از عندالمطالبه تا عندالاستطاعه؛ تغییر یک واژه یا تغییر سرنوشت زنان؟

چکیده:
تبدیل عبارت «عندالمطالبه» به «عندالاستطاعه» در قباله های نکاح، ظاهرا یک تغییر واژگانی است؛ اما در عمل ماهیت مهریه را از «طلب قطعی» به «طلب مشروط» تبدیل کرده است. به عنوان روان شناس و مشاور خانواده، می بینم این تغییر نه تنها امنیت اقتصادی زنان را تضعیف می کند، بلکه پیامدهای روانی و اجتماعی عمیقی بر تصمیم گیری زنان در ازدواج و ادامه زندگی مشترک دارد.

مقدمه

در سنت حقوقی ایران، مهریه «عندالمطالبه» به معنای حقی بود که زن هر وقت بخواهد می تواند آن را مطالبه کند و مرد موظف به پرداخت است. این حق به زن حس پشتوانه مالی و احترام حقوقی می داد.
اکنون با تغییر به «عندالاستطاعه»، زن فقط زمانی می تواند مهریه اش را بگیرد که مرد «توان پرداخت» داشته باشد. یعنی مهریه از یک حق مسلم، به یک وعده مشروط تبدیل شده است.

تحلیل حقوقی

• عندالمطالبه: مهریه باید در هر زمان به درخواست زن پرداخت شود؛ ضمانت اجرایی قوی دارد.
• عندالاستطاعه: پرداخت مهریه به توان مالی زوج مشروط می شود؛ در واقع زن باید صبر کند تا مرد توانمند شود یا اعسار خود را رفع کند.
• این تغییر، همراه با امکان اعسار و تقسیط، عملا مهریه را به یک طلب بلندمدت بدون ضمانت فوری تبدیل کرده است.

پیامدهای روانی و اجتماعی

به عنوان روان شناس خانواده، وقتی پای این تغییرات به زندگی واقعی می رسد، می بینم:

• حس بی پشتوانگی در زنان: زن می داند اگر رابطه زناشویی آسیب دید، پشتوانه مالی اش دیگر فوری نیست. این بی اعتمادی می تواند بر کیفیت رابطه، اعتماد و حتی سلامت روان زوجین اثر بگذارد.
• افزایش اضطراب و افسردگی: در جلسات مشاوره، زنان می گویند: «اگر نتوانم به مهریه ام تکیه کنم، چه دارم؟» این حس ناامنی اقتصادی در بحران ها، اضطراب را افزایش می دهد.
• تغییر در انتخاب نوع رابطه: برخی زنان ممکن است به سمت روابط کوتاه مدت یا غیررسمی بروند چون می بینند در عقد دائم ضمانت حقوقی قوی وجود ندارد.
• پیامدهای اجتماعی: کاهش ارزش روانی و عملی مهریه، بدون جایگزین حمایتی، می تواند تعادل سنتی در ازدواج را بر هم بزند.

نتیجه گیری و پیشنهاد

تغییر یک کلمه، تغییر یک حق است. «عندالاستطاعه» بدون بسته حمایتی برای زنان، به معنای سست کردن تنها پشتوانه مالی آنها در ازدواج است.
به عنوان مشاور و روان شناس خانواده پیشنهاد می کنم:

• ایجاد صندوق یا بیمه مهریه: زن بتواند در صورت مطالبه، معادل مهریه را از صندوق دریافت کند و صندوق بعدا از زوج بگیرد؛ این هم زندان مهریه را کم می کند، هم پشتوانه زن را حفظ.
• آگاهی بخشی قبل از عقد: زوجین باید بدانند امضای «عندالاستطاعه» یعنی چه و با چشم باز انتخاب کنند.
• پشتیبانی روانی و حقوقی از زنان: اگر قرار است ابزار مالی زن تضعیف شود، باید ابزار حمایتی روانی و اجتماعی قوی تر شود تا زن در دام ناامنی اقتصادی و عاطفی نماند.