چرا کفش تبریز دیگر پایش به بازار جهانی نمی رسد؟

---

 

صنعت کفش تبریز، با قدمتی دیرینه و شهرتی جهانی، نه تنها بخشی از هویت فرهنگی ایران، بلکه نمادی از مهارت و کیفیت در تولید است. این صنعت که روزگاری مایه افتخار ملی بود، امروز در تقاطع سنت و مدرنیته قرار گرفته و جایگاه آن در اقتصاد و فرهنگ معاصر نیازمند بازنگری است.

از این رو، در این صنعت این پرسش اساسی شکل می گیرد: کفش تبریز؛ غرور ملی یا صنعتی در آستانه فراموشی؟ آیا این هنر دیرپا که زمانی نمادی از کیفیت و اصالت ایرانی به شمار می رفت، هنوز توان ایستادگی در برابر سیل تولیدات انبوه و ارزان قیمت جهانی را دارد؟ یا شاید باید این سوال را مطرح کنیم: آیا هویت فرهنگی و اقتصادی این صنعت در گرداب مدرنیته و بی توجهی ها در حال فروپاشی است؟ چگونه می توان میان پاسداشت سنت های گران بها و همگامی با نیازهای بازار امروزی توازن ایجاد کرد؟ این پرسش ها ما را به تامل در جایگاه حقیقی کفش تبریز در روزگار حاضر سوق می دهد. در این نوشتار، گذشته و حال کفش تبریز را بررسی کرده و چالش ها و فرصت های پیش روی آن را مورد کاوش قرار می دهیم.

کفش تبریز؛ ردپایی که زمان پاکش نمی کند؟

از سوی تبریز، به عنوان یکی از مراکز اصلی تولید چرم و کفش در ایران، از دیرباز به دلیل مهارت صنعتگرانش در دباغی چرم و دوخت کفش شهرت داشته است. آغاز این صنعت به دوران پیش از قاجار بازمی گردد، اما در دوره قاجار و پس از آن، با تاسیس کارگاه های دباغی و تولید چرم، به ویژه از اوایل قرن بیستم، این صنعت شکوفا شد. اولین کارخانه چرم سازی مدرن در تبریز در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی راه اندازی شد که نقطه عطفی در صنعتی شدن این حرفه بود.

ناگفته نماند صنعت کفش تبریز، فراتر از یک حرفه، رگ و ریشه ای است که در تاروپود زندگی، تاریخ و فرهنگ این شهر تنیده شده؛ تا جایی که در قلب بازار تبریز - بزرگ ترین بازار مسقف جهان و گنجینه ای ثبت شده در یونسکو - راسته ای به نام «راسته کفاشان» چون نگینی می درخشد و روایتگر پیوند ناگسستنی این هنر با روح و هویت تبریز است.

در طول قرن بیستم، کفش تبریز به دلیل کیفیت بالای چرم طبیعی و دقت در دوخت دست دوز، نه تنها در ایران بلکه در بازارهای منطقه ای و بین المللی نیز جایگاه ویژه ای یافت. این شهر به تدریج به «پایتخت کفش ایران» معروف شد و تولیداتش به کشورهایی چون روسیه، عراق و کشورهای آسیای میانه صادر شد. با ورود تکنولوژی های جدید و ماشینی شدن تولید در دهه های اخیر، تبریز همچنان حدود ۶۰ درصد از تولید کفش ایران را به خود اختصاص داده و بیش از ۲۰۰۰ واحد تولیدی و ۴۰ هزار نفر را در این صنعت مشغول به کار کرده است. با این حال، چالش هایی چون رقابت با محصولات ارزان خارجی و کمبود حمایت، این صنعت را در معرض تهدید قرار داده است.

تبریز می دوزد، جهان می پوشد؛ رویا یا خاطره؟

با این وجود، اخیرا رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان کفش آذربایجان شرقی درباره وضعیت این صنعت اعلام کرده که سالانه ۱۳۰ تا ۱۷۰ میلیون جفت کفش در تبریز تولید می شود. به گفته این مقام، ۵۵ تا ۶۰ درصد کفش ایران و ۹۰ درصد کفش چرم دست دوز کشور در این شهر تولید می شود. همچنین ۶۰ درصد کفش نظامی و ۷۰ درصد کفش ایمنی کشور از تولیدات تبریز است. این صنعت به طور مستقیم ۶۰ هزار نفر را مشغول کار کرده و ۵۵ واحد صنعتی بزرگ و بیش از ۳۶۸۰ واحد تولیدی، خدماتی و فروش، معیشت حدود ۱۱۰ هزار نفر را تامین می کنند. از این میان، ۱۰۵۰ واحد در بخش تولید، ۱۸۰ واحد در خدمات و مابقی در فروش فعالیت دارند و هزار واحد بدون پروانه نیز در کارگاه های کوچک مشغولند. ۸۰ درصد تولیدات این واحدها چرمی و ۲۰ درصد غیرچرمی است که شامل ۶۰ درصد کفش مردانه، ۳۰ درصد زنانه و ۱۰ درصد بچگانه و متفرقه می شود.

تبریز؛ شهری که با کفش هایش جهان را فتح کرد

با این پتانسیل لازم است تاکید کنیم، تبریز به حق پایتخت کفش ایران نامیده می شود؛ شهری که با پیشینه ای غنی در تولید کفش، به ویژه چرم دست دوز، نه تنها در ایران بلکه در منطقه جایگاه ویژه ای داشته است. این صنعت که ریشه در هنر، مهارت و سنت های دیرینه دارد، با تولید سالانه ۱۳۰ تا ۱۷۰ میلیون جفت کفش، همچنان نقش کلیدی در اقتصاد کشور ایفا می کند و بیش از نیمی از نیاز کفش ایران را تامین می کند. از نظر تاریخی، تبریز با تکیه بر کیفیت بی نظیر و تنوع تولیداتش، از کفش های نظامی و ایمنی گرفته تا مدل های روزمره، غرور ملی را به نمایش گذاشته است.

با این حال، تهدیدهایی جدی پیش روی این صنعت قرار دارد. رقابت با محصولات ارزان قیمت خارجی، کاهش تقاضا برای تولیدات دست دوز در برابر کفش های ماشینی، کمبود مواد اولیه باکیفیت و ضعف در بازاریابی و صادرات، می تواند این میراث ارزشمند را به حاشیه براند. نبود حمایت کافی از کارگاه های کوچک و واحدهای بدون پروانه نیز به چالش ها افزوده است. اگر این تهدیدها مدیریت نشوند، خطر فراموشی این صنعت که معیشت بیش از ۱۱۰ هزار نفر را تامین می کند، جدی خواهد بود. حفظ جایگاه تبریز به عنوان پایتخت کفش ایران نیازمند حمایت های هدفمند، نوآوری و تقویت حضور در بازارهای جهانی است.

چرا کفش تبریز دیگر پایش به بازار جهانی نمی رسد؟

کفش تبریز، که زمانی به دلیل کیفیت چرم و مهارت دست سازش شهرتی جهانی داشت، امروزه در بازار بین المللی کم رنگ شده است. این افول را می توان به چند عامل کلیدی نسبت داد. نخست، رقابت سنگین با تولیدکنندگان آسیایی، به ویژه چین، که با تولید انبوه و ارزان قیمت، بازار را تسخیر کرده اند. در حالی که تبریز سالانه ۱۳۰ تا ۱۷۰ میلیون جفت کفش تولید می کند و ۹۰ درصد کفش چرم دست دوز ایران را تامین می کند، فقدان نوآوری در طراحی و به روزرسانی مطابق با مد روز، آن را از رقبای خارجی عقب انداخته است.

دوم، سیاست های ناکارآمد داخلی نقش بزرگی ایفا کرده اند. واردات بی رویه کفش های ارزان خارجی، به ویژه از چین و ترکیه، بدون حمایت کافی از تولیدکنندگان داخلی، کارگاه های تبریز را به ورطه رکود کشانده است. نبود تسهیلات مالی مناسب، افزایش قیمت مواد اولیه و ضعف در زیرساخت های صادراتی، برنامه ریزی بلندمدت برای حضور در بازار جهانی را غیرممکن کرده است.

سوم، برندسازی ضعیف و ناتوانی در بازاریابی بین المللی، کفش تبریز را از چشم مصرف کنندگان جهانی دور نگه داشته است. در مقابل، کشورهایی مثل ایتالیا با تکیه بر برند و طراحی، محصولی مشابه را با قیمتی چندبرابر به فروش می رسانند. در نهایت، این صنعت که می توانست غرور ملی باشد، به دلیل بی توجهی و عدم استراتژی رقابتی، در آستانه فراموشی جهانی قرار گرفته است. برای احیا، نیاز به حمایت هدفمند دولت، سرمایه گذاری در طراحی مدرن و تمرکز بر صادرات است، وگرنه تبریز تنها خاطره ای از شکوه گذشته خواهد بود.

تبریز؛ پایتختی که پایش می لنگد؟

صنعت کفش تبریز، گنجینه ای از تاریخ و هنر ایرانی، با شهرتی که مرزها را درنوردیده، هویت و مهارت این سرزمین را فریاد می زند. این صنعت، که بیش از نیمی از کفش های ایران را زیر پای خود دارد، حالا در نبردی سخت با رقیبان خارجی، غفلت از نوآوری و کم توجهی ها ایستاده است. تبریز، «پایتخت بی رقیب کفش»، برای جاودانگی اش به آشتی خلاقانه سنت و مدرنیته، دستی یاری گر و جهشی بلند به سوی بازارهای جهانی نیاز دارد. آیا این میراث پرافتخار همچنان تاج غرور ملی بر سر خواهد داشت یا در غبار فراموشی گم می شود؟ آینده این صنعت به تصمیمات امروز بستگی دارد و سرنوشتش را انتخاب های امروز ما می نویسند.

*نویسنده: موسی کاظم زاده؛ قابل دسترسی هم در سایت بازار تبریز آنلاین

https://bazartabrizonline.ir