نقد اصلاحات اخیر مهریه؛ ضرورت نگاه انسانی به حقوق زنان

چکیده:
اصلاحات اخیر در قوانین مهریه در ایران – از جمله سقوط حق حبس پس از پرداخت اولین قسط، تبدیل «عندالمطالبه» به «عندالاستطاعه» و شرط گذشت زن از مهریه برای طلاق – در ظاهر با هدف کاهش زندانیان مهریه طراحی شده است. با این حال، فقدان سیاست های حمایتی هم زمان برای زنان، به تضعیف حقوق مالی و انسانی آنان منجر شده است. این یادداشت با بررسی ابعاد این اصلاحات، پیامدهای اجتماعی و حقوقی آن را تحلیل و پیشنهادهایی برای اصلاح متوازن تر ارائه می کند.

مقدمه:
مهریه در نظام حقوقی ایران نه تنها نماد مالی عقد نکاح، بلکه نوعی تضمین برای زن در برابر مخاطرات اقتصادی و اجتماعی زندگی مشترک است. در سال های اخیر افزایش آمار زندانیان مهریه قانونگذار را به سمت اصلاحات جدید سوق داد. اما این اصلاحات با نادیده گرفتن جایگاه زن به عنوان یک انسان مستقل و ذی حق، بیشتر به کاهش مسئولیت های مالی مردان انجامیده تا حمایت واقعی از زنان.

تحلیل اصلاحات:

• سقوط حق حبس پس از اولین قسط: پیش تر زن می توانست تا وصول کامل مهریه از حق حبس استفاده کند؛ اکنون با پرداخت حتی یک قسط، این حق از بین می رود و ابزار چانه زنی زن محدود می شود.
• «عندالاستطاعه» به جای «عندالمطالبه»: این تغییر ظاهرا ساده، مهریه را از طلب قطعی به طلب مشروط بدل کرده و ضمانت اجرایی آن را برای زن کاهش داده است.
• طلاق با گذشت مهریه پس از دو سال جدایی: شرط دو سال جدایی و بذل مهریه، بار مالی و روانی را یک سره بر دوش زن گذاشته است. حتی اگر مرد توان پرداخت داشته باشد، قانونگذار این شرط را الزامی کرده است.

پیامدهای اجتماعی و انسانی:
این اصلاحات در عمل به زنان می گوید: برای آزادی از رابطه ای که نمی خواهید، باید هم مهریه خود را ببخشید و هم دو سال وضعیت معلق را تحمل کنید. چنین مقرراتی نه تنها حق انتخاب زن را محدود می کند، بلکه می تواند او را به سمت روابط موقت یا پرخطر سوق دهد، زیرا در آنجا دست کم آزادی مالی بیشتری دارد. قانونگذار با نیت «آبروداری» (کاهش زندانیان مهریه)، «چشم» (حق زن) را کور کرده است.

نتیجه گیری و پیشنهاد:
اصلاح قوانین مهریه بدون بسته ی جامع حمایت از زنان، عملا حمایت از مردان است نه زنان. قانونگذار باید زنان را هم «انسان» ببیند و برایشان ضمانت های واقعی ایجاد کند:

• بازنگری در سقوط حق حبس و امکان ادامه ی آن تا دریافت کامل مهریه؛
• طراحی بیمه یا صندوق مهریه برای کاهش فشار مستقیم از دوش مردان بدون حذف حقوق زن؛
• ایجاد سازوکارهای سریع و بی هزینه برای طلاق در موارد کراهت یا عدم علاقه، بدون الزام به بذل کامل مهریه؛
• آموزش حقوقی و شفافیت هنگام عقد برای کاهش اختلافات آتی.

تنها با چنین رویکردی می توان هم آمار زندانیان مهریه را کم کرد و هم از حقوق و کرامت زنان صیانت نمود.