مسائل حقوقی و فنی مربوط به معاملات ارزهای دیجیتال و قراردادهای هوشمند

​مسائل حقوقی و فنی مربوط به معاملات ارزهای دیجیتال و قراردادهای هوشمند

نویسندگان: 

محمدصالح عالمی ، کارشناسی ارشد حقوق 

امیر ترکزبان ، کارشناسی مهندسی کامپیوتر 

معاملات ارزهای دیجیتال و قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) به دلیل ماهیت غیرمتمرکز، خودکار و نوآورانه خود، مجموعه ای از چالش های حقوقی و فنی منحصر به فردی را ایجاد کرده اند که در ادامه به مهم ترین آن ها اشاره می شود:

​⚖️ چالش های حقوقی

​مهم ترین چالش های حقوقی این حوزه از فقدان چهارچوب های قانونی جامع و تطبیق دشوار این فناوری ها با مفاهیم سنتی حقوقی ناشی می شود:

​عدم قطعیت در وضعیت حقوقی ارزهای دیجیتال (ماهیت حقوقی دارایی دیجیتال):

​در بسیاری از نظام های حقوقی، از جمله ایران، تعریف قانونی صریح و واحدی برای دارایی های دیجیتال (مانند ارزهای دیجیتال و توکن ها) وجود ندارد. این امر باعث تردید در مشروعیت موضوع معامله و انطباق آن با ارکان قراردادها می شود.

​نامشخص بودن اینکه آیا ارز دیجیتال پول، کالا، اوراق بهادار یا نوع جدیدی از دارایی است، بر نحوه قانون گذاری، مالیات ستانی و اجرای احکام تاثیر می گذارد.

قابلیت اجرای قانونی قراردادهای هوشمند (Enforceability):

​قراردادهای هوشمند، برنامه هایی خوداجرا هستند که مفاد آن ها در قالب کد نوشته شده است. این موضوع این سوال را مطرح می کند که آیا این کدها شرایط اساسی یک عقد معتبر (مانند قصد و رضای طرفین، اهلیت، موضوع معین) را مطابق با قوانین سنتی برآورده می کنند یا خیر.

​در صورت بروز اختلاف، اولویت با متن قانونی قرارداد سنتی همراه (در صورت وجود) یا کد برنامه است؟

​صلاحیت قضایی و قانون حاکم:

​ماهیت فرامرزی و غیرمتمرکز معاملات و قراردادهای هوشمند، تعیین دادگاه صالح برای رسیدگی به دعاوی و همچنین قانون حاکم بر قرارداد در سطح بین المللی را بسیار دشوار می سازد.

مسئولیت در قبال خطاها و نقص های کدنویسی:

​چون اجرای قرارداد هوشمند غیرقابل برگشت و خودکار است، در صورت وجود نقص یا باگ فنی در کد، ضرر و زیان قابل توجهی ممکن است رخ دهد. مشخص نیست که مسئولیت قانونی جبران خسارت در این موارد بر عهده توسعه دهنده کد، کاربر، یا نهاد دیگری است.

​قابلیت فسخ، انحلال و جبران خسارت:

​در حقوق سنتی، امکان فسخ، ابطال و انحلال قرارداد در شرایط خاص وجود دارد. اما قراردادهای هوشمند طوری طراحی می شوند که در صورت تحقق شرایط، غیرقابل توقف و برگشت ناپذیر اجرا شوند، که این امر با اصول سنتی حقوق قراردادها در تعارض است.

​مقررات پولشویی و مالیاتی (AML/KYC):

​ناشناس بودن طرفین در برخی تراکنش های ارز دیجیتال و همچنین عدم وجود چارچوب های مشخص برای گزارش دهی و ثبت این معاملات، چالش های جدی را در حوزه مالیات و مبارزه با پولشویی ایجاد می کند.

چالش های فنی

​چالش های فنی عمدتا از ماهیت فن آورانه، نوپا و ویژگی های خاص بلاکچین و قراردادهای هوشمند نشات می گیرند:

​آسیب پذیری ها و باگ های کدنویسی:

​قراردادهای هوشمند به شدت به کیفیت کد وابسته هستند. یک نقص کوچک در کدنویسی می تواند منجر به سوءاستفاده های بزرگ، از دست رفتن سرمایه یا قفل شدن دارایی ها شود (مانند حادثه دائو - The DAO).

​محدودیت های مقیاس پذیری (Scalability):

​برخی شبکه های بلاکچین با مشکل مقیاس پذیری مواجه هستند؛ به این معنی که توانایی پردازش تعداد زیادی از تراکنش ها در ثانیه را ندارند، که این امر منجر به افزایش کارمزد و کندی در زمان ازدحام شبکه می شود.

مصرف انرژی بالا:

​الگوریتم های اجماع مانند «اثبات کار» (Proof-of-Work) که در برخی شبکه های بزرگ مانند بیت کوین استفاده می شود، به مصرف برق بسیار زیاد و نگرانی های زیست محیطی منجر شده است.

​برگشت ناپذیری تراکنش ها (Immutability):

​در فناوری بلاکچین، تراکنش ها پس از تایید غیرقابل بازگشت و تغییر هستند. در حالی که این ویژگی امنیت را بالا می برد، اما در صورت ارسال اشتباه ارز، بازیابی آن تقریبا غیرممکن است.

​مسائل مربوط به اوراکل ها (Oracles):

​قراردادهای هوشمند برای اجرای خودکار خود اغلب به اطلاعات خارجی (مانند قیمت ارزها، نتیجه مسابقه ورزشی و...) نیاز دارند. ابزاری که این اطلاعات را به بلاکچین منتقل می کند، اوراکل نامیده می شود. تضمین صحت و امنیت اطلاعات دریافتی از اوراکل ها یک چالش فنی مهم است.

​در مجموع، فناوری ارزهای دیجیتال و قراردادهای هوشمند پتانسیل زیادی برای افزایش شفافیت، کارایی و کاهش هزینه واسطه ها دارند، اما تا زمانی که یک چارچوب حقوقی و فنی بالغ و جهانی برای مقابله با چالش های ذکر شده ایجاد نشود، ریسک ها و عدم قطعیت های مهمی پابرجا خواهد بود.