نقدی بر شعار کلیدی (الثیاسیسم)
نقد هستی شناختی ۱۸:
اگر درک حقیقت نیازمند «دل صاف و ذهن باز» است، پس آیا این به معنای وابسته بودن حقیقت به حالت ذهنی فرد نیست؟ آیا این وابستگی، بی طرفی و استقلال حقیقت را نقض نمی کند؟
---
شرح نقد:
در الثیاسیسم، شعار کلیدی اینه:
> «دل خود را صاف و ذهن خود را باز نگه دار.»
این جمله بارها به عنوان شرط درک حقیقت تکرار شده.
نقد اینجاست:
اگر برای رسیدن به حقیقت، باید دل صافی داشت و ذهن بازی،
پس یعنی حقیقت، وابسته به وضعیت ذهنی یا اخلاقی شخص است.
اما اگر حقیقت، مستقل و مطلق است،
چطور می توان آن را مشروط به حالت درونی یک انسان کرد؟
این دیدگاه ظاهرا دچار تناقض می شود:
از یک سو، حقیقت مستقل از انسان است؛
از سوی دیگر، فقط انسان های خاص با "کیفیت ذهنی-اخلاقی خاص" می توانند آن را درک کنند.
پس آیا حقیقت، واقعا مستقل است؟ یا درک آن تنها در شرایطی خاص ممکن است، و در این صورت، آیا این "حقیقت برای همه" است یا "حقیقت برای دل پاک ها"؟
---
پاسخ الثیاسیسم:
۱. وابستگی درک، به معنای وابستگی حقیقت نیست.
الثیاسیسم میان وجود حقیقت و امکان درک آن تفاوت می گذارد:
> حقیقت، مستقل از آگاهی وجود دارد؛
اما درک آن، وابسته به ظرفیت و سلامت ابزار درک است.
این دقیقا مثل این است که:
نور وجود دارد،
اما فقط کسی که چشم سالم دارد، می تواند آن را ببیند.
پس نه نور، وابسته به چشم است؛
و نه حقیقت، وابسته به دل یا ذهن ما.
---
۲. «دل صاف» و «ذهن باز» ابزارند، نه معیار حقیقت.
در الثیاسیسم:
دل صاف: یعنی پاکی از تعصب، قضاوت، و خودمحوری.
ذهن باز: یعنی آمادگی برای شنیدن، تردید کردن، و بازاندیشی.
> این ها نه معیاری برای تعیین حقیقت اند،
نه تعیین کننده ماهیت آن،
بلکه شرایطی اند برای نزدیک شدن به آن.
بنابراین:
اگر کسی دل پرکینه یا ذهن بسته ای دارد،
ممکن است همان حقیقت را تحریف شده ببیند یا اصلا درک نکند.
اما خود حقیقت، همان است که هست.
---
۳. «بی طرفی در درک»، نه به معنای بی طرف بودن در وجود.
حقیقت، در الثیاسیسم، بی طرف نیست،
اما ما برای درک آن، باید خود را نزدیک به آن بی طرفی ساختاری کنیم.
> درست مثل یک آینه:
تا وقتی سطحش صاف نباشد، تصویر واقعی را نمی تاباند.
اما این به آن معنا نیست که تصویر یا نور، وابسته به آینه است؛
بلکه آینه فقط باید آماده باشد برای بازتاب آنچه هست.
---
۴. درک حقیقت، نیازمند تهذیب ابزار است؛ نه تهذیب حقیقت.
الثیاسیسم می گوید:
> «ما حقیقت را نمی سازیم؛ آن را درمی یابیم.»
اما اگر ابزار ادراک، دچار انحراف، کج فهمی، خودفریبی، یا پیش داوری باشد،
آن گاه حقیقت، از ورودی نادرست عبور کرده و تحریف می شود.
پس «دل صاف و ذهن باز» یعنی:
برداشتن مانع ها از سر راه ادراک؛
نه تعیین محتوا یا جهت گیری حقیقت.
---
جمع بندی پاسخ:
حقیقت در الثیاسیسم، مستقل و بی نیاز از ذهن ماست؛
اما درک آن، نیازمند سلامت راستین ابزار ذهنی و اخلاقی است؛
پس نه حقیقت وابسته به ذهن است، نه نسبی می شود؛
بلکه درک ما ممکن است دچار اعوجاج شود، مگر آن که ابزار ادراک را پاک سازی کنیم.