ادات ضروری و ذهنی دبیر شورای عالی امنیت ملی

این روزها و طی سه ماه گذشته، فارغ از مباحث اقتصادی که بیش از دو دهه است که در ایران مورد توجه بوده، مباحث امنیتی نیز در صدر اولویت ایران و ایرانیان شده است. مسائلی مانند دکترین امنیت ملی ایران، شاخص ها و مردان تامین امنیت و مجریان سیاست های امنیتی چه ویژگی هایی باید داشته باشند؟ در این یادداشت به صورت اجمالی به مرور لوازم و ضرورت های امنیت ملی ایران و افرادی که در آن ایفای نقش می کنند می پردازیم:

1. اکثریت سیاستمداران در ایران دارای تحصیلات عالی هستند، اما متاسفانه بسیاری از آنها رشته تحصیلی شان هیچ ارتباطی با مسائل سیاسی، بین المللی و امنیتی ندارد، لذا هیچ درک صحیح یا بینشی نبست به این مسائل و سوابق پیش روی کشور نخواهند داشت، که این خود باعث آسیب بزرگی به تصمیم های سیاسی امنیتی و اجرای آن برجای می گذارد. آن دسته از کسانی هم که رشته های تحصیلی مرتبط دارند، در هیچ مقطعی از دوران حرفه ای خود به کار علمی و تحقیقاتی مشغول نبوده و آثار، کتاب و مقاله ای از خود به جای نگذاشته اند. اما در ایالات متحده که مباحث امنیت ملی در آنجا شکل گرفته و غالب کشورهای توسعه یافته که ما مدعی مقابله با آنها هستیم، فارغ از مرتبط بودن تحصیلات دانشگاهی با حوزه سیاسی و امنیتی، به طور مداوم مشغول مطالعه، تحقیق و بررسی هستند که حاصل آن کتاب ها و مقالات متعدد است. آنها حتی بعد از دوران کار خود هم به کار علمی اشتغال داشته و سعی می کنند تجربیات خود را به جوانان در دانشگاه و کالج ها منتقل کنند. در ایران شاهد هستیم که گویی مردان سیاسی عمر مشخصی ندارند. همواره مشغول کار سیاسی و امنیتی هستند که این آسیب غیرقابل انکاری خواهد بود. لذا از آن جهت که سیاستمدار فرصت ارزیابی خود و نظرات را ندارند و همچنین امکان انتقال تجربه هم وجود نخواهد داشت.

بدیهی است که ایران به مثابه قدرت، یک کشور قوی به حساب می آید، اما به مثابه حکومت که در انسجام ملی و سیاسی بروز پیدا می کند دچار ضعف و چالش هایی است که باعث می شود در بعضی از مواقع دولت ها روابط خارجی کشور را به حسب شرایط عمومی و رقابت های داخلی تنظیم کنند.

بسیاری تصور می کنند که هرچه قدرت نظامی بیشتر باشد، ظریب امنیت ملی نیز در کشور بالاتر است، اما این یک نگاه بسیار ساده لوحانه به امنیت ملی است. چراکه رفاه اقتصادی یکی از مولفه های مهم سنجش امنیت ملی خواهد بود. به خصوص در کشورهایی که دمکراسی و گردش نخبگانی وجود دارد. لذا دستگاه امنیت ملی که موفق نباشد سازمان های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و نظامی خود را در کشور به صورت کارآمد سازمان دهی کند و نتایج رو به پیشرفتی را بگیرد، باید خود را برای مواجه شدن با بحران ها آماده کند.

2. فرایند بین المللی شدن اقتصاد، اقتصادی شدن جهان، جهانی شدن و دموکراتیک شدن اغلب کشورهای جهان بطور کلی فرسایش مرزهای ملی بوسیله ابزارهای نوین ارتباطی، دولت ها را خلع سلاح ساخته است و مهم ترین ابزار در دست دولت جهت رهایی از این اعتبارزدایی، برجسته سازی کارآمدی می باشد و تحقق اصل کارآمدی بدون هماهنگی جامعه ممکن نیست. از این رو تلقی سنتی یعنی دشمن سازی دیگران و بی توجهی به جامعه، به بقای حاکمیت ملی کمک نخواهد کرد.

3. امنیت ملی تنیدگی بسیار پیچیده ای با دولت، ملت، مشروعیت، روابط بین الملل و سیاست خارجی، اقتصاد، فرهنگ و رسانه و بعضی مقولات دیگر مانند تکنولوژی دارد، که این وجوه مختلف امنیت ملی درک، تحقق و حفظ آن را دشوار می نماید.

4. امنیت ملی یعنی مواجهه پیوسته با چالش های گوناگون و چند گانه و چند لایه. فردی که در این حوزه فعالیت می کند و از آن مهم تر تصمیم سازی یا تصمیم گیری می کند، باید در برابر آشفتگی، عدم اطمینان، خطر، مواجه شدن با انبوهی از اطلاعات و تحلیل، کار و طحمت ظاقت فرسا و درگیری با شخصیت های متعدد داخلی و بین المللی مقاوم باشد و همچنین در برابر تعارض های اساسی و خطیر گرفتار نشود.

تصمیم گیری در حوزه امنیت ملی نیازمند تجزیه و تحلیل دقیق، برنامه ریزی و تعهد به برنامه، در سختی و نظم منطقی ارزیابی مداوم عملکرد و نتایج، اطلاح فرایندها و شجاعت مواجه شدن با چالش ها است.

به تعبیری دیگر امنیت ملی موقعیتی است که یک دولت بتواند برای پیشرفت و تامین منافع ملی خود برنامه ریزی و تلاش کند. این موقعیت شرایط متوازنی است میان آسیب های داخلی و تهدیدات بیرون از کشور. لذا امنیت ملی صرف رفع یا دفع تهدیدات یا آسیب ها نیست، بلکه ایجاد فرصت و دسترسی به منابع مختلف جهت ساختن آینده نیز هست.

5. یک سیاستگذار در حوزه امنیت ملی باید خود را مقید کند تا روزانه جدای از مطالعه بولتن های محرمانه، گزارشات و نامه های اداری، حداقل یک ساعت اخبار، تحلیل و مطالب علمی منتشر شده در رسانه های تخصصی داخلی و و خارجی را بررسی نماید.

یک تصمیم ساز یا تصمیم گیرنده در زمینه امنیت ملی باید اشراف کاملی نسبت به توان دفاعی کشور خود و البته ظرفیت و تجهیزات نظامی کشورهای مقابل خود داشته باشد. از آن مهم تر نسبت به انگیزه و روحیه قوای نظامی کشور خود آگاهی بدون سانسور و مستقیم داشته باشد. همچنین باید با تاریخ روابط بین الملل و از آن مهم تر تاریخ روابط خارجی کشور خود آشنایی کامل داشته باشد تا بتواند ضمن پیگیری از تکرار اشتباهات تاریخی و ملی، روابط امنیتی و پیمان های امنیتی را درست تنظیم و حفظ کند. او باید به قدر کافی با اقتصاد، تجارت، فرهنگ و جامعه آشنایی داشته باشد. چرا که امنیت یک مفهوم و پدیده ای پیچیده و چند وجهی و مبهم است، لذا نمی توان صرفا با افزایش توان نظامی آن را تضمین کرد.

6. دبیر شورای عالی امنیت ملی باید این قابلیت را داشته باشد که بتواند با رسانه های جمعی به درستی ارتباط گرفته و از آنها استفاده کند. هدایت و اقناع افکار عمومی به وسیله رسانه در بسیاری از مواقع به پیاده سازی سیاست های امنیت ملی کمک قابل توجهی می کند و مشروعیت یا حمایت لازم را نسبت به سیاست ها جلب می کند.

افرادی که وارد حوزه فعالیت امنیت ملی می شوند، باید آشنایی قابل قبولی با فلسفه و منطق داشته باشد. این آشنایی به او کمک می کند که برای طرف های مقابل خود و همچنین همکاران و افراد خود نیز افکار و تصمیم های خود را استدلال کند و مورد استقبال آنها قرار بگیرد.

7. کسی که در حوزه امنیت ملی یک کشور صاحب کرسی است باید از این قابلیت برخودار باشد تا با استفاده از ابزارها و راهبردها، تدابیر امنیتی تدوین و اتخاذ کند که بدون خشونت و درگیری امنیت را رقم بزند.

امنیت لزوما با جنگ از بین نمی رود و مسئله امنیت ملی همیشه با درگیری، کودتا، آسیب و تهدید دچار مخاطره نمی شود. در دوران جنگ سرد هیچ درگیری میان دو ابر قدرت رخ نداد، اما هر دو طرف همواره در احساس نا امنی به سر بردند.

8. دبیر شورای عالی امنیت ملی لزوما نباید یک فرد نظامی باشد. چرا که امنیت شکل خاص و گونه بسیار کلی از سیاست است. همه موضوعات امنیتی مسائل سیاسی هستند. لذا دبیر شوعام تنها موظف نیست که چرا و چگونگی استفاده طرف های مقابل از تهدید و زور را تحلیل کند. بلکه باید چگونگی حل و فصل مناقشات از طریق سیاست را نیز تبیین نماید و اینکه چرا نمی توان در چارچوب سیاست مسائل پیش رو را طرح و حل و فصل کرد؟

9. دبیر شورای عالی امنیت ملی فردی است که با تصمیم های خود تلاش می کند امنیت ملی یک کشور را حفظ کند. او باید زمان تحولات و ضرورت ایجاد آن را به موقع و به خوبی تشخیص دهد. چرا که اگر دگرگونی در سیستم به موقع ایجاد نشود، منجر به دگرگونی سیستم خواهد شد.

بر این اساس مهم ترین توانایی که دبیرشوعام باید داشته باشد جریان سازی در کشور و ایجاد گفتمان ملی است. چرا که وقتی یک دولت و ملت صرفا از دیگران نقل و قول کند، در اداره خود با مشکلات و تضادهای عدیده ای مواجه می شود.

منابع:

1. محمدی لرد،عبدالمحمود(1393): آینده پژ<هی ثبات سیاسی ایران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ اول.

2. نصری، قدیر(1380): نفت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ اول.

3. ادواردکلودزیج(1390): امنیت و روابط بین الملل، ترجمه نادر پورآخوندی، پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ دوم.