چرا بعضی کودکان اوتیسم یا بیش فعال به بو کردن علاقه دارند؟

چرا بعضی کودکان اوتیسم یا بیش فعال به بو کردن علاقه دارند؟

- اختلال در پردازش حسی (Sensory Processing Disorder): 

 بسیاری از کودکان اوتیسم یا ADHD در پردازش ورودی های حسی مثل بو، صدا، نور یا لمس دچار تفاوت هایی هستند. بو کردن می تونه راهی برای تنظیم یا تحریک سیستم حسی شون باشه.

- نقش سیستم لیمبیک و دوپامین: 

 سیستم لیمبیک مسئول احساسات، حافظه و پاداشه. در کودکان اوتیسم، فعالیت بیش ازحد این سیستم ممکنه باعث بشه بوهای خاص (مثل بوی بدن مادر) حس امنیت یا آرامش ایجاد کنه. همچنین، دوپامین که در سیستم پاداش نقش داره، ممکنه در این کودکان کمتر ترشح بشه یا گیرنده هاش متفاوت عمل کنن. بنابراین، بو کردن می تونه راهی برای تحریک این مسیرها باشه.

- رفتارهای تکراری و خودتنظیمی: 

 بو کردن ممکنه جزو رفتارهای تکراری باشه که کودک برای آرام سازی یا تمرکز استفاده می کنه. مثل علاقه به پنکه یا ماشین لباسشویی که در کودکان اوتیسم دیده می شه.

راهکارهای درمانی و حمایتی

- ارزیابی حسی توسط کاردرمانگر: 

 یک کاردرمانگر متخصص در اختلالات پردازش حسی می تونه با ارزیابی دقیق، برنامه ای برای تنظیم ورودی های حسی کودک طراحی کنه.

- استفاده از وسایل حسی جایگزین: 

 مثل توپ های بودار، عطرهای ملایم، یا پارچه هایی با بوهای آشنا که کودک بتونه به جای بو کردن بدن دیگران از اون ها استفاده کنه.

- رفتاردرمانی شناختی (CBT): 

 برای کودکان بزرگ تر، می شه از CBT برای درک بهتر رفتار و جایگزینی آن با رفتارهای اجتماعی تر استفاده کرد.

- آموزش والدین: 

 والدین می تونن یاد بگیرن چطور به رفتار کودک پاسخ بدن بدون سرزنش، و در عین حال مرزهای اجتماعی رو به تدریج آموزش بدن.

- دارو درمانی در موارد شدید: 

 اگر رفتارهای حسی با اضطراب یا بیش فعالی شدید همراه باشه، روانپزشک کودک ممکنه داروهایی برای تنظیم دوپامین یا اضطراب تجویز کنه.

##درمان های تخصصی برای تنظیم رفتارهای بویایی در کودکان اوتیسم یا ADHD

1. ارزیابی حسی توسط کاردرمانگر

- کاردرمانگر متخصص در اختلال پردازش حسی می تونه با استفاده از پرسش نامه ها و مشاهده، نیازهای حسی کودک رو شناسایی کنه.

- نتیجه این ارزیابی می تونه پایه ای برای طراحی برنامه تنظیم حسی باشه.

2. برنامه تنظیم حسی (Sensory Diet)

- شامل فعالیت هایی برای تحریک یا آرام سازی سیستم های حسی مختلفه (لمسی، بویایی، شنیداری).

- مثال: استفاده از توپ های بودار، پارچه هایی با بوی آشنا، یا روغن های معطر ملایم.

3. رفتاردرمانی شناختی (CBT) با رویکرد حسی

- برای کودکان بزرگ تر، می شه از CBT برای درک بهتر رفتار و جایگزینی آن با رفتارهای اجتماعی تر استفاده کرد.

- آموزش مهارت های خودتنظیمی و شناخت هیجانات در این مسیر موثره.

4. آموزش والدین و مراقبان

- والدین یاد می گیرن چطور بدون سرزنش، رفتار کودک رو هدایت کنن.

- مثال: «می دونم بوی گردن من بهت حس خوبی می ده، بیا یه پارچه با همین بو داشته باشی که همیشه همراهت باشه.»

5. درمان های دارویی در موارد شدید

- اگر رفتارهای حسی با اضطراب یا بیش فعالی شدید همراه باشه، روانپزشک کودک ممکنه داروهایی برای تنظیم دوپامین یا اضطراب تجویز کنه.

- داروها معمولا شامل محرک ها (مثل متیل فنیدات) یا داروهای ضد اضطراب هستند.

6. درمان های جایگزین و مکمل

- موسیقی درمانی، رایحه درمانی، یا بازی درمانی می تونن به تنظیم حسی کمک کنن.

- استفاده از داستان پردازی برای آموزش مرزهای اجتماعی و احترام به بدن دیگران.

 *******************

🧾 فرم ارزیابی حسی کودک (نسخه اولیه برای مشاهده و گفت وگو)

نام کودک:
سن:
تشخیص بالینی (در صورت وجود):
تاریخ ارزیابی:

بخش اول: رفتارهای بویایی

- آیا کودک به بو کردن اشیاء یا بدن دیگران علاقه دارد؟
☐ بله ☐ خیر
- چه نوع بوهایی را ترجیح می دهد؟ (مثلا بوی پا، گردن، لباس، غذا)
☐ بدن انسان ☐ اشیاء ☐ غذاها ☐ دیگر:
- در چه موقعیت هایی این رفتار بیشتر دیده می شود؟
☐ هنگام اضطراب ☐ هنگام خوشحالی ☐ هنگام خستگی ☐ همیشه
- آیا کودک به بوی خاصی واکنش منفی نشان می دهد؟
☐ بله ☐ خیر → اگر بله، لطفا توضیح دهید:

بخش دوم: تنظیم حسی کلی

- کودک در کدام حوزه ها حساس یا جویای تحریک است؟
☐ شنیداری ☐ لمسی ☐ بویایی ☐ بینایی ☐ حرکتی
- آیا رفتارهای بویایی باعث اختلال در روابط اجتماعی شده اند؟
☐ بله ☐ خیر → اگر بله، لطفا مثال بزنید: 

**************
تمرین های آموزشی برای والدین

۱. تمرین «جایگزین امن»

هدف: ارائه جایگزین برای رفتار بو کردن بدن دیگران
روش اجرا:
- پارچه ای با بوی آشنا (مثل عطر مادر یا لباس کودک) تهیه کنید.
- به کودک آموزش دهید که هنگام نیاز به آرامش، آن را بو کند.
- این پارچه را در کیف یا جیب کودک قرار دهید تا همیشه در دسترس باشد.
مثال:
«علی جان، وقتی دلت برای بوی مامان تنگ شد، می تونی این پارچه رو بو کنی. این بوی مامانه، همیشه باهاته.»

۲. تمرین «مرزهای بدن من»

هدف: آموزش احترام به بدن دیگران
روش اجرا:
- با کودک بازی «بدن من، مرز من» انجام دهید.
- از عروسک ها برای نشان دادن اینکه هر کسی حق دارد بگوید «نه» استفاده کنید.
- تمرین جمله سازی با کودک: «می تونم بو کنم؟ اگر نه، مشکلی نیست.»
مثال:
«عروسک خرسی گفت: من الان خسته ام، نمی خوام کسی منو بو کنه. علی گفت: باشه، من به مرز تو احترام می ذارم.»

۳. تمرین «بوهای شاد»

هدف: شناخت بوهایی که کودک را آرام می کنند
روش اجرا:
- چند رایحه ملایم (مثل اسطوخودوس، پرتقال، نعناع) را در ظرف های جداگانه بریزید.
- از کودک بخواهید هر کدام را بو کند و احساسش را بیان کند.
- ثبت کنید کدام بوها آرامش بخش ترند.
مثال:
«علی گفت: بوی پرتقال منو خوشحال می کنه چون یاد تعطیلات می افتم. بوی نعناع منو آروم می کنه وقتی ناراحتم.»

۴. تمرین «داستان سازی درباره بوها»

هدف: تقویت شناخت هیجانی و اجتماعی
روش اجرا:
- با کودک داستانی بسازید که در آن شخصیت ها بوهایی را تجربه می کنند و احساساتشان را بیان می کنند.
- از کودک بخواهید خودش شخصیت اصلی باشد.
مثال:
«روزی روزگاری، علی کوچولو وقتی ناراحت بود، بوی گردن مامانش رو حس کرد و دلش آروم شد. بعد یاد گرفت که از مامان اجازه بگیره.»

************
کاربرگ درمانی کودک: «بوهای جادویی من»

نام کودک:
سن:
تاریخ:



✏️ بخش اول: نقاشی بوهای دوست داشتنی
از کودک بخواه چیزی را که دوست دارد بو کند، نقاشی کند.
می تونه مامان باشه، یک گل، یک حیوان خانگی، یا حتی جوراب خنده دار باشه.
هدف اینه که کودک با تصویرسازی، احساساتش رو بهتر بشناسه.
مثال راهنما:
«نقاشی کن چیزی رو که وقتی ناراحتی، دوست داری بو کنی. اون چیز چطوری بهت کمک می کنه؟»

✏️ بخش دوم: احساسات من و بوها
با کودک گفت وگو کن درباره ی اینکه چه بوهایی رو دوست داره.
برای هر بو، ازش بپرس:

- این بو چه حسی بهت می ده؟
- وقتی این بو رو حس می کنی، چه چیزی یادت میاد؟
- دوست داری این بو رو چه وقت هایی حس کنی؟ (مثلا وقتی ناراحتی، وقتی خوشحالی، قبل خواب)

مثال ها:
«بوی گردن مامان منو آروم می کنه.»
«بوی پرتقال منو خوشحال می کنه چون یاد تعطیلات می افتم.»
«بوی جوراب بابا منو می خندونه چون بامزه ست.»

✏️ بخش سوم: جمله جادویی من
از کودک بخواه جمله ای بسازه که وقتی می خواد چیزی رو بو کنه، با اون جمله اجازه بگیره یا احساسش رو بیان کنه.

مثال ها:
«می تونم اون پارچه رو بو کنم؟»
«وقتی ناراحتم، دوست دارم بوی مامان رو حس کنم.»
«اگه اجازه بدی، اون عطر رو بو می کنم چون آرومم می کنه.»

گردآورنده: شهناز علیم 

کارشناس ارشد روانشناسی بالینی