اصول اخلاق حرفه ای در مددکاری اجتماعی
اصول اخلاق حرفه ای در مددکاری اجتماعی
مددکاری اجتماعی یکی از رشته ها و حرفه هایی است که به طور مستقیم با زندگی، مشکلات و احساسات انسان ها در ارتباط است. مددکاران اجتماعی با گروه های مختلفی از افراد در جامعه سروکار دارند؛ از کودکان بی سرپرست گرفته تا سالمندان، از خانواده های درگیر با فقر تا کسانی که با مشکلات روانی یا جسمی دست و پنجه نرم می کنند. طبیعی است که چنین حرفه ای نیازمند مجموعه ای از اصول اخلاقی مشخص باشد تا هم از حقوق مددجویان محافظت شود و هم اعتبار و جایگاه مددکار اجتماعی حفظ گردد.
در این نوشتار به شکلی ساده، روان و قابل فهم به بررسی اصول اخلاق حرفه ای در مددکاری اجتماعی می پردازیم.
اهمیت اخلاق حرفه ای در مددکاری اجتماعی
اخلاق حرفه ای ستون فقرات هر فعالیت انسانی است که با خدمت رسانی به دیگران سروکار دارد. مددکاری اجتماعی بدون رعایت اصول اخلاقی نمی تواند ماموریت اصلی خود یعنی کمک به ارتقای کیفیت زندگی افراد و ایجاد عدالت اجتماعی را انجام دهد. اهمیت اخلاق در این رشته از دو جنبه مشخص می شود: نخست آنکه مددجو به عنوان انسانی آسیب پذیر نیازمند اطمینان و اعتماد است، و دوم آنکه مددکار به عنوان فردی متخصص باید از مرزهای حرفه ای خود محافظت کند و تصمیماتی بگیرد که مبتنی بر ارزش های انسانی و اجتماعی باشند.
اصل احترام به کرامت انسانی
یکی از بنیادی ترین اصول اخلاق حرفه ای در مددکاری اجتماعی، احترام به کرامت و ارزش ذاتی انسان است. هر فردی صرف نظر از سن، جنسیت، نژاد، مذهب، طبقه اجتماعی یا وضعیت جسمی و روانی خود شایسته احترام است. مددکار اجتماعی موظف است که هیچ گونه تبعیضی در ارائه خدمات اعمال نکند و نگاه برابر به همه داشته باشد. این اصل به مددجو احساس امنیت می دهد و زمینه را برای ایجاد یک رابطه اعتمادآمیز فراهم می کند.
اصل محرمانگی اطلاعات
مددکاران اجتماعی در طول فعالیت خود با حجم زیادی از اطلاعات شخصی، خانوادگی و اجتماعی مددجویان مواجه می شوند. یکی از اصول اخلاقی بسیار مهم در این حرفه، حفظ محرمانگی این اطلاعات است. مددجو باید بداند که آنچه با مددکار در میان می گذارد تنها برای بهبود شرایط او استفاده می شود و در اختیار دیگران قرار نخواهد گرفت، مگر در شرایطی خاص که قانون یا سلامت فرد ایجاب کند. رعایت این اصل به تقویت اعتماد متقابل میان مددجو و مددکار کمک می کند.
اصل صداقت و شفافیت
مددکار اجتماعی باید همواره در ارتباط با مددجو صادق و شفاف باشد. پنهان کاری یا وعده های غیرواقعی نه تنها می تواند روند کمک رسانی را مختل کند، بلکه باعث دلسردی و بی اعتمادی مددجو نیز خواهد شد. صداقت به این معناست که مددکار توانایی ها و محدودیت های خود و همچنین امکانات موجود را به درستی برای مددجو شرح دهد.
اصل استقلال مددجو
یکی از اهداف اصلی مددکاری اجتماعی توانمندسازی افراد برای حل مشکلاتشان است. مددکار اجتماعی نباید جایگزین اراده مددجو شود، بلکه باید شرایطی فراهم آورد که مددجو بتواند خودش برای آینده اش تصمیم بگیرد. اصل استقلال مددجو بیان می کند که مددکار باید به تصمیمات و انتخاب های مددجو احترام بگذارد، حتی اگر با دیدگاه شخصی خود او متفاوت باشد.
اصل عدالت اجتماعی
مددکار اجتماعی نه تنها در سطح فردی بلکه در سطح اجتماعی نیز وظیفه دارد برای برقراری عدالت تلاش کند. این اصل شامل حمایت از گروه های محروم و آسیب پذیر، مقابله با تبعیض و تلاش برای ایجاد فرصت های برابر است. عدالت اجتماعی در مددکاری تنها یک شعار نیست بلکه باید به صورت عملی در تصمیم گیری ها و برنامه های کاری دیده شود.
اصل تخصص گرایی و شایستگی حرفه ای
مددکاران اجتماعی باید همواره دانش و مهارت های خود را به روز نگه دارند. تخصص گرایی یعنی مددکار تنها در حوزه ای فعالیت کند که صلاحیت علمی و تجربی آن را دارد. در غیر این صورت ممکن است نه تنها کمکی به مددجو نکند بلکه شرایط او را دشوارتر نیز بسازد. اخلاق حرفه ای ایجاب می کند که مددکار در صورت نداشتن مهارت لازم، مددجو را به متخصص مربوطه ارجاع دهد.
اصل مسئولیت پذیری
مددکار اجتماعی باید نسبت به اقدامات و تصمیمات خود پاسخگو باشد. این مسئولیت شامل پاسخگویی در برابر مددجو، سازمان متبوع و جامعه است. پذیرش مسئولیت یعنی مددکار به نتایج کار خود اهمیت دهد و در برابر خطاها یا کاستی ها شفاف عمل کند.
اصل مرزبندی حرفه ای
یکی از چالش های مهم در مددکاری اجتماعی، ایجاد مرزهای روشن میان رابطه حرفه ای و رابطه شخصی است. مددکار ممکن است در جریان کار به شدت تحت تاثیر احساسات مددجو قرار گیرد، اما اخلاق حرفه ای اقتضا می کند که حد و مرزها رعایت شوند تا هم از سوءاستفاده احتمالی جلوگیری شود و هم کیفیت خدمات حرفه ای حفظ گردد.
اصل همکاری و همیاری
مددکاری اجتماعی حرفه ای است که به ندرت به صورت فردی انجام می شود. مددکاران اغلب در تیم های چندرشته ای با روان شناسان، پزشکان، مشاوران، و نهادهای اجتماعی همکاری می کنند. اصل همکاری به این معناست که مددکار باید آماده تعامل سازنده با سایر متخصصان باشد و منافع مددجو را در اولویت قرار دهد.
اصل حمایت از تغییر اجتماعی
مددکار اجتماعی نه تنها به مسائل فردی مددجویان می پردازد بلکه باید نقش فعالی در اصلاح ساختارهای اجتماعی ایفا کند. بسیاری از مشکلات مددجویان ریشه در نابرابری ها، تبعیض ها و سیاست های ناکارآمد اجتماعی دارند. بنابراین یکی از اصول اخلاقی این حرفه حمایت از تغییرات مثبت اجتماعی و دفاع از حقوق اقشار آسیب پذیر است.
اصل آموزش و ارتقای آگاهی
مددکار اجتماعی علاوه بر ارائه خدمات مستقیم، وظیفه دارد آگاهی مددجویان و جامعه را نیز ارتقا دهد. این اصل اخلاقی کمک می کند تا افراد درک بهتری از حقوق، مسئولیت ها و راهکارهای حل مشکلات داشته باشند. آموزش و آگاهی بخشی نوعی پیشگیری از آسیب های اجتماعی است.
اصل خودآگاهی مددکار
مددکار اجتماعی باید نسبت به احساسات، ارزش ها و باورهای شخصی خود آگاهی داشته باشد. خودآگاهی به او کمک می کند تا از قضاوت های شخصی یا پیش داوری های ناخواسته پرهیز کند و بتواند تصمیماتی بی طرفانه و علمی بگیرد. این اصل همچنین مانع فرسودگی شغلی مددکار می شود.
اصل توانمندسازی
توانمندسازی به معنای ایجاد شرایطی است که مددجو بتواند با اتکا به توانایی های خود مشکلات را مدیریت کند. مددکار اجتماعی باید از ایجاد وابستگی بیش از حد جلوگیری کند و به جای آن بر رشد و تقویت ظرفیت های مددجو تمرکز نماید.
اصل مراقبت از خود
مددکار اجتماعی در معرض فشارهای روانی و عاطفی فراوان قرار دارد. اخلاق حرفه ای ایجاب می کند که او نیز از سلامت جسمی و روانی خود مراقبت کند تا بتواند خدمات موثری به دیگران ارائه دهد. مراقبت از خود شامل استراحت کافی، دریافت حمایت روانی و توجه به تعادل میان کار و زندگی است.
اصول اخلاق حرفه ای در مددکاری اجتماعی چارچوبی فراهم می آورد تا این حرفه بتواند به شکلی موثر و انسانی به نیازهای افراد و جامعه پاسخ دهد. احترام به کرامت انسانی، حفظ محرمانگی، صداقت، عدالت اجتماعی، استقلال مددجو، تخصص گرایی، مسئولیت پذیری، مرزبندی حرفه ای، همکاری، حمایت از تغییر اجتماعی، آموزش، خودآگاهی، توانمندسازی و مراقبت از خود از مهم ترین اصول اخلاقی در این حرفه هستند.
رعایت این اصول نه تنها کیفیت خدمات مددکاری اجتماعی را افزایش می دهد بلکه موجب ارتقای اعتماد عمومی به این حرفه نیز می شود.
مددکاری اجتماعی بدون اخلاق حرفه ای نمی تواند به ماموریت اصلی خود که همانا ایجاد رفاه اجتماعی، عدالت و حمایت از افراد آسیب پذیر است، دست پیدا کند. بنابراین هر مددکار اجتماعی باید همواره این اصول را چراغ راه خود قرار دهد و در تمامی تعاملات حرفه ای و اجتماعی آن ها را به کار گیرد.
