بررسی عوامل موثر بر خشونت خانگی علیه دانش آموزان

بررسی عوامل موثر بر خشونت خانگی علیه دانش آموزان

چکیده 

خشونت خانگی علیه دانش آموزان یکی از آسیب های اجتماعی پنهان اما گسترده در جوامع امروزی است که پیامدهای جدی بر سلامت روان، عملکرد تحصیلی و رشد اجتماعی آنان دارد. این مقاله با هدف شناسایی عوامل موثر بر بروز خشونت خانگی علیه دانش آموزان و تحلیل پیامدهای آن، به بررسی ابعاد مختلف این پدیده از منظر جرم شناسی، روان شناسی اجتماعی و حقوق کودک می پردازد. یافته ها نشان می دهد که عوامل اقتصادی، روانی، فرهنگی و ارتباطی نقش مهمی در بروز خشونت خانگی دارند و مداخلات چندسطحی می تواند در کاهش این آسیب موثر باشد.

مقدمه

خشونت خانگی به هرگونه رفتار آسیب زا از سوی اعضای خانواده اطلاق می شود که سلامت جسمی، روانی یا عاطفی فرد را تهدید کند. دانش آموزان به عنوان گروهی آسیب پذیر، در صورت مواجهه با خشونت خانگی، دچار اختلالات رفتاری، افت تحصیلی، کاهش اعتماد به نفس و حتی گرایش به بزهکاری می شوند (ایزدآبادی و اکبری، 1401). با توجه به نقش خانواده به عنوان نخستین نهاد اجتماعی ساز، شناخت عوامل زمینه ساز خشونت خانگی علیه دانش آموزان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

مبانی نظری

نظریه های مختلف جرم شناسی و روان شناسی اجتماعی به تبیین خشونت خانگی پرداخته اند:

- نظریه فشار ساختاری (Agnew, 1992): فشارهای اقتصادی و اجتماعی می توانند منجر به بروز رفتارهای خشونت آمیز در خانواده شوند. 

- نظریه یادگیری اجتماعی (Bandura, 1977): خشونت رفتاری آموخته شده است که از طریق مشاهده و تجربه در محیط خانواده منتقل می شود. 

- نظریه کنترل اجتماعی (Hirschi, 1969): ضعف در پیوندهای عاطفی و اخلاقی میان اعضای خانواده، زمینه ساز رفتارهای آسیب زا است. 

- نظریه فمینیستی (Dobash & Dobash, 1979): ساختارهای مردسالارانه و نابرابری جنسیتی از عوامل مهم خشونت خانگی هستند.

عوامل موثر بر خشونت خانگی علیه دانش آموزان

1. عوامل اقتصادی

فقر، بیکاری و فشارهای مالی خانواده از مهم ترین عوامل زمینه ساز خشونت خانگی هستند. نوری (بی تا) در مقاله ای در فصلنامه حقوق بشر، تاکید می کند که ناتوانی در تامین نیازهای اولیه کودکان، زمینه ساز بروز خشونت است. خانواده هایی که در تامین خوراک، پوشاک و آموزش فرزندان ناتوان هستند، بیشتر در معرض تنش و پرخاشگری قرار دارند.

2. عوامل روانی

اختلالات روانی والدین مانند افسردگی، اضطراب یا اختلال شخصیت، و همچنین اعتیاد به مواد مخدر یا الکل، از عوامل موثر بر خشونت خانگی هستند (رهبر و نکو، 1403). والدینی که دچار اختلالات روانی هستند، معمولا فاقد توانایی کنترل هیجانات خود بوده و در مواجهه با مشکلات، از خشونت به عنوان ابزار تخلیه روانی استفاده می کنند.

3. عوامل فرهنگی و تربیتی

باورهای سنتی، مردسالاری، و سبک های فرزندپروری استبدادی یا بی تفاوت، نقش مهمی در بروز خشونت دارند. سیفی (1400) در پژوهشی تاکید می کند که فقدان آموزش های ارتباطی و تربیتی در خانواده، خشونت علیه کودکان را تشدید می کند. در جوامعی که اطاعت بی چون وچرا از والدین ارزش محسوب می شود، احتمال بروز خشونت بیشتر است.

4. عوامل ارتباطی

نبود گفت وگوی سالم میان والدین و فرزندان، تحقیر، تهدید و سرزنش مداوم، از عوامل رفتاری خشونت زا هستند (ایزدآبادی و اکبری، 1401). ارتباط ضعیف میان اعضای خانواده باعث می شود که اختلافات به جای حل مسالمت آمیز، به خشونت منجر شود.

پیامدهای خشونت خانگی بر دانش آموزان

خشونت خانگی می تواند منجر به افت تحصیلی، اختلالات رفتاری، آسیب های روانی و افزایش احتمال بزهکاری شود. رهبر و نکو (1403) نشان دادند که خشونت خانگی با افزایش افکار خودکشی و درماندگی روان شناختی در دانش آموزان ارتباط دارد. همچنین این دانش آموزان در معرض ترک تحصیل، فرار از خانه و گرایش به رفتارهای پرخاشگرانه قرار دارند.

نقش مدرسه و نهادهای حمایتی

مدرسه به عنوان دومین نهاد اجتماعی ساز، نقش مهمی در شناسایی و حمایت از دانش آموزان آسیب دیده دارد. سیفی (1400) تاکید می کند که قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب 1399، ابزار حقوقی مناسبی برای مداخله در موارد خشونت خانگی فراهم کرده است. مشاوران مدرسه باید آموزش ببینند تا علائم خشونت را تشخیص دهند و به نهادهای حمایتی گزارش دهند.

راهکارهای پیشنهادی

- آموزش والدین در زمینه مهارت های فرزندپروری و کنترل خشم 

- تقویت نقش مدرسه در شناسایی و گزارش خشونت 

- تدوین قوانین حمایتی ویژه کودکان قربانی خشونت 

- ایجاد مراکز مشاوره رایگان برای خانواده ها 

- آموزش دانش آموزان در زمینه حقوق فردی و مهارت های مقابله با خشونت 

- همکاری میان نهادهای قضایی، آموزشی و اجتماعی برای مداخله موثر