کویت و چین: آغاز مرحله جدید همکاری های دفاعی و نظامی در منطقه خلیج فارس

روابط دفاعی و نظامی کویت و چین طی سال های اخیر وارد مرحله جدیدی شده است که ویژگی بارز آن گذار از همکاری های محدود به سوی شراکت ساختاریافته در حوزه های صنعتی و آموزشی است. این روند بخشی از راهبرد کلان کویت برای تنوع بخشی به منابع تسلیحاتی، کاهش وابستگی به تامین کنندگان غربی و تقویت ظرفیت های بومی در صنایع دفاعی محسوب می شود. در این چارچوب، وزارت دفاع کویت احداث کارخانه ای برای تولید مهمات سبک و متوسط با همکاری مستقیم چین را به عنوان یکی از شاخص ترین پروژه های صنعتی دفاعی در دست اجرا دارد؛ پروژه ای که به گفته مقامات کویتی به زودی افتتاح خواهد شد و نشان دهنده تلاش این کشور برای ایجاد زیرساخت های پایدار در حوزه تولید تسلیحات و دستیابی به سطحی از خودکفایی نسبی دفاعی است. این اقدام علاوه بر ابعاد صنعتی، از منظر انتقال فناوری و ارتقای توانمندی های انسانی نیز دارای اهمیت راهبردی است. شیخ عبدالله مشعل الصباح، معاون وزیر دفاع کویت، در جریان مراسم نود و هشتمین سالگرد تاسیس ارتش آزادی بخش خلق چین در ۲۸ ژوئیه ۲۰۲۵، بر استمرار برنامه های آموزش مشترک میان ارتش های دو کشور تاکید کرده و افزود این همکاری ها سال به سال گسترش بیشتری می یابد. چنین برنامه هایی، مکمل پروژه های صنعتی به شمار می آید و به ایجاد قابلیت های عملیاتی مشترک و افزایش مهارت های نیروهای انسانی کمک می کند.

افزون بر همکاری های نظامی، کویت و چین در حوزه پروژه های زیربنایی نیز مشارکت گسترده ای را دنبال می کنند. از جمله می توان به توسعه بندر مبارک الکبیر اشاره کرد که با همکاری دو کشور در دست اجراست. این امر نشان دهنده ماهیت چندبعدی روابط دو طرف است که به طور هم زمان ابعاد امنیتی و توسعه ای را در بر می گیرد و جایگاه همکاری ها را فراتر از سطح صرفا نظامی ارتقا می دهد. از سوی دیگر، ژنرال لیو تسونگ چن، وابسته دفاعی سفارت چین در کویت، نیز بر روند رو به رشد روابط نظامی میان دو کشور تاکید کرده و صنعت دفاعی و آموزش را دو ستون اصلی این شراکت در حال گسترش دانسته است. این تحولات بیانگر ارتقای موقعیت چین به عنوان یک بازیگر تاثیرگذار در معادلات امنیتی خلیج فارس و تلاش کویت برای متنوع سازی گزینه های راهبردی خود در شرایط پرشتاب نظام بین الملل است. تداوم چنین روندی می تواند به ایجاد چارچوبی پایدار برای همکاری های دفاعی و توسعه ای میان دو کشور منجر شود و پیامدهای قابل توجهی برای ژئوپلیتیک منطقه ای در خلیج فارس به همراه داشته باشد.

پیامدهای همکاری نظامی کویت و چین

از سال ۲۰۱۸ و پس از اعلام مشارکت راهبردی میان کویت و چین، همکاری های دوجانبه در حوزه نظامی از سطح تبادلات محدود فراتر رفته و به سمت توسعه صنایع دفاعی بومی، آموزش های مشترک و تبادل افسران حرکت کرده است. سفرهای مکرر نیروی دریایی چین به کویت نیز نمادی عینی از روند رو به رشد این همگرایی به شمار می رود.

در همین چارچوب، دیدار شیخ صباح الاحمد الجابر الصباح، امیر فقید کویت، با شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، در ژوئیه ۲۰۱۸ نقطه آغاز تحولات جدیدی در روابط دفاعی دو کشور بود که با امضای پروتکل همکاری در صنایع نظامی رسمیت یافت. این پروتکل علاوه بر انتقال فناوری، زمینه خرید تجهیزات زمینی و خودروهای زرهی ساخت چین برای ارتش و گارد ملی کویت را نیز فراهم ساخت.

تحولات اخیر نیز نشان می دهد که پکن آمادگی دارد بخش عمده نیازهای دفاعی کویت را بدون پیش شرط تامین کند، امری که در گزارش «تاکتیکال ریپورت» در آوریل ۲۰۲۵ بازتاب یافت. این رویکرد، همسویی آشکاری با سیاست کویت برای تنوع بخشی به منابع تامین تسلیحات و کاهش وابستگی انحصاری به غرب دارد.

این روند همکاری دارای چند پیامد اساسی است: نخست آنکه موقعیت ژئوپلیتیکی کویت در ابتکار کمربند و جاده، جایگاه این کشور را در محاسبات استراتژیک چین ارتقا داده است. دوم، توسعه صنایع دفاعی بومی با مشارکت چین استقلال نسبی کویت در حوزه تصمیم گیری نظامی را تقویت می کند. سوم، توانمندی های فناورانه چین در حوزه هایی همچون ناوگان های دریایی و زیردریایی ها با هزینه ای کمتر نسبت به غرب، فرصتی برای کویت در ارتقای ظرفیت های نظامی محسوب می شود. در نهایت، پروژه های مشترکی مانند احداث کارخانه تولید مهمات سبک و سنگین، نقطه آغازی برای انتقال دانش و تجربه به صنایع نظامی کویت خواهد بود.

با این حال، این همکاری جایگزین روابط دفاعی کویت با ایالات متحده و غرب نخواهد شد، زیرا ساختار صنایع دفاعی جهانی همچنان در انحصار غرب قرار دارد و کویت به تعهدات دفاعی خود در قبال واشنگتن پایبند است. بنابراین، همکاری با چین بیشتر به عنوان مکملی برای متنوع سازی روابط دفاعی تلقی می شود تا جایگزینی کامل برای شرکای سنتی. چنین الگویی می تواند به ایجاد موازنه ای پایدار در روابط دفاعی منطقه و ارتقای امنیت جمعی کشورهای خلیج فارس کمک کند.

ابعاد همکاری های نظامی کویت و چین

کویت نخستین کشور عربی خلیج فارس بود که در سال ۱۹۹۵ تفاهم نامه همکاری نظامی با جمهوری خلق چین امضا کرد و از آن زمان تاکنون، دو کشور به طور مستمر در حال توسعه و تعمیق همکاری های دفاعی هستند. این همکاری ها شامل تبادلات نظامی، ارتقای صنایع دفاعی و توسعه تجارت تسلیحاتی است. سفرهای متقابل و حضور گردان های نظامی چین در کویت، از جمله گردان گارد دریایی ۴۴، و بهره برداری بیش از دو دهه از توپخانه ۱۵۵ میلی متری ساخت چین، نشان دهنده ثبات و تداوم این روند است.

این همکاری ها در چارچوب روند رو به رشد نقش چین به عنوان یک قدرت جهانی مطرح می شوند. موقعیت جغرافیایی و استراتژیک کویت، این کشور را به نقطه ای کلیدی برای حضور و نفوذ چین در منطقه تبدیل کرده و زمینه مشارکت فعال تر در پروژه های منطقه ای و ابتکاراتی همچون کمربند و جاده را فراهم می آورد.

ابعاد کلیدی این همکاری شامل موارد زیر است:

1. جهت گیری دفاعی و توانمندسازی ملی: همکاری نظامی با چین می تواند مسیر تسلیحاتی کویت را از محور غربی به سمت چین متنوع کند و به تقویت استقلال تصمیم گیری در حوزه دفاعی کمک نماید.

2. ارتقای ظرفیت های دفاعی: پروژه ها و برنامه های مشترک موجب به روزرسانی و تقویت دفاع هوایی، دریایی و زمینی کشور می شوند.

3. تقویت موازنه منطقه ای: حضور چین به عنوان شریک نظامی و صنعتی، امکان ایجاد توازن در روابط دفاعی با قدرت های بزرگ و کاهش وابستگی انحصاری به یک کشور را فراهم می آورد.

4. سرمایه گذاری و توسعه صنعتی–نظامی: تمرکز چین بر توسعه صنعتی و سرمایه گذاری در حوزه نظامی، بدون هدف گذاری بر گسترش پایگاه های نظامی، این همکاری را به یک فرصت راهبردی اقتصادی و فناورانه تبدیل می کند.

5. پایداری روابط با شرکای سنتی: همکاری با چین با تعهدات کویت در قبال ایالات متحده تداخل ندارد و روابط راهبردی با واشنگتن همچنان پایدار خواهد ماند.

این الگوی همکاری، نمونه ای از همگرایی راهبردی مبتنی بر بهره برداری از ظرفیت های صنعتی، فناورانه و ژئوپلیتیک کشورهاست که می تواند امنیت و ثبات منطقه ای را تقویت کرده و ضمن گسترش استقلال دفاعی کویت، مشارکت چین را در تحولات منطقه ای خلیج فارس تثبیت نماید.

رستم ضیائی؛ پژوهشگر دیپلماسی اقتصادی 

دانشگاه امام صادق رستم ضیائی