Snapback Mechanism

Snapback Mechanism

بررسی حقوقی مکانیسم ماشه و حقوق ایران در برجام
مکانیسم ماشه یا اسنپ بک (Snapback Mechanism) یکی از جنجالی ترین سازوکارهای حقوقی در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بود. این مکانیزم به اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد اجازه می داد در صورت نقض تعهدات ایران، تحریم های پیشین را بدون نیاز به رای گیری بازگردانند. با این حال، تجربه عملی نشان داد که تفسیر یک جانبه و فعال سازی این سازوکار می تواند با اصول حقوق بین الملل و روح توافق برجام در تضاد باشد.
ماهیت و هدف مکانیسم ماشه
هدف اصلی مکانیسم ماشه، تضمین اجرای متقابل تعهدات طرفین بود. این سازوکار قرار بود به عنوان یک ابزار پیشگیرانه عمل کند تا نقض تعهدات هسته ای ایران به سرعت واکنش قانونی و موثر را در پی داشته باشد. ویژگی کلیدی آن خودکار بودن بود؛ یعنی تحقق یک شرط مشخص، آثار قانونی را بدون نیاز به رای گیری فعال می کرد.


از منظر جمهوری اسلامی ایران، فعال سازی یک جانبه مکانیسم ماشه توسط تروییکای اروپایی در سپتامبر ۲۰۲۵، مغایر با روح برجام و اصول حسن نیت، توازن تعهدات و حقوق متقابل بود. برجام به صراحت بر همکاری و مشارکت تمامی طرف ها تاکید دارد و هیچ یک از اعضا حق ندارد بدون مشارکت ایران تحریم ها را بازگرداند. اقدام اروپا در این زمینه، با هدف فشار سیاسی، تفسیر نادرستی از حقوق قانونی پیش بینی شده در توافق بود و ایران حق دارد در برابر آن موضع قانونی و حقوقی خود را اعلام کند.

اهمیت حقوقی و بین المللی

حق ایران برای دفاع از خود در برابر اقداماتی که خارج از چارچوب توافق انجام می شوند، کاملا مشروع است. این حق شامل ارجاع به شورای امنیت، اعلام موضع در مجامع بین المللی و استفاده از سازوکارهای دیپلماتیک می شود. چنین موضع گیری ای نه تنها دفاع از منافع ملی است، بلکه حفظ اعتبار توافقات چندجانبه و اصول حقوق بین الملل را نیز تقویت می کند.

پیامدهای سیاسی و عملی

فعال سازی یک جانبه مکانیسم ماشه می تواند پیامدهای گسترده ای داشته باشد:
1. به جای تضمین اجرای توافق، به ابزاری برای فشار یک جانبه تبدیل می شود.
2. اعتبار شورای امنیت و نقش آن در مدیریت بحران های بین المللی تحت تاثیر قرار می گیرد.
3. اعتماد میان طرفین کاهش یافته و مسیر مذاکرات آتی پیچیده تر می شود.

مکانیسم ماشه در برجام اگر به صورت متوازن و در چارچوب توافق اجرا شود، ابزار موثری برای بازدارندگی نقض تعهدات است. اما تجربه عملی نشان داد که تفسیر یک جانبه و سیاسی این سازوکار برخلاف روح برجام و اصول حقوق بین الملل است. ایران با تاکید بر حقوق خود و ارائه دفاع حقوقی مستدل، نشان می دهد که رعایت تعهدات و حفاظت از منافع ملی هم زمان ممکن است.
نتیجه گیری
مکانیسم ماشه نمونه ای از تلفیق حقوق و سیاست در عرصه بین الملل است. رعایت اصول حقوقی و توازن تعهدات شرط اصلی بهره گیری از این ابزار است. جمهوری اسلامی ایران با دفاع حقوقی و مستدل از حقوق خود، هم موضع خود را حفظ می کند و هم اهمیت احترام به توافقات چندجانبه و پیش بینی پذیری روابط بین المللی را برجسته می سازد. این نگاه تحلیلی نشان می دهد که ایران نه تنها متعهد به توافقات است، بلکه می تواند با تفسیر واقع بینانه و حقوقی، ابزارهای سیاسی و حقوقی طرف مقابل را مهار کند و ثبات را در چارچوب برجام حفظ نماید.