شهریار؛ شاعر دین و دل

---

 

استاد محمدحسین بهجت تبریزی، ملقب به شهریار، در حافظه جمعی ملت ایران و جهان تنها یک شاعر توانمند و خالق «حیدربابایه سلام» یا سراینده غزل های عاشقانه نیست، بلکه شخصیتی بود که وجودش با معنویت و دین درآمیخته بود. اگرچه رسانه ها بیشتر بر جنبه های ملی، مردمی و ادبی او تاکید کرده اند، اما وجه دینی و معنوی شخصیت شهریار کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بررسی دقیق تر زندگی و آثار او نشان می دهد که این شاعر برجسته نه تنها هنرمندی زبان آور، بلکه انسانی مومن، عارف مشرب و دلداده اهل بیت(ع) بود که شعرش را به خدمت ایمان و اخلاق گرفت.

از حیدربابا تا علی ای همای رحمت؛ شهریار در آیینه ایمان

زندگی شهریار فراز و نشیب های بسیاری داشت. او در دوران جوانی با تجربه های تلخ و شیرین، شکست های عاطفی و مشکلات اجتماعی دست به گریبان شد، اما در همه این مسیر پرچالش، پیوند درونی اش با خداوند و باورهای دینی گسسته نشد. «به یاد خدا دل آرام گیرد، ز یاد دوست جهان خاموش گیرد»؛ این بیت کوتاه، بازتابی از آرامش و اتکای روحی شهریار به یاد و حضور خداوند است. در نامه ها، خاطرات و روایت های اطرافیانش دیده می شود که شهریار شخصیتی متواضع، اهل عبادت و ساده زیست بود. این وجه وجودی او کمتر به چشم آمده، اما نشان می دهد که شعر شهریار برخاسته از درون انسانی است که دین را در متن زندگی تجربه کرده است، نه صرفا در قالب شعاری بیرونی.

یکی از شاخص ترین جلوه های وجود دینی شهریار را می توان در غزل های او دید؛ غزل هایی که سرشار از یاد خداوند، ستایش آفریدگار و گفت وگو با حقیقت مطلق است. او با زبان عاطفی و ساده، مخاطب را به تامل در معنای زندگی، فناپذیری دنیا و امید به لطف الهی دعوت می کند. برخلاف برخی شاعران که دین را تنها در قالب تعارفات یا مضامین سطحی به شعر راه می دهند، شهریار دینداری را از اعماق جان خویش بیان می کرد. همین صداقت درونی است که باعث می شود اشعار دینی او همچون زمزمه ای صمیمی و ماندگار بر دل ها بنشیند.

از علی ای همای رحمت تا شهریار دینی

نمونه برجسته این روحیه را می توان در شعر جاودانه «علی ای همای رحمت» مشاهده کرد. این غزل نه تنها یک اثر ادبی، بلکه سند ایمان و ارادت شهریار به امیرالمومنین(ع) است. شاعر در این شعر، حضرت علی(ع) را مظهر رحمت، عدالت و انسانیت معرفی می کند و با بیانی صمیمی، او را شفیع خود و بشریت می داند. این اثر چنان عمیق و پرنفوذ است که فراتر از مرزهای ایران، در جهان اسلام نیز مورد توجه قرار گرفته و بسیاری آن را بهترین شعر فارسی در وصف امام علی(ع) دانسته اند. کمتر شعری در عصر معاصر توانسته چنین پیوندی میان ادب و ایمان ایجاد کند و همین شعر شهریار نشان می دهد که وجود او از اساس با باورهای دینی گره خورده بود.

شهریار در کنار ستایش خدا و اهل بیت، به مردم نیز با نگاه دینی می نگریست. او شاعر مردمی بود، اما مردمی بودنش خالی از معنویت نبود. در اشعارش بارها به رنج و محرومیت مردم اشاره کرده و در برابر بی عدالتی ها و سختی ها، سخن از صبر، امید و توکل بر خدا گفته است. «چو جان در ره دوست بسپاری، ز دهر هیچ اندوهی نبیند»؛ این بیت بازتاب نگرش اوست به زندگی و مردم، که با توکل و اعتماد به خداوند، آرامش و صبر را در دل ها زنده می کرد. او در سختی های زندگی به سراغ دعا و توکل می رفت و این روحیه را در شعر خود به دیگران منتقل می کرد.

شهریار؛ آینه ای از ایمان در شعر

ویژگی مهم دیگر در دینداری شهریار، صداقت و بی پیرایگی آن بود. او هیچ گاه دین داری خود را به نمایش نگذاشت و از آن ابزاری برای شهرت یا جایگاه اجتماعی نساخت. دینداری او از جنس تجربه زیسته بود؛ تجربه ای که در زبان ساده شعرش انعکاس یافت. بسیاری از کسانی که با شهریار معاشرت داشتند، بر این باورند که او اهل ذکر و عبادت بود، اما این امر را پنهان می داشت و بر تفاخر به آن اصرار نداشت. همین خصلت باعث شد که شعر دینی او رنگی صادقانه و انسانی داشته باشد و از اغراق و تصنع به دور بماند.

از این منظر، بررسی دوباره آثار شهریار فرصتی تازه برای شناخت وجه دیگری از اوست. همان طور که «حیدربابایه سلام» یادگار هویت قومی و فرهنگی مردم آذربایجان شد، شعرهای دینی او می تواند به عنوان سند ایمان و معنویت نسل معاصر شناخته شود. شهریار توانست زبان مردم را با محتوای معنوی پیوند بزند؛ کاری که کمتر شاعری در روزگار ما به آن توفیق یافته است.

شهریار؛ شاعر دین و دل

امروز که سال ها از درگذشت او می گذرد، رسانه ها و مراکز فرهنگی هنوز بیش از هر چیز بر بعد ادبی و ملی شهریار تاکید دارند. این امر اگرچه درست است، اما کافی نیست. چرا که چهره کامل شهریار تنها زمانی آشکار می شود که دینداری و معنویت او نیز برجسته شود. شناخت شهریار دینی به ما کمک می کند که شعر او را نه فقط به عنوان هنر، بلکه به عنوان بازتاب یک ایمان زنده درک کنیم. او شاعری بود که در اوج عشق زمینی، چشم به عشق آسمانی داشت و در میان غوغای دنیا، آرامش را در یاد خدا جست وجو می کرد.

از همین رو، رسالت رسانه ها و پژوهشگران ادبی امروز آن است که این بعد کمتر شناخته شده از شخصیت شهریار را به جامعه معرفی کنند. پرداختن به شهریار دینی نه تنها به شناخت جامع تر این شاعر ملی کمک می کند، بلکه الگویی ارزشمند از پیوند دین و هنر در عصر معاصر ارائه می دهد. شهریار نشان داد که می توان در عین شاعری بزرگ، انسانی مومن و معنوی نیز بود و این حقیقتی است که نباید در میان هیاهوی تحلیل های صرفا ادبی به فراموشی سپرده شود.

*نویسنده: موسی کاظم زاده؛ قابل دسترسی نیز در سایت بازار تبریز آنلاین

https://bazartabrizonline.ir