گزارش تحلیلی و کاربردی شاخص جهانی نوآوری (GII) ۲۰۲۴ برای بنگاه های خصوصی ایران

گزارش تحلیلی و کاربردی شاخص جهانی نوآوری (GII) ۲۰۲۴ برای بنگاه های خصوصی ایران

چگونه از شاخص جهانی نوآوری (GII) برای تدوین استراتژی های نوآورانه استفاده کنیم

شاخص جهانی نوآوری(Global Innovation Index – GII) تصویری چندبعدی از ظرفیت و عملکرد نوآوری کشورها ارائه می دهد. ایران در سال ۲۰۲۵ رتبه ۷۰ را در میان ۱۳۹ اقتصاد جهان کسب کرده است که این رتبه در طی سال های ۲۰۲۰ تا کنون افت جدی نشان می دهد و رتبه ای که نشان دهنده ضعف جدی در ورودی ها ۱۰۹ است که این رتبه پایین تر از چهار سال گذشته است ( رتبه ۹۰ در سال ۲۰۲۰). اما قدرت نسبی در خروجی ها۴۶ است که نسبت به سال پیش اندکی بهبود یافته است ( ۲۰۲۳ رتبه ایران ۴۸ بوده است)

این «پارادوکس» برای بخش خصوصی یک پیام روشن دارد:
با وجود ضعف نهادی و مالی، ایران توانایی تولید خروجی های علمی و فناورانه قابل توجه دارد. پس شرکت ها می توانند با طراحی استراتژی های هوشمند، این شکاف را به فرصت تبدیل کنند.

۱. چرا این شاخص برای بنگاه ها مهم است؟

GII فقط ابزاری برای دولت ها نیست؛ برای بنگاه های خصوصی، یک «نقشه راه» است:

• ارزیابی وضعیت ملی: فهم اینکه کشور در چه زمینه هایی قوی یا ضعیف است.
• یافتن مزیت نسبی: شناسایی حوزه هایی که می توانند به سودآوری و صادرات تبدیل شوند.
• کاهش ریسک: آگاهی از موانع نهادی و تجاری برای طراحی مسیرهای جایگزین.
• الهام برای استراتژی: استفاده از داده ها برای تدوین طرح های نوآورانه داخلی.

۲. نقاط قوت ایران و معنای آن برای کسب وکارها

الف) سرمایه انسانی درخشان رتبه ۸در فارغ التحصیلان( science, technology, engineering and mathematics STEM) که معادل ۰۲/۳۵ درصد از کل فارغ التحصیلان در سال ۲۰۲۲ بود که نسبت به سال قبل ۱.۸۲ درصد کاهش یافته است و این در صد در سال ۲۰۱۶ ۴۴ درصد بوده است.

• معنا: عرضه بالای نیروی متخصص در علوم و مهندسی.
• کاربرد برای شرکت ها:
  • ایجاد آزمایشگاه های تحقیق و توسعه داخلی.
  • طراحی برنامه های «کارآموزی و کارورزی» (کارآفرینی درون سازمانی) برای نگهداشت استعدادها.
  • همکاری مستقیم با دانشگاه ها برای پروژه های صنعتی.

ب) جایگاه جهانی در ثبت اختراع و علائم تجاری

• معنا: فرهنگ پژوهش و حفاظت از دارایی های فکری در کشور قوی است.
• کاربرد برای شرکت ها:
  • حرکت از «ثبت» به «تجاری سازی»: فروش لایسنس، ایجاد اسپین آف، صادرات فناوری.
  • استفاده از پتنت ها برای جذب سرمایه گذاران داخلی و منطقه ای.

ج) هزینه بالای نرم افزار و بازار دیجیتال در حال رشد

• معنا: تقاضای داخلی برای محصولات و خدمات دیجیتال زیاد است.
• کاربرد برای شرکت ها:
  • توسعه پلتفرم های نرم افزاری و SaaS.
  • ایجاد مدل های صادرات دیجیتال به بازارهای منطقه ای.

د) بازار سرمایه بزرگ (رتبه ۱جهانی به نسبت GDP)

• معنا: نقدینگی وجود دارد، ولی به خوبی به سمت استارت آپ ها هدایت نمی شود.
• کاربرد برای شرکت ها:
  • تشکیل صندوق های سرمایه گذاری شرکتی (CVC).
  • مشارکت در کنسرسیوم های تامین مالی برای پروژه های نوآورانه.

۳. فرصت های استراتژیک برای بخش خصوصی

1. ایجاد خوشه های تخصصی
   • مثال: خوشه فناوری پزشکی تهران.
   • شرکت ها می توانند به جای رقابت انفرادی، در قالب شبکه های خوشه ای همکاری کنند.
2. تجاری سازی سریع پتنت ها و پایان نامه ها
   • تبدیل نتایج علمی دانشگاه ها به محصولات و خدمات با حمایت مشترک صنعت و دانشگاه.
3. بازارهای صادراتی منطقه ای
   • با وجود محدودیت های جهانی، بازار خاورمیانه و آسیای مرکزی فرصت قابل توجهی دارد.
   • بنگاه ها می توانند با مدل های مشارکتی (Joint Venture) وارد این بازارها شوند.
4. نوآوری سبز و انرژی بر
   • بهبود بهره وری انرژی در تولید نه تنها هزینه ها را کاهش می دهد، بلکه جایگاه ایران را در شاخص های پایداری ارتقا می دهد.

۴. چالش ها و راه های بنگاه ها برای عبور از آن

• ضعف نهادی و بی ثباتی مقررات:
  • اقدام: طراحی سیستم های انطباق (compliance) و سناریوپردازی برای مدیریت ریسک.
• کمبود سرمایه گذاری خطرپذیر:
  • اقدام: ایجاد صندوق های داخلی CVC و جذب سرمایه از سرمایه گذاران سنتی.
• فرار مغزها:
  • اقدام: ایجاد مسیرهای شغلی جذاب، سهیم سازی کارکنان در سود، و فرهنگ نوآوری داخلی.
• موانع تجاری و تعرفه ای:
  • اقدام: تمرکز بر صادرات دیجیتال و خدماتی که کمتر تحت تاثیر محدودیت های گمرکی هستند.

۵. توصیه های عملی برای شرکت ها

کوتاه مدت (۰–۱۸ماه)

• راه اندازی آزمایشگاه های R&D کوچک و چابک.
• ایجاد پلتفرم «پل استارت آپ» برای اتصال نقدینگی به نوآفرینان.
• تسریع پروژه های خوشه ای با مشارکت چند شرکت.

میان مدت (۱–۳سال)

• تشکیل صندوق های مشترک VC یا CVC.
• ورود به بازارهای منطقه ای با محصولات دیجیتال و پزشکی.
• افزایش سهم R&D از درآمد شرکت.

بلندمدت (۳–۷ سال)

• تبدیل شدن به صادرکنندگان فناوری و IP. در حوزه های مزیت رقبابتی کشور
• ادغام نوآوری سبز در مدل کسب وکار.
• ایجاد شبکه های پایدار صنعت–دانشگاه برای نسل آینده نوآوری.

نتیجه گیری

شاخص جهانی نوآوری نشان می دهد که ایران می تواند با منابع محدود، خروجی های چشمگیر علمی و فناورانه تولید کند. این مزیت اگرچه تحت فشار ضعف نهادی و مالی است، اما برای بخش خصوصی یک فرصت تاریخی محسوب می شود:

شرکت هایی که امروز بتوانند استعدادها را جذب، پتنت ها را تجاری سازی و بازارهای منطقه ای را فتح کنند، فردا به رهبران نوآوری ایران و حتی منطقه تبدیل خواهند شد.

بنابراین GII برای بنگاه های ایرانی فقط یک رتبه بندی نیست؛ بلکه داشبورد راهبردی برای طراحی آینده است.

https://www.wipo.int/gii-ranking/en/iran-islamic-republic-of-