Вожаии нисо дар қурон
Вожаии нисо дар қурон
Калимаи «نساء» дар Қуръон маъноҳои гуногун дорад ва яке аз маъноҳои он «зан» мебошад. Риштаи он аз «نسی» ё «نسء» гирифта шудааст ва маъноҳои дигаре чун фаромӯшӣ, таъхир ва ҷамъияти афроди камқудратро дарбар мегирад. Бисёре аз тафсирҳо ва тарҷумаҳои Қуръон ин калимаро танҳо ба маънои «зан» овардаанд, дар ҳоле ки Қуръон ҳеҷ гоҳ терефи пурра надорад. Ин мақола бо таҳлили луғавӣ ва фиқҳӣ талош мекунад маъноҳои гуногуни «نساء»-ро равшан кунад ва аҳамияти фаҳмиши дақиқи Қуръонро бе такя ба тафсирҳои дерина нишон диҳад.
Калидвожаҳо: Қуръон, النساء, луғатшиносӣ, тафсир, одамон, адолати иҷтимоӣ
Муқаддима
Бо гузашти 14 аср аз нузули Қуръон, фаҳмиши дақиқи маънои калимаҳои он ҳанӯз мушкил аст. Бисёре аз мушкилоти иҷтимоӣ ва фиқҳӣ дар ҷомеаи мусалмонон аз тарҷума ва фаҳмиши маҳдуд пайдо мешаванд. Яке аз намунаҳои намоён калимаи «نساء» аст, ки дар бисёре аз тафсирҳо танҳо маънои «зан» гирифта шудааст, дар ҳоле ки он ҳамчунин гурӯҳҳои гуногуни инсонҳоро бо қудратҳои мухталиф дарбар мегирад.
Ин мақола бо таҳлили луғавӣ, таърихӣ ва фиқҳӣ талош мекунад маъноҳои гуногуни «نساء»-ро равшан кунад ва нишон диҳад, ки фаҳмиши дақиқи Қуръон ниёз ба баррасии мустақил аз тафсирҳои дерина дорад. Ин калима метавонад дар фаҳмиши ҳуқуқи занон ва афроди камқудрат аҳамияти бузург дошта бошад.
Пешинаи таҳқиқ
Калимаи «نساء» аз замонҳои қадим таваҷҷуҳи луғатшиносон ва муфассирони Қуръонро ба худ ҷалб кардааст. Аксари осори луғавии классикӣ чун «Лисон-ал-‘араб», «Мафрадот ал-афзол ал-қуръон», ва «Ал-‘Айн» калимаро ҷамъъи «امراه» медонанд ва онро баробар ба «зан» ё «занион» тарҷума мекунанд.
Дар тафсирҳои қадим, аз ҷумла «Ҷами‘-ал-баян» (Табарӣ), «Ал-Кашшоф» (Замахшарӣ), ва «Мафатих-ул-ғайб» (Фахр-ар-Розӣ), калимаи «نساء» аксаран дар ҳамин чаҳорчӯба фаҳм шудааст.
Се назария дар бораи калимаҳои «نساء» ва «انس» вуҷуд дорад:
- Ҳама аз решаи дугона ва семитии «اس» гирифта шудаанд.
- Ҳама калимаҳо ҳаммаъно ҳастанд.
- Ин калимаҳо ҳеҷ гоҳ ҳаммаъно нестанд, балки ба як феъл (шояд «اسس») бармегарданд ва дигар феълҳо натиҷаи таҳаввулоти садоҳои «اسس» мебошанд.
Баъзе луғатшиносон риштаи «نساء»-ро ба «نسی» (фаромӯшӣ) ва «نسا» (таъхир ва пасандоз кардан) пайванд додаанд. Табарсӣ дар «Муҷам-ал-баян» ба корбурдҳое ишора мекунад, ки аз марбут ба ҷинсият зиёдтаранд.
Таҳлили маънои луғавӣ ва фиқҳии «نساء»
1. Маънои ҷамъии мардон
Дар баъзе оятҳо, «نساء» метавонад ба маънои ҷамъии мардон бошад:
«ولا یبدین زینتهن الا لبعولتهن او آبائهن ... او الطفل الذین لم یظهروا علی عورات النساء» (Сураи Нур, 31)
Ин оят нишон медиҳад, ки калимаи «نساء» дар баъзе контекстҳо ба афроди ҷавон ва заиф, на танҳо занон, ишора мекунад.
2. Маънои ҷамъии занон
Мисолҳо:
«یذبحون ابناءکم ویستحیون نساءکم» (Бақара, 49)
«احل لکم لیله الصیام الرفث الی نسائکم» (Бақара, 187)
Дар ин ҳолат, «نساء» маънои ҷамъии занонро дорад.
3. Афроди заиф ва камқудрат
Мисол:
«الرجال قوامون علی النساء»
Дар ин ҷо «نساء» маънои афроди заифро дорад, ки метавонанд зан ё мард бошанд.
4. Молҳои муохар ва пасандоз
Мисол:
«نساوکم حرث لکم» (Бақара)
«من کان یرید حرث الآخره»
«نساء» дар ин ҷо маънои пасандоз, мол ва ашёро дорад, на зан.
5. Маънои охирин ва навтарин
Мисол:
«زین للناس حب الشهوات من النساء والبنین والقناطیر المقنطره» (Оли Имрон, 14)
Тарҷумаи анъанавӣ «نساء» = занон аст, вале таҳлили муҳаққиқон мисли Др. Шаҳрур нишон медиҳад, ки «نساء» маънои навтарин, навоварӣ ва ашёҳои ҷадидро дорад.
6. Тавафҳои «نساء» (тавафи охирин)
Дар баъзе маърифатҳои фиқҳӣ, «طواف النساء» ё «طواف وداع» маънои тавафи охиринро дорад, ки баъд аз анҷоми амалҳои Ҳаҷ ва умра анҷом меёбад.
Натиҷа
Баррасии маъноҳои гуногуни «نساء» нишон медиҳад, ки ин калима ҳамеша ба занон ишора намекунад. Он метавонад ба мардон, афроди заиф, молу амволи нав ва ҳатто тавафи охирин ишора кунад. Бинобар ин, фаҳмиши дурусти Қуръон ба таҳлили луғавӣ, контексти оят ва назари мустақил ниёз дорад.
Танҳо бо чунин таҳлил ва баррасии комил метавон ҳаққу мақоми занон ва афроди камқудратро дар Қуръон ва шароити иҷтимоӣ дуруст дарёфт.
Маъхазҳо
- Қуръон Кари́м
- Тафсир Қортубӣ
- Тафсир Ибн Қосир
- Тафсир Ал-Мизон, Тоботабоӣ
- Лисон-ал-‘араб, Халил ибн Аҳмад
- Алфоз ал-қуръон, Роғиб Аскофонӣ
- Ал-Кашшоф, Замахшарӣ
- Ҷами‘-ал-баян, Табарӣ
- Мафатих-ул-ғайб, Фахр-ар-Розӣ
- Мӯҳаддисот ва лексияҳои Др. Муҳаммад Шаҳрур