عربستان سعودی و چین: تحکیم شراکت راهبردی در چارچوب ابتکار «کمربند و جاده»

عربستان سعودی در سال های اخیر به طور پیوسته در حال تقویت جایگاه خود در اقتصاد جهانی است و این هدف را از طریق توسعه شراکت های راهبردی با قدرت های اقتصادی بزرگ، به ویژه جمهوری خلق چین، دنبال می کند. چارچوب همکاری دو کشور در قالب ابتکار «کمربند و جاده» به عنوان بستری محوری برای توسعه تعاملات دوجانبه مطرح شده است. این چارچوب همسو با «چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان» است و فرصت های متنوعی برای تنوع بخشی به اقتصاد، ارتقای سرمایه گذاری های هدفمند و تقویت ظرفیت های صنعتی، فناورانه و علمی ایجاد می کند.

توسعه پروژه های صنعتی و پتروشیمی 

همکاری های صنعتی و سرمایه گذاری میان عربستان سعودی و چین نشان دهنده گذار این شراکت از مرحله مبادلات تجاری متعارف به اجرای پروژه های کلان و استراتژیک است و بر استحکام روابط دوجانبه و همسویی آن با اهداف بلندمدت توسعه اقتصادی تاکید دارد. این پروژه ها با تمرکز بر توسعه زنجیره های ارزش، ارتقای ظرفیت های فناوری پیشرفته و زیرساخت های صنعتی طراحی شده اند و نقش مهمی در تثبیت جایگاه دو کشور در اقتصاد جهانی ایفا می کنند.

یکی از شاخص ترین نمونه ها، پروژه مشترک تولید اتیلن با سرمایه گذاری ۶.۱۴ میلیارد دلار است که در فوریه ۲۰۲۴ آغاز شد و پیش بینی می شود تا سال ۲۰۲۶ به بهره برداری برسد. این پروژه نخستین مشارکت مستقیم میان یک شرکت صنعتی منطقه ای و بین المللی در حوزه پتروشیمی محسوب می شود و سهم قابل توجهی در توسعه ظرفیت های تولید صنعتی دارد. در مه همان سال، مسیر حمل ونقل میان نانتشانگ، شیامن و عربستان سعودی در قالب «جاده ابریشم دریایی» افتتاح شد تا امکان صادرات محصولات پتروشیمی به بازارهای بین المللی فراهم گردد و پیوند میان تولید و بازارهای جهانی تقویت شود. این زیرساخت حمل ونقلی، علاوه بر تسهیل جریان تجارت دوجانبه، موقعیت عربستان را در شبکه زنجیره های تامین جهانی مستحکم می کند و ظرفیت پاسخ دهی به تحولات بازارهای جهانی را افزایش می دهد.

فاز دوم مجتمع گولی نیز در نوامبر ۲۰۲۴ با سرمایه گذاری ۹.۷۴ میلیارد دلار آغاز شد و بزرگ ترین پروژه صنعتی در تاریخ استان فوجیان محسوب می شود. این فاز با بهره گیری از فرآیند هیدروکراکینگ (Hydrocracking) شرکت سینوپک ظرفیت تولید سالانه ۳.۸ میلیون تن اتیلن را فراهم کرده و استان فوجیان را به مرکزی کلیدی در تولید پتروشیمی و هاب منطقه ای تبدیل می کند.

همچنین شرکت سعودی آرامکو، به عنوان یکی از بزرگ ترین شرکت های صنعت انرژی و پتروشیمی جهان، به همراه شرکت نفت و صنایع شیمیایی چین (سینوپک)، توافق نامه راهبردی برای آغاز توسعه پروژه پتروشیمی در پالایشگاه مشترک خود در منطقه صنعتی ینبع، واقع در سواحل غربی عربستان، به امضا رساندند. این توافق نامه نشان دهنده ورود پروژه یکپارچه سازی پالایش و صنایع شیمیایی ینبع به مرحله اجرایی و عملیاتی است.

این سرمایه گذاری مشترک استراتژیک شامل احداث واحد کراکنینگ بخار با خوراک ترکیبی به ظرفیت سالانه ۱.۸ میلیون تن و مجتمع تولید مواد آروماتیک با ظرفیت ۱.۵ میلیون تن در سال است. در این پروژه، آرامکو ۶۲.۵٪ و سینوپک ۳۷.۵٪ از سهام را در اختیار دارند. هدف اصلی توسعه، ایجاد یک خوشه صنعتی پتروشیمی در سطح جهانی و بهره برداری حداکثری از طریق یکپارچه سازی عمقی زنجیره ارزش صنعت است. با تکمیل این پروژه، ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی پالایشگاه ینبع به طور قابل توجهی ارتقا یافته و توان پشتیبانی از بازارهای جهانی افزایش خواهد یافت، ضمن آنکه این توسعه به بهبود هم افزایی بین تولید نفت خام، فرآوری و صنایع شیمیایی کمک می کند و جایگاه عربستان در شبکه جهانی پتروشیمی را مستحکم تر می سازد.

سرمایه گذاری در صنایع سبز و انرژی های تجدیدپذیر

عربستان سعودی در سال ۲۰۲۳ با امضای قرارداد ۵.۶ میلیارد دلاری با یک شرکت چینی اقدام به ایجاد مجتمع تولید خودروهای الکتریکی کرد که گامی مهم در توسعه صنایع سبز و فناوری های پاک محسوب می شود. همزمان، «صندوق جاده ابریشم» نیز حدود ۶ میلیارد دلار در پروژه های انرژی های تجدیدپذیر در داخل عربستان سرمایه گذاری کرد تا ظرفیت تولید انرژی پایدار و کاهش وابستگی به منابع فسیلی ارتقا یابد. این اقدامات همسو با استراتژی بلندمدت عربستان برای تنوع بخشی اقتصادی و حرکت به سمت اقتصاد دانش بنیان است و فرصت های گسترده ای برای همکاری علمی، فناوری و صنعتی میان دو کشور ایجاد می کند. سرمایه گذاری در فناوری های سبز و انرژی های تجدیدپذیر، علاوه بر کاهش اثرات زیست محیطی، زمینه ارتقای رقابت پذیری صنعتی و ایجاد شبکه ای از تخصص های فناورانه را فراهم می آورد.

توسعه روابط تجاری و اقتصادی عربستان و چین

حجم مبادلات تجاری میان عربستان سعودی و چین در سال ۲۰۲۳ از ۱۰۰ میلیارد دلار فراتر رفت و صادرات غیرنفتی عربستان به چین طی پنج سال گذشته به ۴۷.۵ میلیارد دلار رسید، که نشان دهنده جایگاه چین به عنوان بزرگ ترین شریک تجاری و اصلی ترین واردکننده نفت عربستان است. ریشه های این همکاری به توافقات جامع راهبردی بین دو کشور در جریان سفر رئیس جمهور چین به ریاض در ژانویه ۲۰۱۶ بازمی گردد، که شامل تعهد به توسعه همکاری های سیاسی، اقتصادی، تجاری، فرهنگی، نظامی، امنیتی و انرژی بود. این چارچوب راهبردی، زمینه ای مستحکم برای توسعه روابط دوجانبه فراهم کرده است.

جازان به عنوان نقطه محوری در ابتکار «کمربند و جاده» و دروازه ارتباط عربستان با ۶۶ کشور در آفریقا، آسیا و اروپا، نقش کلیدی در توسعه شبکه های لجستیکی، زیرساخت های دریایی و صنعتی ایفا می کند. تاسیس دفتر سرمایه گذاری «صندوق جاده ابریشم» در این شهر، بستری برای جذب سرمایه گذاری های صنعتی چین و اجرای پروژه های کلان اقتصادی فراهم ساخته است. این موقعیت استراتژیک، جازان را به هاب منطقه ای برای صادرات کالا، انرژی و فناوری تبدیل می کند و هم افزایی میان اهداف توسعه اقتصادی عربستان و ظرفیت های صنعتی چین در چارچوب همکاری های راهبردی بلندمدت را نشان می دهد. این اقدامات جایگاه عربستان را به عنوان حلقه ای کلیدی در شبکه ابتکار «کمربند و جاده» تثبیت کرده و امکان توسعه همکاری های صنعتی، انرژی و تجاری را به شکل ساختاریافته، پایدار و راهبردی فراهم کرده است.

نتیجه گیری

شراکت اقتصادی و صنعتی عربستان سعودی و چین در چارچوب ابتکار «کمربند و جاده» یک همکاری راهبردی است که بر اساس داده های تجاری، سرمایه گذاری صنعتی و توسعه زیرساختی قابل اندازه گیری تعریف شده است. این همکاری شامل اجرای پروژه های کلان پتروشیمی و صنعتی با فناوری های پیشرفته، سرمایه گذاری در صنایع سبز و انرژی های تجدیدپذیر، توسعه شبکه های لجستیکی و حمل ونقل بین المللی، و ارتقای ظرفیت های تولیدی و فناوری است. این مشارکت، علاوه بر ایجاد ارزش افزوده اقتصادی، انتقال فناوری و توسعه زنجیره های تولید و تجارت، توانمندی های صنعتی و لجستیکی عربستان و چین را به صورت هم افزا تقویت می کند. همگرایی این شراکت با اهداف «چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان» و چارچوب راهبردی «کمربند و جاده» نشان دهنده طراحی مبتنی بر تحلیل داده و برنامه ریزی بلندمدت است و می تواند به یک الگوی عملی و قابل سنجش برای همکاری های صنعتی و اقتصادی پایدار در سطح منطقه ای و بین المللی تبدیل شود.

رستم ضیائی؛ پژوهشگر دیپلماسی اقتصادی

دانشگاه امام صادق رستم ضیائی