بازار تبریز، جایی که انقلاب جان گرفت

---

 

بازار تبریز، با ریشه ای که به دوران ایلخانیان در قرن سیزدهم بازمی گردد و با توسعه هایی که در دوران صفویه و قاجاریه دیده، همواره فراتر از یک مرکز تجاری بوده است. در دهه ۱۳۵۰ شمسی، زمانی که ایران در آستانه انقلاب اسلامی قرار داشت، این بازار نقشی کلیدی در سازماندهی مقاومت مردمی ایفا کرد. بازاریان این شهر، با بهره گیری از سنت های دیرینه مقاومت مدنی که از زمان قیام مشروطه در سال ۱۲۸۵ شمسی ریشه داشت، به رهبران اصلی مبارزات مبدل شدند.

در دل تاریخ پرفراز و نشیب ایران، تبریز به عنوان یکی از کانون های اصلی مبارزاتی خودنمایی می کند، جایی که انقلاب اسلامی نه تنها جان گرفت، بلکه با تلاش و استقامت بازاریان تبریز، به شکلی جدید و قدرتمند ظهور کرد. این بازار، که از دل تاریخ آذربایجان برخاسته، نه تنها مرکزی برای تجارت بوده، بلکه به صحنه ای برای نبرد سیاسی و معنوی تبدیل شده که در آن، بازاریان با تعطیلی بازار، تحریم ها و پشتیبانی مالی، به ساختار رژیم پهلوی ضربه زدند.

بازار تبریز؛ جایی که بازاریان، انقلاب را ساختند

در آستانه انقلاب اسلامی، این بازار به ویژه در دهه ۱۳۵۰ شمسی به میدان اصلی نبرد تبدیل شد. بازاریان، با استفاده از سنت های مقاومت مدنی و با اتکا به شبکه های تجاری و اجتماعی خود، توانستند از دسامبر ۱۹۷۸ (آذر ۱۳۵۷) تا پیروزی انقلاب در فوریه ۱۹۷۹ (بهمن ۱۳۵۷)، تعداد زیادی از تظاهرات و تعطیلی های بازار را سازمان دهی کنند. این اقدامات، نقش مهمی در تضعیف اقتصادی رژیم و تقویت روحیه مقاومت مردمی داشت.

یکی از وقایع کلیدی، اعتراضات گسترده در دهم دی ۱۳۵۶ (۳۱ دسامبر ۱۹۷۷) بود که پس از انتشار مقاله ای توهین آمیز علیه امام خمینی در روزنامه اطلاعات، به تعطیلی بازار تبریز و تظاهرات بزرگ انجامید. این تعطیلی، به عنوان یکی از نخستین اقدامات اعتراضی سازمان یافته برای انقلاب، نقش بسزایی در شعله ور کردن اعتراضات سراسری داشت.

در آبان و آذر ۱۳۵۷، بازاریان تبریز با تعطیلی های مکرر بازار، به خصوص در پی وقایعی مانند قیام ۱۷ شهریور (جمعه سیاه) و کشتار معترضان، نشان دادند که توانایی و اراده برای مقابله با رژیم را دارند. این تعطیلی ها، علاوه بر فشار اقتصادی بر دولت، به تقویت همبستگی و اتحاد بین مردم و بازاریان منجر شد که برای پیشرفت انقلاب حیاتی بود.

تبریز، بازاری که انقلاب را در آغوش گرفت

تظاهرات در آذر و دی ۱۳۵۷، در پی اعلامیه ها و سخنرانی های امام خمینی و در اعتراض به سرکوب های رژیم انجام شد. بازاریان تبریز با تعطیلی بازار و تجمعات گسترده، شعارهای ضد حکومتی سر داده و به تظاهرات پرداختند. این تظاهرات به صورت روزانه یا هفتگی برگزار می شد که با توجه به موقعیت استراتژیک تبریز، به تضعیف رژیم و تقویت جنبش انقلابی کمک شایانی کرد.

در قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶، بازار تبریز نقشی محوری داشت؛ بازاریان با بستن مغازه ها و پیوستن به تظاهرات، نارضایتی خود را از رژیم پهلوی اعلام کردند که به تقویت مقاومت و اتحاد مردمی انجامید.

احمد کسروی، تاریخ نگار، درباره انقلاب تبریز می نویسد: "بازار تبریز، مکانی بود که از آن، انقلاب شعله ور شد."

این بازاریان، با استفاده از نفوذ خود در جامعه و ارتباط نزدیک با روحانیون مبارز، توانستند اعتراضات را سازمان دهی کنند و بازار را به محلی برای تجمع، سخنرانی و برنامه ریزی های انقلابی تبدیل نمایند. مساجد و حسینیه های درون بازار، به مراکزی برای بسیج مردمی بدل شدند که وحدت و مقاومت را به فصل جدیدی در تاریخ ایران تبدیل کردند. در این میان، بازاریان تبریز نه تنها با فشار اقتصادی، بلکه با نمایش همبستگی و اتحاد ملی، یکی از ستون های اصلی حرکت انقلابی شدند.

بازار تبریز، جایی که انقلاب جان گرفت

در پایان این نوشته و به تصویر کشیدن دیگر، باید به یاد آوریم: در میان گذرگاه های پیچیده بازار تبریز، جایی که عطر ادویه های تند، فرش های رنگارنگ با نقوش باستانی آذری و صدای چکش مسگران بر مس های درخشان، نمایشی از زندگی روزمره را به نمایش می گذاشت، انقلابی شکل گرفت که تاریخ را به سمت خود تغییر داد. "از کوچه های بازار تبریز تا شعله های انقلاب"، روایت بازاریانی است که از پشت درهای فلزی مغازه های کوچک خود، با هر تعطیلی بازار، ضربه ای کاری به استبداد می زدند. با هر شعار در غروب های سرد زمستان یا گرمای تابستان، هنگامی که خورشید به آرامی غروب می کرد، روح انقلاب را با نغمه های آذری و سرودهای محلی به اوج می بردند.

قلب تپنده انقلاب در کوچه های بازار تبریز

این تحرکات در بازار تبریز، با پیشینه ای که به دوران ایلخانیان در قرن سیزدهم بازمی گردد، نه تنها به عنوان یک مرکز تجاری، بلکه به عنوان قلب مقاومت شناخته می شود. در دهه ۱۳۵۰ شمسی، با نزدیک شدن به انقلاب اسلامی، بازار تبریز به نقطه ای برای سازماندهی اعتراضات مبدل گشت. در روز ۲۹ بهمن ۱۳۵۶، بازاریان با بستن مغازه ها، یکی از نخستین مقاومت های گسترده علیه رژیم پهلوی را رقم زدند که منجر به اعتراضات خونین و سرکوب شدید شد. این قیام، نقطه عطفی بود که تبریز را به کانون مبارزات انقلابی تبدیل کرد.

این بازاریان، در حالی که چای داغ در دست داشتند، در قهوه خانه های بازار جمع می شدند، جایی که بوی قلیان و صدای زمزمه های محرمانه به زبان آذری، داستان های مبارزه را روایت می کرد. زیر سایه بان های کهنه که نور خورشید را به نرمی فیلتر می کردند، از مسائل روزمره تا پیچیدگی های سیاسی را با زبان ترکی آذربایجانی مرور می کردند. در این محیط، حتی بازی های ساده مانند تخته نرد و شطرنج، بهانه ای برای گفتگوهای مخفیانه انقلابی بودند.

بازاریان تبریز؛ سازندگان خاموش یک انقلاب بزرگ

هر نماز جماعت در مساجد تاریخی بازار، مانند مسجد جامع که در دوران صفویه و قاجاریه توسعه یافته، نه تنها به عبادت می پرداخت، بلکه به میدانی برای تقویت اتحاد و مقاومت تبدیل می شد. در این مساجد، سخنرانی های آتشین به زبان های آذری و فارسی و اعلامیه های انقلابی از منبرهای چوبی قدیمی و میکروفون های ساده، شعله های اعتراض را برمی افروختند. بازاریان با استفاده از شبکه های خانوادگی و اجتماعی و بهره گیری از سنت های محلی مانند تعزیه، جشن های نوروزی و موسیقی آذری با سازهایی چون بالابان و قوپوز، تظاهرات را هماهنگ می کردند.

از کمک های مالی به خانواده های زندانیان تا تامین نیازهای اولیه معترضان، هر گام آن ها نشان از همبستگی و پایبندی به فرهنگ و سنت های آذربایجانی داشت. حتی لباس های سنتی آذری که بر تن می کردند، نمادی از هویت و مقاومت بود. در این بازار، جایی که هر گوشه اش با فرهنگ، آداب و رسوم و موسیقی آذری تنیده شده، نقشی حک شد که هرگز از یادها نخواهد رفت؛ نقشی از زندگی، مبارزه و پیروزی، نقشی که از میان روزهای عادی و عطرهای بومی، با رنگ و بوی فرهنگ آذربایجان، انقلابی بزرگ را به وجود آورد.

*نویسنده: موسی کاظم زاده؛ قابل دسترسی هم در سایت بازار تبریز آنلاین

https://bazartabrizonline.ir