اقتصاد موسیقی در ایران: چالش ها، ظرفیت ها و مسیر آینده

اقتصاد موسیقی در ایران: چالش ها، ظرفیت ها و مسیر آینده

موسیقی فقط یک هنر نیست؛ یک صنعت است. صنعتی که می تواند در کنار سینما، نشر و بازی های رایانه ای، سهم قابل توجهی در تولید ناخالص داخلی، اشتغال فرهنگی و صادرات خدمات خلاق ایفا کند. در ایران، موسیقی از یک سو ریشه ای تاریخی و فرهنگی عمیق دارد و از سوی دیگر، با ساختار اقتصادی و حقوقی پیچیده ای روبه روست. بررسی اقتصاد موسیقی یعنی نگریستن به پیوند میان هنر، بازار و حکمرانی فرهنگی.

۱. جایگاه اقتصادی موسیقی در ایران

بازار موسیقی ایران از چند بخش تشکیل شده است:
– تولید و ضبط آثار موسیقایی (آلبوم، تک آهنگ، موسیقی فیلم و سریال)
– کنسرت ها و اجراهای زنده
– حق پخش و درآمد پلتفرم های دیجیتال
– تبلیغات و اسپانسرینگ موسیقیایی
– آموزش موسیقی و گردش مالی مراکز آموزشی خصوصی و دولتی.

با وجود این اجزا، اقتصاد موسیقی در ایران هنوز سهم مشخص و رسمی در آمارهای اقتصادی ندارد. نبود داده های شفاف، نبود نظام ثبت منظم و عدم پیوند ساختار فرهنگی با بخش اقتصاد رسمی باعث شده ظرفیت بالقوه این صنعت تا حد زیادی مغفول بماند.

۲. چالش های ساختاری اقتصاد موسیقی

الف) نبود نظام روشن حقوق مالکیت فکری
حق مولف و حقوق مرتبط در ایران به درستی اجرا نمی شود. آثار موسیقایی به راحتی کپی، دانلود و پخش می شوند بدون آن که تولیدکننده درآمد واقعی کسب کند. همین مسئله باعث تضعیف سرمایه گذاری بخش خصوصی در این حوزه شده است.

ب) محدودیت های مجوزدهی و بازار رسمی
بخش قابل توجهی از تولیدات موسیقایی، به دلیل موانع اداری و مقررات فرهنگی، به بازار رسمی راه نمی یابد و به شکل غیررسمی در پلتفرم ها و کانال های شخصی منتشر می شود. این دوگانگی رسمی غیررسمی مانع شکل گیری یک اقتصاد شفاف و قانونمند شده است.

ج) ضعف زیرساخت های پخش و توزیع دیجیتال بومی
در حالی که پلتفرم های جهانی بخش مهمی از درآمد صنعت موسیقی را شکل می دهند، نبود پلتفرم های رقابتی داخلی با سازوکار پرداخت حق مولف و تبلیغات موثر، جریان درآمدی این صنعت را به شدت محدود کرده است.

د) نبود سیاست مالیاتی و حمایتی مشخص
در بسیاری از کشورها، صنایع فرهنگی و خلاق مشمول سیاست های تشویقی مالیاتی، تسهیلات بیمه ای و حمایت های زیرساختی هستند. در ایران این حوزه هنوز به رسمیت کامل اقتصادی شناخته نشده است.

۳. ظرفیت ها و فرصت های توسعه

۱. بازار بزرگ داخلی و مصرف بالا
بیش از ۸۰ میلیون جمعیت، ضریب نفوذ بالای اینترنت و علاقه گسترده به موسیقی (به ویژه پاپ، سنتی و تلفیقی) یک بستر مصرفی قدرتمند می سازد که در صورت سازماندهی، می تواند منبع پایدار درآمد برای هنرمندان و شرکت ها باشد.

۲. تنوع ژانر و میراث موسیقیایی
موسیقی ایرانی از موسیقی نواحی تا موسیقی کلاسیک و مدرن، تنوعی غنی دارد. این تنوع می تواند مبنای توسعه بازارهای صادرات فرهنگی باشد؛ به ویژه در منطقه و میان ایرانیان خارج از کشور.

۳. فناوری های نوین تولید و پخش
رشد هوش مصنوعی، پلتفرم های آنلاین، NFTها و پرداخت دیجیتال، امکان مدل های جدید کسب وکار (مانند فروش مستقیم از هنرمند به مخاطب) را فراهم کرده است.

۴. راهکارهای سیاستی و اقتصادی

الف) اصلاح و اجرای موثر قانون حق مولف
بدون نظام مالکیت فکری شفاف، هیچ صنعتی شکل نمی گیرد. اجرای دقیق قوانین و ایجاد سازوکار حقوقی دیجیتال برای حمایت از آثار موسیقایی پیش شرط توسعه اقتصاد موسیقی است.

ب) توسعه پلتفرم های بومی با مدل اقتصادی روشن
پلتفرم هایی که بتوانند هم پرداخت خرد را از مخاطبان دریافت کنند و هم تبلیغات و اسپانسرینگ را سامان دهند، امکان خلق زنجیره ارزش اقتصادی را فراهم می کنند.

ج) سیاست های حمایتی و مالیاتی برای هنرمندان و شرکت ها
حمایت از فعالیت های فرهنگی با کاهش مالیات، ارائه تسهیلات بیمه ای و وام های کم بهره به تولیدکنندگان موسیقی می تواند سرمایه گذاری بخش خصوصی را تحریک کند.

د) پیوند اقتصاد موسیقی با گردشگری و برند ملی
کنسرت های بین المللی، فستیوال ها و معرفی موسیقی ایرانی می تواند منبع درآمد صادراتی و تقویت قدرت نرم کشور باشد.

۵. نتیجه گیری

اقتصاد موسیقی در ایران در وضعیت پارادوکسیکال قرار دارد: تقاضای بالا و پویایی فرهنگی از یک سو، و ساختار ضعیف حکمرانی و اقتصادی از سوی دیگر. تبدیل موسیقی از یک فعالیت هنری صرف به یک صنعت پویا، مستلزم بازنگری در قوانین مالکیت فکری، تقویت زیرساخت های دیجیتال، سیاست های تشویقی اقتصادی و اعتماد به بخش خصوصی است.

اگر این مسیر طی شود، موسیقی می تواند نه تنها به عنوان یک فعالیت فرهنگی بلکه به عنوان بخشی مهم از اقتصاد خلاق ایران نقش آفرینی کند و به ایجاد اشتغال، تقویت هویت ملی و صادرات فرهنگی یاری رساند.