنند. گزارش های سازمان ملل متحد (UNODC) و سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) نیز تاکید دارند که تدارکات عمومی و برنامه ریزی شهری از پرریسک ترین عرصه های فساد در مدیریت شهری به شمار می روند.

در چنین شرایطی، حکمرانی هوشمند شهری می تواند ابزار و بستری موثر برای کاهش فساد باشد. هوشمندسازی از طریق دیجیتالی سازی فرایندها، ایجاد سامانه های برخط برای صدور و پیگیری مجوزها، ثبت دیجیتال همه تراکنش ها، شفافیت داده های مالی و اداری، و توسعه سازوکارهای نظارت همگانی، عملا رابطه مستقیم شهروند و کارمند را کاهش داده و هزینه پنهان کاری و سوءاستفاده از موقعیت را بالا می برد. پژوهش های بانک جهانی (World Bank, 2020) نشان می دهد دولت الکترونیک و پلتفرم های تدارکات الکترونیکی (e-Procurement) در کشورهایی مانند کره جنوبی و کلمبیا توانسته اند به شکل معناداری ریسک فساد را کاهش دهند.

نمونه های موفق جهانی گواه روشن این موضوع هستند. در سئول (کره جنوبی)، سامانه OPEN از سال ۱۹۹۹ به شهروندان امکان داده است روند صدور مجوزها و تصمیمات شهری را به صورت شفاف رصد کنند و این امر طبق ارزیابی های رسمی، سطح فساد اداری را به طور محسوس کاهش داده است. در مکزیکوسیتی، پلتفرم Contrataciones Abiertas با بهره گیری از استاندارد Open Contracting Data Standard (OCDS)، همه مراحل قراردادهای شهری را شفاف کرده و دسترسی فعالان بخش خصوصی و نهادهای مدنی را افزایش داده است. همچنین در کلمبیا، سامانه SECOP II به عنوان یک پلتفرم تراکنشی ملی، بیش از نیمی از معاملات عمومی را پوشش داده و باعث افزایش رقابت در مناقصات و کاهش تبعیض در قراردادها شده است.

در ایران نیز گام هایی در این مسیر برداشته شده است. پورتال شفافیت شهرداری تهران (shafaf.tehran.ir) انتشار عمومی اطلاعات قراردادها، بودجه ها، و انتصابات را ممکن کرده و به عنوان مرجع داده در پژوهش های دانشگاهی مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین سامانه 137 پلاس(تلفیق دو سامانه 137 و 1888) به شهروندان اجازه می دهد شکایات و گزارش های خود را ثبت کرده و روند رسیدگی به آنها را پیگیری کنند. این اقدامات در کنار اتصال برخی معاملات شهرداری ها به سامانه تدارکات الکترونیکی دولت (ستاد)، آغازگر حرکتی به سوی حکمرانی هوشمند شهری در ایران است، هرچند همچنان با چالش های جدی در حوزه یکپارچه سازی، به روزرسانی و ضمانت اجرای قانونی مواجه اند.

بااین حال، تجربه های جهانی و داخلی نشان می دهد که فناوری به تنهایی کافی نیست. برای تحقق حکمرانی هوشمند شهری و کاهش پایدار فساد، اصلاحات نهادی، چارچوب های حقوقی شفاف، اراده سیاسی قوی، طراحی سامانه های ضدسوء استفاده و ارزیابی مستمر عملکرد الزامی است. در غیر این صورت، خطر «دیجیتالی کردن فساد» همچنان وجود خواهد داشت. بنابراین، هوشمندسازی شهرداری ها باید به عنوان بخشی از یک راهبرد جامع حکمرانی شهری دیده شود که فناوری را با شفافیت نهادی، پاسخ گویی و مشارکت شهروندی تلفیق می کند.

فساد اداری در مدیریت شهری یکی از مهم ترین موانع توسعه پایدار و اعتماد عمومی است. پژوهش های سازمان های بین المللی نظیر OECD و UNODC نشان می دهد که شهرداری ها، به ویژه در کشورهای درحال توسعه و اقتصادهای در حال گذار، بیشترین میزان تماس مستقیم با شهروندان و بخش خصوصی را دارند و همین امر، احتمال بروز فساد در آنها را نسبت به سایر نهادهای دولتی افزایش می دهد. بر اساس گزارش OECD (2016)، حوزه تدارکات عمومی به تنهایی حدود ۱۲ تا ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی کشورها را دربرمی گیرد و «بیشترین فعالیت در معرض فساد» در دولت ها محسوب می شود. به طور مشابه، گزارش UNODC (2021) نشان می دهد که معاملات شهری، صدور مجوزها و مدیریت دارایی های عمومی از اصلی ترین کانون های فساد در مدیریت شهری هستند.

در ایران نیز تجربه های سال های اخیر در شهرداری های کلان شهرهایی چون تهران، مشهد و شیراز نشان داده که بیشترین پرونده های مرتبط با فساد اداری دقیقا در سه حوزه کلیدی زیر متمرکز بوده اند:

الف) مجوزها و بازرسی های ساختمانی و کسب وکار

این حوزه به دلیل تماس مستقیم ارباب رجوع با کارمند و اختیار سلیقه ای ماموران شهرداری برای «تایید یا رد» پرونده، بستر گسترده ای برای فساد ایجاد می کند. نمونه های شناخته شده در ایران شامل صدور پایان کار ساختمانی با چشم پوشی از تخلفات در قبال پرداخت رشوه یا تسریع در تمدید مجوز کسب وکارها خارج از نوبت است. پژوهش های Transparency International (2020) تاکید می کند که نبود رویه های شفاف و ابزارهای رهگیری الکترونیک، زمینه رشوه و تبعیض در فرآیند صدور مجوزها را به شدت افزایش می دهد.

ب) تدارکات و قراردادهای عمومی

مطابق گزارش های OECD، تدارکات عمومی از بزرگ ترین و پرریسک ترین بخش ها برای بروز فساد است. حجم بالای مبالغ، تنوع طرف های قرارداد، پیچیدگی مراحل و وجود «قدرت تصمیم گیری متمرکز» در کمیسیون های معاملات شهری، همه فرصت هایی برای تبانی در مناقصه ها، پارتی بازی، پرداخت های غیرقانونی و تضاد منافع فراهم می کند. در سطح جهانی، گزارش Transparency International (2019) نشان داده است که شهروندان در بسیاری از کشورها، بخش «خدمات شهری و شهرداری» را به عنوان یکی از سه حوزه پرریسک برای رشوه معرفی کرده اند.

ج) زمین و برنامه ریزی شهری

زمین یکی از ارزشمندترین دارایی های شهری است و به همین دلیل، تصمیم گیری های مربوط به کاربری زمین، صدور مجوز تغییر کاربری، و طرح های توسعه شهری از مهم ترین نقاط تمرکز فساد به شمار می آیند. گزارش Transparency International (2017) به روشنی نشان می دهد که «اطلاعات نامتقارن» میان کارگزاران شهری و شهروندان، و همچنین «تعارض منافع» میان مدیران محلی و بخش خصوصی، باعث می شود ارزش نهفته بالای زمین به بستری برای فساد سیستماتیک تبدیل شود. نمونه های بین المللی شامل رشوه در تغییر کاربری اراضی در هند یا زمین خواری در کنیا هستند. در ایران نیز بارها پرونده هایی درباره تغییر غیرقانونی کاربری یا واگذاری های غیرشفاف زمین های شهری به جریان افتاده است. بر اساس شواهد علمی و تجربیات داخلی و خارجی، سه حوزه مجوزها، تدارکات عمومی، و مدیریت زمین و املاک شهری پرریسک ترین بسترها برای فساد در شهرداری ها محسوب می شوند. این حوزه ها از یک سو به دلیل تماس مستقیم کارمند و ارباب رجوع، و از سوی دیگر به علت ارزش مالی و دارایی های کلان، مستعد شکل گیری شبکه های فساد هستند. این تصویر اولیه اهمیت توجه به حکمرانی هوشمند شهری را برجسته می سازد؛ چراکه بدون اصلاح نهادی و دیجیتالی سازی فرآیندها، کاهش فساد در مدیریت شهری عملا ممکن نخواهد بود.

2.حکمرانی هوشمند شهری چگونه با فساد مقابله می کند؟

حکمرانی هوشمند شهری مفهومی است که فراتر از «دیجیتالی کردن خدمات» قرار می گیرد و به ترکیبی از فناوری های نوین، اصلاحات نهادی، شفافیت داده محور و مشارکت شهروندی اشاره دارد. مطالعات متعدد نشان داده اند که فساد اداری بیشتر در محیط هایی رخ می دهد که تماس مستقیم میان کارگزار و ارباب رجوع زیاد، اختیار سلیقه ای بالا، و شفافیت پایین باشد (Klitgaard, 1988). بنابراین، منطق اصلی حکمرانی هوشمند شهری در کاهش فساد بر پایه تغییر این سه متغیر شکل می گیرد.

۲-۱ کاهش تماس مستقیم

پلتفرم های خدمات الکترونیکی شهری (e-Government و e-Permitting) مراجعه حضوری شهروندان به شهرداری ها را کاهش داده و بسیاری از امور مانند درخواست مجوز ساخت، تمدید پروانه کسب یا پرداخت عوارض را بدون تعامل مستقیم با کارمند شهرداری امکان پذیر می سازند. این امر عملا فرصت های «چانه زنی فردی» و «تسریع در مقابل پرداخت» را محدود می کند. پژوهش بانک جهانی نشان داده است که اجرای سامانه های e-Permitting در کشورهایی مانند صربستان و رواندا منجر به کاهش معنادار زمان صدور مجوزها و کاهش بستر فساد شده است (World Bank, 2020).

۲-۲ شفافیت داده محور

شفافیت زمانی اثربخش است که داده ها به صورت پیش دستانه و عمومی در دسترس باشند. تجربه سامانه OPEN در سئول نشان داد که انتشار برخط اطلاعات مرتبط با صدور مجوزها، شهروندان را قادر به رصد فرآیندها کرد و سطح فساد اداری را به طور محسوس کاهش داد (Kim & Lee, 2009). در ایران نیز پورتال شفافیت شهرداری تهران نمونه ای داخلی است که انتشار قراردادها، بودجه ها و انتصابات را در دسترس عموم قرار داده و به عنوان ابزار نظارت اجتماعی عمل می کند (Rahmani & Ahmadi, 2021).

۲-۳ ثبت دیجیتال و ایجاد ردپا

در حکمرانی هوشمند، همه تراکنش ها و تصمیمات در سامانه های دیجیتال ثبت و قابل رهگیری هستند. این ویژگی، امکان حسابرسی پسینی و پیگیری تخلفات را برای نهادهای نظارتی و رسانه ها فراهم می کند. در مطالعه ای که توسط UNDP (2019) منتشر شد، تاکید شده که «ثبت دیجیتال و ردگیری پذیری» یکی از موثرترین ابزارهای بازدارنده فساد در مدیریت شهری است.

۲-۴ مشارکت شهروندی و گزارشگری

مکانیزم های گزارشگری و شکایات مردمی (مانند سامانه ۱۸۸۸ در تهران) به شهروندان اجازه می دهند فساد یا ناکارآمدی را گزارش و پیگیری کنند. این سازوکارها علاوه بر افزایش پاسخ گویی، موجب تقویت سرمایه اجتماعی و بازگشت اعتماد میان مردم و مدیریت شهری می شوند. در مکزیکوسیتی، راه اندازی پلتفرم Contrataciones Abiertas با مشارکت سازمان های مدنی، نمونه ای موفق از تلفیق فناوری و نظارت شهروندی بوده است (Open Contracting Partnership, 2018).

۲-۵ استانداردسازی و کاهش سلیقه گرایی

حکمرانی هوشمند با تعریف الگوریتم ها و چارچوب های استاندارد برای محاسبه عوارض، ارزیابی صلاحیت پیمانکاران یا صدور مجوزها، امکان تصمیم گیری سلیقه ای را کاهش می دهد. بر اساس گزارش OECD (2019)، کشورهایی که فرآیندهای شهری را استانداردسازی و الگوریتمی کرده اند، کاهش چشمگیری در فساد گزارش کرده اند.

۳. سازوکارها و مصادیق موفق حکمرانی هوشمند شهری در کاهش فساد

در این بخش، سازوکارهای کلیدی حکمرانی هوشمند شهری در مقابله با فساد، همراه با نمونه های بین المللی و داخلی بررسی می شوند. هدف، نشان دادن این است که فناوری زمانی موثر است که با اصلاح نهادی و مشارکت شهروندی همراه باشد.

۳-۱) خدمات الکترونیک مجوزها (e-Permitting)

منطق ضدفساد:  کاهش تماس حضوری ارباب رجوع و کارمند، شفافیت مراحل، و حذف اعمال سلیقه در بررسی پرونده ها.

• نمونه جهانی – سئول (OPEN System):
  سامانه OPEN در کره جنوبی از سال ۱۹۹۹ اجرا شد. این سامانه امکان پیگیری برخط روند صدور مجوزها و شکایات را برای شهروندان فراهم کرد. ارزیابی های رسمی شهرداری سئول نشان می دهد که این سامانه سطح فساد اداری را به شکل محسوسی کاهش داده و بیش از ۷۵٪ شهروندان رضایت خود را از اثر آن بر شفافیت اعلام کرده اند (Kim & Lee, 2009).
• نمونه جهانی – رواندا و صربستان:
  اجرای سامانه e-Permitting در این کشورها موجب کاهش ۲۸٪ (رواندا) و ۶۷٪ (صربستان) در زمان صدور مجوزهای ساختمانی شد. بانک جهانی گزارش داده است که این کاهش زمان، هم هزینه فرصت فساد را بالا برده و هم امکان رشوه برای تسریع غیرقانونی را از بین برده است (World Bank, 2020).
• نمونه داخلی – شهرداری تهران:
  شهرداری تهران در سال های اخیر بخشی از خدمات خود از جمله صدور پروانه ساختمانی را به صورت برخط ارائه داده است. اگرچه این سامانه هنوز کامل نیست، اما تجربه های اولیه نشان داده است که مراجعات حضوری و شکایات مردمی در حوزه صدور پروانه کاهش یافته است (Rahmani & Ahmadi, 2021).

۳-۲) تدارکات الکترونیک و قراردادهای باز (e-Procurement & Open Contracting)

منطق ضدفساد:  افزایش رقابت، حذف تبانی و پارتی بازی، و شفاف سازی کل چرخه قراردادها از برنامه ریزی تا اجرا.

• نمونه جهانی – مکزیکوسیتی (Contrataciones Abiertas):
  این پلتفرم با بهره گیری از استاندارد Open Contracting Data Standard (OCDS)، همه مراحل قراردادها را به صورت عمومی منتشر می کند. گزارش Open Contracting Partnership (2018) نشان داد که با اجرای این پلتفرم، تعداد تامین کنندگان کوچک و متوسط در مناقصات شهری افزایش یافت و دسترسی به داده ها بهبود پیدا کرد.
• نمونه جهانی – کلمبیا (SECOP II):
  سامانه SECOP II یک پلتفرم تراکنشی ملی است که بیش از ۵۰٪ قراردادهای عمومی کشور را پوشش می دهد. مطالعات نشان می دهد که استفاده از این سامانه، میانگین تعداد پیشنهاددهندگان در مناقصات را افزایش داده و سهم قراردادهای رقابتی بالا رفته است (OECD, 2019).
• نمونه داخلی – ایران (سامانه ستاد):
  بخشی از معاملات شهرداری های کشور از طریق سامانه تدارکات الکترونیکی دولت (ستاد) انجام می شود. به گفته گزارش های رسمی، این سامانه موجب «توزیع عادلانه فرصت ها و کاهش رانت» در معاملات عمومی شده است (Iranian E-Government Report, 2022).

۳-۳ پورتال های شفافیت شهری

منطق ضدفساد:  انتشار پیش دستانه اطلاعات قراردادها، بودجه ها و انتصابات، برای نظارت عمومی و رسانه ای.

• نمونه داخلی – پورتال شفافیت تهران (shafaf.tehran.ir):
  از سال ۱۳۹۷ آغاز به کار کرده و اطلاعاتی درباره قراردادها، بودجه ها، سفرهای خارجی، انتصابات و مزایده ها را منتشر می کند. پژوهش های دانشگاهی نشان داده اند که این پورتال به عنوان یک ابزار موثر در افزایش اعتماد عمومی و مطالبه گری مدنی عمل کرده است (Rahmani & Ahmadi, 2021).
• نمونه جهانی – بوئنوس آیرس:
  پورتال Buenos Aires Compras اطلاعات هزاران قرارداد شهری را در دسترس عموم قرار داده است. گزارش Transparency International (2019) تاکید می کند که انتشار داده های باز در این شهر، فساد در معاملات شهری را کاهش و سطح رقابت را افزایش داده است.

۳-۴ سامانه های گزارشگری و مشارکت شهروندی

منطق ضدفساد:  تقویت accountability از طریق کانال های گزارش مردمی و سوت زنی.

• نمونه داخلی – سامانه 137پلاس تهران:
  این سامانه به شهروندان اجازه می دهد شکایات و گزارش های خود را ثبت کرده و پیگیری کنند. مطالعات نشان داده که سامانه 137پلاس علاوه بر کاهش مراجعات حضوری، اعتماد عمومی به شهرداری را تا حدی افزایش داده است (Zarei & Hosseini, 2020).
• نمونه جهانی – سئول (سیستم گزارشگری الکترونیک):
  شهروندان می توانند به صورت ناشناس گزارش فساد را ثبت کنند. ارزیابی های شهرداری سئول نشان داده اند که تعداد گزارش های ثبت شده پس از دیجیتالی سازی روندها به طور قابل توجهی افزایش یافته و این امر باعث کشف سریع تر فساد شده است (Kim & Lee, 2009).

۳-۵پرداخت های الکترونیک

منطق ضدفساد:  حذف پول نقد، رهگیری همه پرداخت ها و جلوگیری از اخذ مبالغ غیررسمی.

• نمونه داخلی – شهرداری مشهد:
  از سال ۱۳۹۹ تمام پرداخت های عوارض خودرو و نوسازی از طریق درگاه های الکترونیک انجام می شود. این اقدام موجب کاهش موارد گزارش شده «پرداخت های نقدی غیررسمی» شده است (Iranian E-Government Report, 2022).
• نمونه جهانی – استونی:
  به عنوان پیشرو در دولت الکترونیک، استونی تمامی تراکنش های شهری را به صورت دیجیتال و قابل رهگیری انجام می دهد. گزارش World Bank (2020) این کشور را یکی از نمونه های موفق در کاهش فساد شهری از طریق پرداخت های الکترونیک معرفی کرده است.

۴. الزامات موفقیت و ریسک های حکمرانی هوشمند شهری

هرچند حکمرانی هوشمند شهری ظرفیت های قابل توجهی برای کاهش فساد دارد، اما فناوری به تنهایی کافی نیست. تجربه های بین المللی نشان می دهد که دیجیتالی سازی فرآیندها در صورتی به نتیجه مطلوب می رسد که با اصلاح نهادی، اراده سیاسی و سازوکارهای نظارتی همراه باشد. در غیر این صورت، خطر «دیجیتالی کردن فساد» همچنان وجود دارد (Heeks, 2017).

۴-۱ نیاز به اراده سیاسی و رهبری نهادی

تحقق حکمرانی هوشمند مستلزم حمایت قاطع مدیران ارشد و نهادهای سیاسی است. بانک جهانی (World Bank, 2020) تاکید می کند که فناوری تنها یک «توانمندساز» است و در غیاب اراده سیاسی و اصلاحات نهادی، پروژه های دولت الکترونیک معمولا نیمه کاره یا صوری باقی می مانند. نمونه شکست خورده در برخی شهرداری های هند نشان داد که بدون پشتیبانی پایدار، سامانه های دیجیتال به سرعت کنار گذاشته شدند یا دوباره به شیوه های سنتی بازگشتند (Bhatnagar, 2014).

۴-۲ اصلاح حقوقی و نهادی

یکی از پیش شرط های موفقیت، وجود چارچوب قانونی شفاف است که ضمانت اجرای الکترونیکی را تضمین کند. بدون قوانین مشخص در حوزه امضای دیجیتال، داده های باز و دسترسی آزاد اطلاعات، سامانه ها عملا کارکرد ضدفساد خود را از دست می دهند. OECD (2019) نشان داده است کشورهایی که قوانین «داده باز» و «امضای دیجیتال» را تصویب کرده اند، میزان موفقیت بیشتری در کاهش فساد شهری داشته اند.

۴-۳ ریسک بازتولید فساد در قالب دیجیتال

دیجیتالی سازی فرآیندها اگر با طراحی دقیق و شفافیت کافی همراه نباشد، می تواند به اشکال جدیدی از فساد منجر شود. به عنوان مثال، پروژه Bhoomi در هند که با هدف الکترونیکی کردن ثبت زمین آغاز شد، در عمل باعث ایجاد انحصارهای جدید و تبعیض های الگوریتمی شد (Benjamin et al., 2007). این تجربه نشان می دهد که طراحی سامانه باید همراه با نظارت مدنی و امکان حسابرسی مستقل باشد.

۴-۴ چالش شکاف دیجیتال و دسترس پذیری

یکی از ریسک های جدی، شکاف دیجیتال میان گروه های مختلف اجتماعی است. در بسیاری از شهرها، اقشار کم برخوردار یا افراد مسن به ابزارها و مهارت های لازم برای استفاده از سامانه های دیجیتال دسترسی ندارند. در نتیجه، این گروه ها یا همچنان به کانال های حضوری (و فسادزا) وابسته می مانند یا کاملا از خدمات شهری محروم می شوند. UNDP (2019) هشدار می دهد که حکمرانی هوشمند باید با سیاست های «عدالت دسترسی» همراه شود تا به ابزاری برای تبعیض ساختاری تبدیل نشود.

۴-۵ ضرورت نظارت و ارزیابی مستمر

حکمرانی هوشمند یک پروژه «یک باره» نیست، بلکه فرآیندی پویاست. سامانه ها باید به طور مستمر مورد ارزیابی قرار گیرند تا خلاهای فسادزا شناسایی و رفع شوند. تجربه استونی نشان می دهد که یکی از عوامل اصلی موفقیت دولت الکترونیک این کشور، وجود سازوکارهای پایش مستمر و اصلاح دوره ای سامانه ها بوده است (Margetts & Naumann, 2017).

فهرست منابع

·         Benjamin, S., Bhuvaneswari, R., & Rajan, P. (2007). Bhoomi: ‘E-Governance’, or, an anti-politics machine necessary to globalize Bangalore? CASUM-m Working Paper Series.

·         Bhatnagar, S. (2014). Public service delivery: Role of information and communication technology in improving governance and development impact. Asian Development Bank.

·         Heeks, R. (2017). Information and communication technology for development (ICT4D). Routledge.

·         Iranian E-Government Report. (2022). Progress in digital governance and municipal transparency in Iran. Tehran: Ministry of ICT.

·         Klitgaard, R. (1988). Controlling corruption. University of California Press.

·         Kim, S., & Lee, J. (2009). E-government and anticorruption: Empirical analysis of international data. International Journal of Public Administration, 32(5), 436–457. https://doi.org/10.1080/01900690902861679

·         Margetts, H., & Naumann, A. (2017). Government as a platform: Principles and practice. Policy & Internet, 9(1), 1–20. https://doi.org/10.1002/poi3.141

·         OECD. (2016). Preventing corruption in public procurement. Paris: OECD Publishing.

·         OECD. (2019). The path to integrity in urban governance. Paris: OECD Publishing.

·         Open Contracting Partnership. (2018). Open contracting in Mexico City. Washington, DC: OCP.

·         Rahmani, A., & Ahmadi, H. (2021). Transparency portals and urban governance: The case of Tehran Municipality. Journal of Urban Management Studies, 10(3), 55–72.

·         Shafiei, M., & Parsa, A. (2020). Financial challenges of Iranian municipalities: An institutional perspective. Urban Management Studies, 12(4), 77–94.

·         Transparency International. (2017). Corruption in urban planning and land management. Berlin: TI.

·         Transparency International. (2019). Global corruption barometer: Urban services. Berlin: TI.

·         Transparency International. (2020). Corruption perceptions in public services. Berlin: TI.

·         UNDP. (2019). Digital tools for anti-corruption in cities. New York: United Nations Development Programme.

·         UNODC. (2021). Guidebook on anti-corruption in public procurement and the management of public finances. Vienna: United Nations Office on Drugs and Crime.

·         World Bank. (2020a). Enhancing government effectiveness and transparency: The fight against corruption. Washington, DC: World Bank.

·         World Bank. (2020b). From paper to the cloud: Improving building control through e-permitting. Washington, DC: World Bank.

·         Zarei, M., & Hosseini, R. (2020). Citizen reporting systems and trust in urban governance: Evidence from Tehran. Iranian Journal of Public Administration, 12(2), 99–120.

اندیشکده تحول حکمرانی علامه