سرمایه اجتماعی حلقه مفقوده عصر زندگی مدرن امروز

---

 

در عصر امروز سرمایه اجتماعی رابطه معنادار و مستقیمی با کیفیت زندگی و توسعه پایدار دارد. اساسا انسان موجودی اجتماعی است و در طول حیات و ابعاد زندگی تمایل به همکاری و مشارکت با دیگران دارد. در همین راستا برای تحقق این خواسته ها عمدتا آگاهانه و گاه ناخودگاه برای تامین نیازهای زندگی خود به برقراری ارتباط و همکاری با دیگران است.

با این وجود، تحقیقات دهه اخیر نشان می دهد که سرمایه اجتماعی نقش مهم و بسزایی بر عملکرد بسیاری از متغیرهای زندگی افراد و در رشد و توسعه پایدار کشور ها و ملت ها دارد.

ناگفته نماند، سرمایه اجتماعی محصول جامعه بشری است و به عبارت بهتر، اینکه قدمت این واژه به تصریح جامعه شناسان و مردم شناسان پیشینه در تاریخ بشر و اجتماعات بشری دارد.

از سویی، سرمایه اجتماعی مفهومی جدید است که از سالهای 1990 برای نخستین بار از سوی جامعه شناسان فرانسوی و آمریکایی چون توکویل، بوردیو و جیمز کلمن مطرح شد. به عقیده هانیفان، بسیاری از امور زندگی روزانه مردم مانند حق کسب و کار، معاشرت، همفکری و همدردی و داد و ستد اجتماعی میان افراد و خانواده ها که واحدهای اجتماعی را می سازند، در برمی گیرد.

بر مبنای نظریه های کلمن، بوردیو، پاتنام و فوکویاما، اعتماد اجتماعی یکی از ابعاد اصلی سرمایه اجتماعی است.

با این حال به عقیده بسیاری از تحلیلگران این حوزه، آنچه که موجب افزایش اعتماد در جامعه و کاهش فرصت طلبی افراد می شود، تقویت سرمایه اجتماعی آن جامعه است. در کشورهای با سرمایه اجتماعی بالا، مردم رغبت بیشتری در مشارکت فعالیت های اجتماعی و گروهی می شوند و کمتر مرکتب اعمال خودخواهانه و فرصت طلبانه می شوند.

در هر صورت، «سرمایه اجتماعی» به مثابه یکی از کلیدی ترین مفاهیم علوم اجتماعی و تشکیل دهنده یکی از بنیان های فرهنگی جوامع نوین در کنار عناصری مانند عقلانیت و حاکمیت قانون، در میان اندیشمندان علوم اجتماعی جایگاه ویژه ای به خود اختصاص داده است. فوکویاما در این خصوص معتقد است که سطح سرمایه اجتماعی بالا در یک جامعه، رفاه و ثروت را به همراه دارد.

بنابر این، فوکویاما در تعریف از سرمایه اجتماعی می گوید:« سرمایه اجتماعی مجموعه هنجارهای موجود درسیستم های اجتماعی است که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای آن جامعه گردیده و موجب پایین آمدن سطح هزینه های تبادلات و ارتباطات می گردد».

بنابر این، سرمایه اجتماعی به عنوان مفهومی جدید درکنار دیگر انواع سرمایه حداقل در سطحی برابر با آنها دارای اهمیت است و با مولفه هایی همچون: اعتماد، صداقت، مشارکت، قانونمداری، همکاری و مساعدت بادیگران، تعاون، ایثار و همدلی قابل شناسایی است.

درسته، سرمایه اجتماعی از موضوعات مهم جامعه شناسی معاصر و غربی است، ولی جایگاه سرمایه اجتماعی در جامعه نوین ما، هنوز در حد کافی نهادینه نشده و صورت عینی به خود نگرفته است؛ زیرا آثار فراوانی مانند انحرافات اجتماعی از قبیل جرم و جنایت، فروپاشی خانواده ها، میزان قانون شکنی و تخلفات مثلا در عرصه ساخت و ساز، وضعیت رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی، میزان پرخاشگری و درگیری های خیابانی، میزان خیانت در امانت، تعداد چکهای برگشتی، میزان مصرف مواد مخدر، وضعیت طلاق، میزان مهاجرت، میزان دعاوی و دادخواهی، میزان فرار از پرداخت مالیات، میزان خودکشی، از خودبیگانگی، عدم اعتماد به دیگران، سلطه روحیه فردگرایی، کاهش میزان مشارکت و روابط اجتماعی وجود دارد که همگی حالت نهادینه بودن سرمایه اجتماعی را در جامعه به چالش می کشند.

به هرحال، هر چه این شاخص ها«ارزش ها و هنجارهای مشترک، اعتماد، صداقت، درک متقابل، تساهل، ارتباطات، همکاری، مشارکت، تعهد، مسئولیت پذیری، برادری، روحیه کارگروهی و احساس هویت جمعی» در یک جامعه ای پر رنگتر باشد، سرمایه اجتماعی آن جامعه رو به توسعه و پیشرفت می باشد. در واقع، آنچه در این خصوص مهم است اینکه در جامعه عصر امروز بدون سرمایه اجتماعی دست یابی به رشد و تعالی سایر بخش ها امکان پذیر نبوده، زیرا بدون این سرمایه استفاده از دیگر سرمایه ها به طور بهینه انجام نخواهد شد.

*نویسنده: موسی کاظم زاده؛ قابل دسترسی هم در سایت بازار تبریز آنلاین

https://bazartabrizonline.ir