بازار تبریز، گنجینه جهانی در انتظار گردشگری مسئولانه

---

 

بازار تبریز، بزرگ ترین بازار سرپوشیده جهان و میراث جهانی یونسکو، گنجینه ای از تاریخ، فرهنگ و هویت ایران است. طاق های آجری کهن، تیمچه های پرنقش ونگار و صدای گفت وگوی کسبه، این مکان را به مقصدی بی نظیر برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل کرده است. با قدمتی بیش از هزار سال، بازار تبریز در دوران جاده ابریشم قلب تجارت و فرهنگ منطقه بود و امروز با ۵.۵ کیلومتر مساحت، ۵۵۰۰ مغازه، ۴۰ نوع شغل سنتی و ده ها تیمچه و سرا، همچنان نبض شهر تبریز را در دست دارد. این مجموعه که در سال ۲۰۱۰ به ثبت جهانی رسید، سالانه حدود یک میلیون بازدیدکننده را به خود جذب می کند و نه تنها جاذبه ای گردشگری، بلکه منبعی حیاتی برای اقتصاد محلی و نمادی از غرور فرهنگی مردم آذربایجان است.

گردشگری مسئولانه؛ نسخه نجات بخش بازار تبریز؟

بااین حال، این میراث گران بها با چالش هایی روبه روست که تجربه بازدیدکنندگان و پایداری آن را تهدید می کند. رفتارهای نامناسب برخی گردشگران، ضعف زیرساخت ها و گاه تعاملات ناکارآمد میان کسبه و بازدیدکنندگان، خطر کاهش جذابیت بازار و حتی خدشه به جایگاه جهانی آن را به همراه دارد. گردشگری مسئولانه، رویکردی که بر احترام به محیط زیست، فرهنگ و اقتصاد محلی تاکید دارد، می تواند کلیدی برای حفظ این گنجینه و ارتقای تجربه همه ذی نفعان باشد.

بازار تبریز فراتر از یک مکان تجاری، روایتگر داستان های هزارساله ایران است. از تیمچه مظفریه با سقف کاشی کاری شده که بهشت دوستداران قالی است تا سرای امیر که مرکز تجارت طلا و جواهر به شمار می رود، هر گوشه این بازار جلوه ای از هنر و تاریخ را به نمایش می گذارد. این مجموعه با معماری بی نظیر و تنوع مشاغل سنتی مانند مسگری، چرم دوزی و قالی بافی، نه تنها گردشگران را مجذوب می کند، بلکه برای هزاران کسبه و خانواده هایشان منبع درآمد و افتخار است.

بازار تبریز، گنجینه جهانی در انتظار گردشگری مسئولانه

بااین حال، افزایش تعداد بازدیدکنندگان بدون مدیریت مناسب، مشکلاتی را به همراه داشته است. ریختن زباله در تیمچه ها، عکاسی بدون اجازه از کسبه یا افراد محلی، لمس آثار تاریخی که به فرسایش آن ها منجر می شود و گاه پوشش یا رفتارهایی که با هنجارهای فرهنگی منطقه همخوانی ندارد، از جمله رفتارهای نامناسبی است که به محیط و فضای بازار آسیب رسانده است.

این رفتارها نه تنها به نارضایتی کسبه و جامعه محلی منجر شده، بلکه تجربه دیگر گردشگران را نیز تحت تاثیر قرار داده است. گزارش هایی از سال ۱۴۰۲ نشان می دهد که در بخش هایی مانند سرای گرجیلر (جورجیلر)، انباشت زباله به معضلی جدی تبدیل شده و برخی کسبه از برخوردهای غیرمحترمانه گردشگران، مانند چانه زنی غیرمنصفانه یا تمسخر، شکایت دارند. از سوی دیگر، رفتارهای نادرست برخی کسبه، مانند گران فروشی یا برخوردهای غیرمهمان نوازانه، به تنش هایی میان جامعه محلی و بازدیدکنندگان دامن زده است. این مسائل، همراه با ضعف زیرساخت هایی مانند کمبود تابلوهای راهنما، سطل های زباله ناکافی و نظارت ضعیف بر تیمچه ها، مدیریت گردشگری در بازار را دشوار کرده است. در بلندمدت، این چالش ها می توانند جایگاه جهانی بازار را به خطر بیندازند، به ویژه پس از حوادثی مانند آتش سوزی سال ۱۳۹۸ که به دلیل نبود نگهبان شبانه روزی و تاسیسات فرسوده خسارات سنگینی به بار آورد.

گردشگری مسئولانه پاسخی به این چالش هاست. این رویکرد به معنای سفر با آگاهی و احترام به محیط، فرهنگ و مردم محلی است. در بازار تبریز، گردشگری مسئولانه به معنای پرهیز از ریختن زباله، رعایت هنجارهای فرهنگی، خرید از کسبه بومی و پرهیز از هرگونه آسیب به آثار تاریخی است. تجربه های موفق جهانی، مانند بازار بزرگ استانبول که با آموزش گردشگران و بهبود زیرساخت ها به مقصدی پایدار تبدیل شده، نشان می دهد که این رویکرد می تواند تاثیرات مثبتی داشته باشد. برای بازار تبریز، گردشگری مسئولانه نه تنها به حفظ معماری و اصالت فرهنگی کمک می کند، بلکه با تقویت اقتصاد محلی، حس افتخار و تعلق کسبه را افزایش می دهد و تجربه ای غنی برای گردشگران رقم می زند.

بازار تبریز زیر ذره بین گردشگری مسئولانه

برای دستیابی به این هدف، اقدامات عملی متعددی پیشنهاد می شود. نخست، آموزش و اطلاع رسانی به گردشگران ضروری است. نصب تابلوهای چندزبانه (به فارسی، انگلیسی و ترکی) در ورودی های بازار با پیام هایی مانند «زباله نریزید» یا «آثار تاریخی را لمس نکنید» می تواند آگاهی بازدیدکنندگان را افزایش دهد. توزیع بروشورهای ساده در هتل ها و آژانس های گردشگری و برگزاری تورهای آموزشی با راهنمایان محلی که داستان های بازار را روایت می کنند، نیز به درک عمیق تر گردشگران از ارزش این مکان کمک می کند. دوم، تقویت زیرساخت ها اهمیت دارد. افزایش تعداد سطل های زباله در تیمچه ها و سراها، ایجاد ایستگاه های راهنمایی در ورودی های اصلی برای پاسخ به سوالات و نظارت بر رفتارها، و بهبود روشنایی و تاسیسات برای پیشگیری از حوادثی مانند آتش سوزی، از نیازهای فوری است.

سوم، تعامل مثبت میان کسبه و گردشگران باید تقویت شود. برگزاری کارگاه های آموزشی برای کسبه، با تمرکز بر برخورد حرفه ای و مهمان نوازی، می تواند تجربه بازدید را بهبود بخشد. تشویق کسبه به معرفی محصولات محلی و روایت تاریخچه مغازه هایشان، مانند قالی فروشی های قدیمی تیمچه مظفریه، گردشگران را به خرید و تعامل بیشتر ترغیب می کند. چهارم، کمپین های رسانه ای نقش مهمی دارند. راه اندازی کمپین در شبکه های اجتماعی با هشتگ #بازار_تبریز_مسئولانه و همکاری با اینفلوئنسرهای گردشگری برای تبلیغ اصول مسئولانه، می تواند آگاهی عمومی را افزایش دهد. در نهایت، نظارت و اجرای قوانین بازدارنده ضروری است. اعمال جریمه برای رفتارهای مخرب مانند ریختن زباله یا تخریب آثار و تقویت نگهبانی شبانه روزی، به حفاظت از بازار کمک می کند.

داستانی واقعی از یک گردشگر می تواند این اصول را ملموس تر کند. نگار، دانشجویی از اصفهان، تابستان گذشته به بازار تبریز سفر کرد. او با رعایت توصیه های راهنما، زباله های خود را نگه داشت و از تیمچه مظفریه یک قالیچه دست بافت خرید. گفت وگویش با حاج رسول، کسبه قدیمی، درباره تاریخ قالی بافی تبریز، تجربه ای به یادماندنی برایش ساخت. نگار با انتشار عکسی از بازار در اینستاگرام و هشتگ #بازار_تبریز_مسئولانه، دیگران را نیز به این رفتار دعوت کرد.

این تجربه نشان می دهد که انتخاب های ساده، مانند خرید از کسبه محلی و احترام به محیط، چگونه می تواند پیوندی ماندگار میان گردشگر و جامعه محلی ایجاد کند.

نبض تمدن در راسته های بازار تبریز

برای ترویج این حرکت، همه ما می توانیم سهیم باشیم. گردشگران می توانند با پرهیز از زباله ریختن، احترام به فرهنگ محلی و خرید از مغازه های بومی، به حفظ بازار کمک کنند. کسبه با مهمان نوازی و روایت داستان های بازار، تجربه ای غنی برای بازدیدکنندگان رقم می زنند. مسئولان نیز با بهبود زیرساخت ها و نظارت، بستری مناسب فراهم می کنند. دعوت می کنیم تجربه های مثبت خود را با هشتگ #بازار_تبریز_مسئولانه به اشتراک بگذارید و دیگران را به این حرکت جمعی دعوت کنید.

بازار تبریز، فراتر از یک مقصد گردشگری، نمادی از هویت و تاریخ ایران است. هر قدم مسئولانه در این بازار، گامی برای حفظ این میراث برای نسل های آینده است. با همکاری گردشگران، کسبه و مسئولان، می توانیم اطمینان یابیم که طاق های آجری بازار همچنان داستان ایران را روایت می کنند. بازار تبریز منتظر انتخاب های مسئولانه شماست.

*نویسنده: موسی کاظم زاده؛ قابل دسترسی هم در سایت بازار تبریز آنلاین

https://bazartabrizonline.ir