زیست باکیفیت در عصر دیجیتال
زیست باکیفیت در عصر دیجیتال
زیست دیجیتال در حقیقت به معنای زندگی در یک زیست بوم پیچیده است؛ زیست بومی که در آن داده ها، انسان ها و فناوری ها به شکلی درهم تنیده بر یکدیگر اثر می گذارند.
عصر دیجیتال دنیای ما را دگرگون کرده است. امروز دیگر نمی توان کیفیت زندگی را تنها با معیارهای سنتی مانند درآمد، مسکن یا خدمات شهری سنجید. اینترنت، شبکه های اجتماعی و فناوری های هوشمند چنان در زندگی ما نفوذ کرده اند که کیفیت حضور و تعامل در این فضا به بخشی جدایی ناپذیر از مفهوم «زندگی باکیفیت» تبدیل شده است.
بسیاری از افراد تصور می کنند زیست دیجیتال تنها به معنای داشتن گوشی هوشمند یا استفاده از اینترنت پرسرعت است، در حالی که واقعیت بسیار فراتر از این نگاه سطحی است. زیست دیجیتال در حقیقت به معنای زندگی در یک زیست بوم پیچیده است؛ زیست بومی که در آن داده ها، انسان ها و فناوری ها به شکلی درهم تنیده بر یکدیگر اثر می گذارند.
در این فضا می توان صرفا کاربر منفعل بود و تنها به استفاده روزمره از اینترنت برای سرگرمی و شبکه های اجتماعی اکتفا کرد، یا می توان کنشگر بود و حضور خود را هدفمند کرد.
فرد کنشگر کسی است که از فناوری برای یادگیری، رشد فردی، کارآفرینی، ایجاد روابط معنادار و حتی حل مشکلات اجتماعی بهره می گیرد. همین تفاوت کوچک میان مصرف کننده بودن و کنشگر بودن، مرز میان زیستن در فضای دیجیتال و زیستن در زیست بوم دیجیتال است.
در گذشته وقتی از کیفیت زندگی سخن به میان می آمد، بیشتر به شاخص هایی همچون امنیت شغلی، سلامت جسمی یا سطح رفاه مالی توجه می شد.
اما امروزه شاخص های تازه ای در این عرصه نقش آفرین شده اند. کیفیت اینترنت، امنیت اطلاعات شخصی، توانایی استفاده درست از شبکه های اجتماعی، مهارت در تشخیص اخبار درست از جعلی و میزان مشارکت در جوامع آنلاین از جمله معیارهایی هستند که در کنار شاخص های سنتی، کیفیت زندگی ما را تعیین می کنند.
به بیان ساده، کیفیت زندگی امروز ترکیبی از زندگی واقعی و زندگی دیجیتال است. اگر کسی در دنیای واقعی موفق باشد اما نتواند حضور خود در فضای مجازی را مدیریت کند، کیفیت زندگی اش ناقص خواهد بود.
بر اساس شاخص جهانی کیفیت زندگی دیجیتال که توسط برخی موسسات معتبر بین المللی سنجیده می شود، پنج بعد اساسی در این حوزه مطرح است:
مقرون به صرفه بودن اینترنت،
کیفیت اینترنت،
زیرساخت های الکترونیک،
امنیت دیجیتال و خدمات دولت الکترونیک. گزارش ها نشان می دهد ایران در زمینه مقرون به صرفه بودن اینترنت جایگاه مناسبی دارد، اما در بخش امنیت و توانمندسازی کاربران هنوز فاصله چشمگیری با استانداردهای جهانی دارد.
این واقعیت روشن می سازد که تنها توسعه زیرساخت کافی نیست، بلکه باید سرمایه گذاری گسترده ای در زمینه آموزش و ارتقای سواد دیجیتال صورت گیرد.
یکی از بزرگ ترین سوءبرداشت ها در زمینه زیست دیجیتال آن است که هرچه زمان بیشتری در فضای مجازی بگذرانیم، به روزتر و موفق تر خواهیم بود.
در حالی که کیفیت زندگی دیجیتال به هدف و شیوه استفاده بستگی دارد، نه به مدت زمان حضور. کسی که ساعت ها وقت خود را صرف مرور بی هدف شبکه های اجتماعی می کند، صرفا یک مصرف کننده منفعل است، اما فردی که حتی در زمان محدود از اینترنت برای یادگیری یک مهارت تازه، ارتباط با متخصصان یا راه اندازی یک فعالیت اقتصادی استفاده می کند، نمونه ای از زیست باکیفیت دیجیتال را تجربه می کند.
ارتباط میان زیست دیجیتال و سلامت روان نیز انکارناپذیر است.
اگر این فضا به درستی مدیریت نشود، می تواند زمینه ساز پیامدهای منفی باشد. اعتیاد رفتاری به لایک و کامنت، کاهش عزت نفس به دلیل مقایسه با زندگی های اغراق آمیز و فیلترشده دیگران، اضطراب ناشی از ترس جا ماندن از جریان های اجتماعی و حتی اختلال خواب از جمله آسیب هایی است که بسیاری از کاربران با آن مواجه می شوند.
در مقابل، اگر استفاده از فضای مجازی هدفمند و آگاهانه باشد، می تواند دسترسی به منابع آموزشی گسترده، امکان کار از راه دور، ایجاد فرصت های شغلی جدید، تقویت شبکه های اجتماعی مفید و افزایش آگاهی عمومی را به همراه داشته باشد.
امروز بخش بزرگی از کاربران تنها مصرف کننده محتوا هستند.
آن ها ساعت های طولانی در شبکه های اجتماعی پرسه می زنند بی آنکه ارزش افزوده ای تولید کنند و در نهایت احساس خستگی و بی حوصلگی بر آن ها غلبه می کند. اما در نقطه مقابل، کسانی که با نگاهی کنشگرانه وارد فضای دیجیتال می شوند و از آن برای تولید محتوای آموزشی، فعالیت در شبکه های تخصصی یا کارآفرینی بهره می برند، نشان می دهند که این فضا چگونه می تواند توانمندساز و سازنده باشد.
در این میان نقش سواد دیجیتال کلیدی است.
سواد دیجیتال تنها به معنای توانایی کار با رایانه یا گوشی هوشمند نیست. این مفهوم شامل مهارت های عمیق تری همچون جستجوی اطلاعات معتبر، تشخیص اخبار جعلی، مدیریت زمان حضور در فضای مجازی، شناخت حقوق و مسئولیت های شهروندی در دنیای دیجیتال و رعایت امنیت شخصی و حریم خصوصی است. کشورهایی که آموزش سواد دیجیتال را جدی گرفته اند، توانسته اند نسلی مسئول تر و آگاه تر تربیت کنند. در ایران نیز ضرورت توجه به این حوزه بیش از هر زمان دیگری احساس می شود.
خاطره اکبری نویسنده خانه تاب آوی در پایان تاکید میکند زیست باکیفیت دیجیتال به ترکیبی از عوامل مختلف وابسته است. حضور هدفمند و آگاهانه، برخورداری از سواد دیجیتال، حفظ سلامت روان و اجتماعی و ایجاد روابط پایدار از مهم ترین مولفه های این زیست بوم به شمار می آیند. تنها با چنین نگاهی می توان از مصرف گرایی دیجیتال فاصله گرفت و به سوی توانمندسازی دیجیتال حرکت کرد.