پروفسور عمر یاغی شیمیدان برجسته و پدر شیمی شبکه reticular chemistry را بشناسیم

نویسنده: جمال عبدالله زاده دانشجوی شیمی محض🧪عاشق محاسبات شیمی،تاریخ شیمی و  دنیای شیمی فیزیک به خصوص شیمی کوانتوم🧪

پروفسور عمر مونس یاغی در ۹ فوریه۱۹۶۵ میلادی در شهر امان پایتخت اردن به دنیا آمد.خانواده عمر یاغی جزو آوارگان و پناهندگان فلسطینی بودند.او در خانواده ای پرجمعیت بزرگ شد که ساده ترین امکانات مثل آب آشامیدنی و حتی برق هم نداشتند.در سن۱۵ سالگی پدرش او را تشویق می کند که به آمریکا مهاجرت کند.او اوایل مهاجرت کمی انگلیسی بلد بود ولی بعدها  در کالج آموزش زبان هودسون والی واقع در دانشگاه نیویورک به تدریج به زبان انگلیسی هم مسلط شد.پروفسور یاغی تحصیلات دکترای شیمی خود را در دانشکده شیمی ایلینیوس زیر نظر پروفسور والتر کلمپریر ادامه داد.بعدها ایشان موفق به گذراندن دوره پسادکترا در دانشگاه هاروارد شد.در سال۲۰۲۱ عمر یاغی شهروندی و تابعیت عربستان سعودی را گرفت.ایشان فعالیت های علمی خود را با پروفسوری در دانشکده شیمی آریزونا شروع کرد و بعدا به درجه علمی موسوم به "پروفسوری شیمی رابرت دبلیو پاری" ارتقا یافت.از سال۲۰۱۲ تا ۲۰۱۳ به مدت یک سال در آزمایشگاه ملی لورنس برکلی آمریکا مدیر بنیاد Molecular Foundry در حیطه نانوشیمی بود.همچنین ایشان در انستیتوی انرژی و علوم نانو موسوم به کاویل Kavil در آمریکا بسیار فعال بود.این شیمیدان بنیانگذار رشته جدید شیمی شبکه reticular chemistry می باشد.این زمینه علمی در ارتباط با بلوک های ساختمانی مولکول های بزرگی است که در چارچوب کریستالی و بلوری و با پیوندهای بسیار قوی به مرکز کئوردیناسیون متصل شده اند.بسیاری از منابع و ژورنال های علمی جهان از این پیشرفت علمی بزرگ در شیمی تحت عنوان "معماری مولکولی" molecular architecture یاد می کنند.بنا به گفته بنیاد اهدای جوایز بالزن ایشان از سال۱۹۹۰ مطالعه و پژوهش در مورد بلوک های ساختمانی مولکولی molecular building blocks را آغاز کرده است.این حوزه علمی در واقع چارچوب های کووالانسی آلی Covalent Organic Frameworks را با تغییرات بعد dimension و کنترل زاویه پیوند طراحی می کند.در این روش شکل هندسی مولکول ها و موقعیت فضایی اتم ها را به گونه ای تغییر می دهند که شکل سه بعدی را به شکل دوبعدی تبدیل کنند.خلاصه کلام روش فوق نوعی طراحی مولکولی پیشرفته به شمار می آید که چارچوب های کووالانسی آلیCovalent Organic Frameworks را در مقیاس اتمی_مولکولی متراکم و فشرده می کند و به شکلی هنرمندانه دخل و تصرف را در زاویه پیوند و موقعیت و چیدمان اتم ها ایجاد می کنند.تغییر شکل سه بعدی مولکول به شکل دوبعدی و فشرده شدن ساختار و شکل هندسی آنها به پژوهشگر امکان می دهد که اولا تجسم فضایی و درک انتزاعی راحت تری از ماهیت ماده حاصل شود و ثانیا زمینه را فراهم می کند که مولکول از همان خواص عمومی ترکیبات آلی یعنی شکل هندسی چهاروجهی و تتراهدرال تبعیت کند و عدد هیبریداسیون اتم مرکزی زیاد بالا نرود.چون عدد هیبریداسیون بالا و تعداد لیگاندهای بالا برای اتم مرکزی نه تنها از از دیدگاه نانوشیمی بلکه از منظر شیمی محاسباتی نیز چندان کارا و مقرون به صرفه نیست و نیازمند سیستم ها و نرم افزار های پیشرفته محاسبات شیمی می باشد و مطالعه و بررسی شکل هندسی آنها فوق العاده وقت گیر و زمان بر است.نانو شیمی به عقیده من هنر معماری ریز و مینیاتوری ماده در مقیاس اتمی_مولکولی می باشد و این هدف بدون محاسبات شیمی فیزیک محقق نمی شود بنابراین به این نتیجه می رسیم که شیمی فیزیک نیز در تحقیقات و پژوهش های پروفسور عمر یاغی نقش بسیار مهمی داشته است.علاوه بر این پروفسور عمر یاغی و همکارانش موفق شده اند که از این نوع مواد که به روش molecular weaving ساخته شده اند برای ذخیره کرده هیدروژن و متان استفاده کنند تا ذخایر و منابع انرژی پاک برای آینده داشته باشیم.این نانومواد متخلخل و شبکه مانند در واقع قابلیت خوبی برای جذب و ذخیره کردن هیدروژن و متان داشته و به این ترتیب کشف و بهره برادری صنعتی از آنها شیمی سبز و انرژی های پاک را نیز مستقیما تحت تاثیر قرار داده است.البته جا دارد این مطلب را بیان کنم که پیشرفت و ترقی گرایش molecular  weaving نیازمند مشارکت و همکاری دانشمندان گرایش های مختلف شیمی می باشد و فقط در گرایش آلی و معدنی خلاصه نمی شود بلکه نیروی متخصص در زمینه شیمی محاسباتی هم لازم است تا دگرگونی و تغییر و دخل و تصرف ساختار ماده در اثر تغییر شکل هندسی ماده را به وسیله شیمی کوانتوم مطالعه و بررسی کند و پایدار یا ناپایدار بودن ساختارهای مولکولی را پیش بینی و تحلیل کند.

✍️دوستان عزیز می توانید ما را در کانال تلگرام اندیشه ورزی و فلسفه شیمی جمال به نشانی t.me/JimiChem دنبال کنید؛ ایستگاه اندیشه ورزی و فلسفه شیمی جمال رسانه ای جالب و جذاب برای علاقه مندان و عاشقان علم شیمی است به ویژه آنان که همواره به معنا و ماهیت و فلسفه شیمی می اندیشند و از آن لذت می برند ✍️