موسسات کنفوسیوس و ارتقای برند ملی چین در عرصه بین المللی

چین در دو دهه اخیر تلاش کرده است در کنار تقویت مولفه های قدرت اقتصادی و نظامی خود، تصویری واقع بینانه و چندبعدی از توانمندی ها و ظرفیت های ملی ارائه دهد. در این مسیر، موسسات کنفوسیوس که از سال ۲۰۰۴ تاسیس شده اند، به عنوان ابزار محوری در دیپلماسی فرهنگی و بازوی اجرایی استراتژی قدرت نرم چین عمل می کنند. این موسسات، علاوه بر آموزش زبان چینی، فرهنگ، تاریخ و ارزش های سنتی چین را معرفی می کنند و از این طریق، تعاملات فرهنگی بین المللی را گسترش می دهند و نقش مهمی در ترویج و تثبیت برند ملی چین و ایجاد اثرگذاری پایدار در سطح جهانی ایفا می کنند.

استراتژی چین در استفاده از موسسات کنفوسیوس و دیگر ابزارهای فرهنگی بر دو محور اصلی استوار است: نخست، کاهش فاصله میان تصویر واقعی چین و برداشت جهانی از این کشور، و دوم، ارائه روایت هایی که چین را به عنوان کشوری متمدن و قابل اعتماد معرفی می کند. این اقدامات در چارچوب مفاهیم قدرت نرم قرار دارند و به دولت چین امکان می دهند تا از طریق فرهنگ و تعاملات بین المللی، زمینه ای مساعد برای نفوذ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایجاد کند. حضور موسسات کنفوسیوس در دانشگاه ها و تعامل مستقیم با نسل های جوان، آنها را به ابزاری استراتژیک برای شکل دهی ادراک عمومی و ارتقای برند ملی چین تبدیل کرده است. این موسسات ترکیبی از آموزش زبان و فرهنگ، دیپلماسی عمومی و بازاریابی فرهنگی را ارائه می کنند که با هدایت نسبی دولت چین، اهداف گسترده سیاست خارجی کشور را دنبال می کنند. در این یادداشت، تمرکز بر تحلیل نقش موسسات کنفوسیوس در تقویت برند ملی چین و بررسی چگونگی اثرگذاری آن ها در فضای بین المللی خواهد بود.

معرفی موسسات کنفوسیوس و جایگاه جهانی آنها

موسسات کنفوسیوس از سال ۲۰۰۴ به عنوان شبکه ای آموزشی و فرهنگی در کشورهای مختلف جهان تاسیس شدند تا آموزش زبان چینی و انتقال فرهنگ و تاریخ این کشور را به طور مستقیم مدیریت کنند. نخستین شعبه این موسسات در سئول راه اندازی شد و از آن زمان تاکنون، رشد چشمگیری داشته اند؛ طبق آخرین آمار منتشر شده تا سال ۲۰۱۹ بیش از ۵۳۰ شعبه در بیش از ۱۵۰ کشور جهان ایجاد شده است، رقمی که از تعداد موسسات گوته در آلمان و موسسات سروانتس در اسپانیا پیشی گرفته است. این گستردگی جهانی نشان دهنده جایگاه استراتژیک موسسات کنفوسیوس در برنامه دیپلماسی فرهنگی چین است.

ساختار اجرایی موسسات کنفوسیوس از ابتدا تحت نظارت Hanban، نهادی وابسته به وزارت آموزش چین، قرار داشت. این نهاد مسئول تعیین برنامه های آموزشی، اعزام معلمان، تامین منابع مالی و هماهنگی با دانشگاه ها و موسسات میزبان در خارج از چین بود. هر شعبه به صورت همکاری سه جانبه میان Hanban، یک دانشگاه یا موسسه آموزشی چینی و یک دانشگاه یا موسسه میزبان خارجی اداره می شود. بودجه اولیه توسط Hanban تامین می شود و پس از تثبیت فعالیت ها، مدیریت اجرایی به صورت مشترک با دانشگاه میزبان انجام می گیرد. 

موسسات کنفوسیوس عملکرد چندوجهی دارند: آنها دوره های آموزش زبان چینی ارائه می کنند، رویدادهای فرهنگی و هنری برگزار می کنند و فرصت های تبادل علمی و پژوهشی میان چین و کشورهای میزبان فراهم می آورند. انعطاف پذیری برنامه ها و امکان تطبیق با نیازهای فرهنگی و آموزشی هر کشور، این موسسات را به ابزاری کارآمد در کاهش تنش ها و ایجاد فضای مثبت برای روابط بین المللی چین تبدیل کرده است. حضور فعال آنها در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی، به ویژه در غرب و جنوب شرقی آسیا، باعث شده تا نسل های جوان نسبت به فرهنگ چین شناخت پیدا کنند و برداشت های مثبت و واقع بینانه ای از این کشور شکل بگیرد. از این منظر، موسسات کنفوسیوس نه تنها نقش آموزشی دارند، بلکه به طور مستقیم در تثبیت برند ملی چین و تقویت قدرت نرم این کشور در عرصه جهانی اثرگذار هستند.

عملکرد جهانی موسسات کنفوسیوس

موسسات کنفوسیوس با برگزاری دوره های آموزش زبان چینی، رویدادهای فرهنگی و برنامه های تبادلی، نقش مهمی در گسترش روابط فرهنگی و آموزشی چین در جهان دارند. این موسسات در آمریکا، تا ژانویه ۲۰۱۹، در ۹۶ دانشگاه حضور داشته اند. در مالزی، موسسات کنفوسیوس با تاسیس شعب در دانشگاه ها و برگزاری دوره های آموزش زبان، خوشنویسی، نقاشی و بازی های سنتی چین، نقش مهمی در دیپلماسی فرهنگی چین ایفا کرده اند. موسسه کنفوسیوس دانشگاه مالایا، به عنوان نمونه ای موفق، علاوه بر آموزش زبان، برنامه های فرهنگی متنوعی برگزار می کند و در ۱۱ دانشگاه دیگر مالزی نیز فعالیت دارد. این موسسات به دلیل انعطاف پذیری و تطبیق با نیازهای کشورهای میزبان، در کاهش تنش ها، ایجاد فضای مثبت برای تعاملات بین المللی و شکل دهی ادراک فرهنگی، موثر هستند. به ویژه حضور در دانشگاه ها و تعامل مستقیم با نسل های جوان، امکان شکل دهی برداشت های مثبت از چین و تثبیت برند ملی را فراهم می آورد. جوزف نای که اولین بار مفهوم "قدرت نرم" را معرفی کرد، موسسات کنفوسیوس را نمونه ای بارز از این مفهوم می داند.

محدودیت ها و چالش های موسسات کنفوسیوس در تقویت برند ملی چین

در کشورهای غربی، به ویژه ایالات متحده، کانادا و برخی کشورهای اروپایی، این موسسات به دلیل محدودیت در بحث و گفت وگو درباره موضوعات حساس سیاسی، همچون حقوق بشر، تایوان و تبت، مورد انتقاد قرار گرفته اند. منتقدان معتقدند که این محدودیت ها می تواند استقلال علمی و آزادی بیان دانشگاه ها را به چالش کشیده و زمینه ای برای نفوذ نرم سیاسی فراهم کند. با وجود این، شواهد نشان می دهند که نقش مستقیم موسسات در تبلیغات ایدئولوژیک محدود است و فعالیت های آن ها عمدتا متمرکز بر تعاملات فرهنگی و آموزشی است. به منظور کاهش نگرانی ها، دولت چین نظارت اجرایی موسسات را از «هانبان» به بنیاد آموزش بین المللی چین (CIEF) منتقل کرده و تلاش کرده تمرکز آن ها بر آموزش زبان و تبادلات فرهنگی حفظ شود. همچنین موسسات با انعطاف پذیری بیشتر برنامه های خود را با نیازها و حساسیت های فرهنگی کشورهای میزبان تطبیق داده اند

نتیجه گیری

تجربه موسسات کنفوسیوس نشان می دهد که تلفیق آموزش زبان، معرفی فرهنگ و ایجاد شبکه های بین المللی می تواند به طور موثر برند ملی یک کشور را تقویت و تصویر آن را در عرصه جهانی تثبیت کند. چین با بهره گیری هدفمند از این ابزارها، علاوه بر تقویت مولفه های قدرت اقتصادی و نظامی، توانسته جایگاه خود را در دیپلماسی فرهنگی و قدرت نرم مستحکم کند و زمینه های همکاری علمی، فرهنگی و آموزشی با سایر کشورها ایجاد نماید. در مقایسه، برند ملی ایران با وجود ظرفیت های غنی تاریخی، فرهنگی و علمی، با چالش های متعددی روبه روست. محدودیت در فعالیت های فرهنگی در سطح بین المللی، پراکندگی نهادهای آموزشی و فرهنگی، و نبود یک استراتژی یکپارچه برای معرفی تصویر مثبت کشور از جمله چالش های یاد شده است. توسعه برنامه های تبادلی، دوره های کوتاه مدت و بلندمدت آموزشی و حضور فعال در شبکه های علمی و فرهنگی بین المللی می تواند تصویر ایران را از زاویه ای واقعی و مثبت معرفی کند. این اقدام نه تنها برند ملی ایران را تقویت می کند، بلکه زمینه تعامل پایدار، کاهش سوءبرداشت ها و ارتقای جایگاه کشور در دیپلماسی فرهنگی و جهانی را فراهم می آورد.

رستم ضیائی؛ پژوهشگر دیپلماسی اقتصادی

دانشگاه امام صادق رستم ضیائی