نقش سازمان بهزیستی در پیشگیری از خودکشی

سازمان بهزیستی کشور به عنوان نهادی تخصصی در حوزه رفاه و سلامت اجتماعی، نقش بسیار مهمی در پیشگیری از خودکشی در جامعه بر عهده دارد.

 خودکشی یکی از مسائل جدی و پیچیده در سلامت روانی جامعه است که عوامل متعددی از جمله روانی، اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی در بروز آن دخیل می باشند. به همین دلیل، مقابله و پیشگیری از خودکشی نیازمند رویکردی جامع و منسجم است که سازمان بهزیستی با بهره گیری از ظرفیت های مختلف در این زمینه ورود کرده است.

یکی از اقدامات موثر سازمان بهزیستی در پیشگیری از خودکشی راه اندازی خطوط مشاوره تلفنی رایگان است که مهم ترین آنها خط 1480 می باشد. این خط با هدف ارائه خدمات روانشناختی و مشاوره ای به افرادی که در معرض افکار یا تهدید به خودکشی هستند، فعالیت می کند. تماس با این خط محرمانه بوده و به افراد کمک می کند در شرایط بحرانی به متخصصان دسترسی یابند و با راهنمایی های تخصصی، از خطر خودکشی پیشگیری شود. همچنین، اورژانس اجتماعی با شماره 123 به عنوان مرجع تخصصی مداخله در بحران های شدید و حوادث مرتبط با خودکشی در اسرع وقت وارد عمل می شود و با اعزام تیم های تخصصی، خدمات فوری و حمایتی را به افراد نیازمند ارائه می دهد.

برنامه جامع کنترل و کاهش خودکشی از دیگر اقدامات کلیدی سازمان بهزیستی است که بر آموزش و توانمندسازی مشاوران و روانشناسان مراکز مختلف تمرکز دارد. این برنامه که در سطح ملی اجرا می شود، با ایجاد هماهنگی میان سازمان های مرتبط و استفاده از ظرفیت های داخلی و خارجی، به شناسایی بموقع افراد در معرض خطر کمک می کند. آموزش های تخصصی به مشاوران و روانشناسان باعث می شود مداخلات موثر روانشناختی در زمان مناسب صورت پذیرد و از وقوع خودکشی های احتمالی جلوگیری شود. همچنین، پیگیری و مراقبت مستمر از افرادی که سابقه خودکشی یا افکار خودکشی دارند، بخش جدا نشدنی این برنامه است و تاثیر زیادی در کاهش تکرار این اقدام دارد.

سازمان بهزیستی بر این باور است که پیشگیری از خودکشی باید چند سویه باشد و علاوه بر ریشه های روانی و پزشکی، به عوامل اجتماعی، خانوادگی و معنوی نیز توجه شود. این سازمان با برگزاری کارگاه ها و دوره های آموزشی برای خانواده ها و گروه های هدف، به ارتقاء آگاهی و توانمندی افراد در مواجهه با بحران های روانی کمک می کند.

 افزایش اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در جامعه نسبت به علائم هشدار دهنده خودکشی و عوامل خطر، از اولویت های بهزیستی است تا جامعه بتواند به موقع به نیازهای افراد آسیب پذیر پاسخ دهد و زمینه های پیشگیری فراهم شود.

در کنار آموزش، بهزیستی به رضایت از زندگی و ارتقای نشاط و امید در جامعه نیز اهمیت می دهد. ارائه خدمات روانشناختی حضوری از طریق مراکز دولتی و غیردولتی، تربیت مشاوران و روانشناسان متخصص، و برگزاری کمپین های ملی و محلی از دیگر راهکارهای این سازمان در جهت پیشگیری از خودکشی است. 

تحلیل دقیق آمار خودکشی و ثبت منظم اطلاعات، به سازمان کمک می کند تا استراتژی ها و برنامه های خود را بر اساس داده های واقعی و علمی طراحی و اجرا کند و به طور مستمر به بهبود آن ها بپردازد.

از دیگر ویژگی های مهم فعالیت های سازمان بهزیستی، ارتباط موثر و هماهنگی با دیگر نهادهای مرتبط است.

 پیشگیری از خودکشی نیازمند همکاری بین بخشی است و بهزیستی با ایجاد شبکه های همکاری بین سازمان های دولتی، نهادهای غیر دولتی، مراکز درمانی و مشاوره ای، نقش محوری در ایجاد یک سیستم حمایتی قوی ایفا می کند. این تعاملات باعث می شود که خدمات روانی، اجتماعی و مراقبتی به صورت یکپارچه و هدفمند به افراد در معرض خطر ارائه گردد.

همچنین، بهزیستی با استفاده از ظرفیت خط تلفنی 1480 و اورژانس اجتماعی 123 به صورت شبانه روزی آماده پاسخگویی به درخواست های کمک است. این خدمات به صورت رایگان و محرمانه اجرا می شود و به افراد در هر نقطه از کشور امکان دسترسی به حمایت های تخصصی و روانی را فراهم می آورد.

 وجود این خطوط کمک می کند که در مواقع حساس و بحرانی، فرد در معرض خودکشی سریعا مورد حمایت و مداخله قرار گیرد و از وقوع حوادث ناگوار پیشگیری شود.

اهمیت مداخلات آموزشی و فرهنگی در جامعه، موجب شده سازمان بهزیستی برنامه های متنوعی برای افزایش مهارت های زندگی مانند مدیریت استرس، خودکنترلی، ارتقای تاب آوری روانی و اجتماعی ارائه دهد. این آموزش ها در مراکز مختلف بهزیستی و با همکاری کارشناسان مجرب برگزار می شود و به افراد کمک می کند تا بهتر با چالش ها و مشکلات زندگی مواجه شوند و احتمال ابتلا به افکار خودکشی کاهش یابد.

سازمان بهزیستی همچنین تاکید دارد که پیشگیری از خودکشی صرفا مسئولیت یک سازمان نیست و این امر یک وظیفه جمعی است که خانواده ها، مدارس، رسانه ها و جامعه باید در آن نقش ایفا کنند. بنابراین، این سازمان با ترویج فرهنگ همدلی، آگاهی بخشی و گسترش حمایت های اجتماعی در سطح جامعه، تلاش می کند شرایطی فراهم کند تا هر فرد در صورت مواجهه با مشکلات روانی یا فشارهای شدید، احساس تنهایی نکند و بداند که همواره می تواند از کمک دیگران بهره مند شود.

بنابراین، می توان اذعان داشت که نقش سازمان بهزیستی در پیشگیری از خودکشی بسیار گسترده و همه جانبه است.

 این سازمان با بهره گیری از امکانات، نیروی انسانی متخصص، خطوط تلفنی، اورژانس های اجتماعی، برنامه های آموزشی و فرهنگی و نیز همکاری با نهادهای مختلف، تلاش می کند راهکارهای جامع و موثر در مقابله با خودکشی ارائه دهد. هدف اصلی این اقدامات کاهش نرخ خودکشی و ارتقای سلامت روانی جامعه است تا افراد آسیب پذیر حمایت شوند و بتوانند زندگی سالم و با کیفیت تری را تجربه کنند.

سازمان بهزیستی به عنوان یکی از مهم ترین نهادهای پیشگیرانه در ایران، با برنامه ریزی های دقیق، اقدامات تخصصی و بهره گیری از رویکردهای نوین حوزه سلامت روان، سهم قابل توجهی در کاهش آسیب های اجتماعی مرتبط با خودکشی دارد. استمرار این تلاش ها و گسترش خدمات بهزیستی می تواند به بهبود شرایط فردی و اجتماعی افراد در معرض خطر کمک کند و به پایداری سلامت روانی جامعه منجر شود.

روز جهانی پیشگیری از خودکشی (World Suicide Prevention Day) هر سال در ۱۰ سپتامبر برگزار می شود و هدف اصلی آن افزایش آگاهی عمومی، آموزش جامعه و کاهش استیگما نسبت به مشکلات روانی است. خودکشی یکی از مهم ترین مسائل بهداشت عمومی در جهان محسوب می شود و بیش از ۷۰۰ هزار نفر در سال به دلیل خودکشی جان خود را از دست می دهند.

این روز فرصتی برای تاکید بر اهمیت حمایت اجتماعی، ایجاد شبکه های روانشناختی و دسترسی سریع به خدمات مشاوره ای است.

روز جهانی پیشگیری از خودکشی برای اولین بار در سال ۲۰۰۳ توسط سازمان بین المللی پیشگیری از خودکشی (International Association for Suicide Prevention – IASP) معرفی شد. هدف از این روز، افزایش آگاهی عمومی، کاهش تابو و تشویق افراد به جستجوی کمک حرفه ای است. هر ساله هزاران سازمان دولتی و غیر دولتی در سراسر جهان کمپین های آموزشی برگزار می کنند و پیام «زندگی ارزشمند است» را ترویج می دهند. این روز همچنین بستری فراهم می کند تا تحقیقات جدید در حوزه سلامت روان و پیشگیری از خودکشی به اشتراک گذاشته شود.

آگاهی عمومی (Public Awareness) یکی از مهم ترین ابزارهای پیشگیری از خودکشی است. بسیاری از افراد نمی دانند که چگونه می توانند نشانه های هشداردهنده خودکشی را تشخیص دهند. آموزش جامعه درباره علائم افسردگی شدید، انزوای اجتماعی، تغییرات ناگهانی رفتار، صحبت درباره پایان زندگی و ایجاد برنامه های مهارت آموزی مقابله ای می تواند جان بسیاری را نجات دهد. تحقیقات نشان می دهند که جامعه ای که از سلامت روان آگاهی دارد، نرخ خودکشی در آن به شکل قابل توجهی پایین تر است.

طبق آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO)، خودکشی یکی از ۱۰ علت اصلی مرگ در میان افراد ۱۵ تا ۴۹ سال است. بیش از ۷۰ درصد خودکشی ها در کشورهای با درآمد کم و متوسط رخ می دهد و نشان می دهد که حمایت های اجتماعی و دسترسی به خدمات سلامت روان هنوز به اندازه کافی در این کشورها فراهم نیست. همچنین آمار نشان می دهد مردان بیشتر از زنان خودکشی می کنند، اما زنان بیشتر اقدام به خودآسیبی می کنند. در برخی مناطق، خودکشی نوجوانان و جوانان افزایش یافته که این امر نیاز به آموزش و مشاوره روانی در مدارس را بیش از پیش ضروری می کند.

عوامل روانی نقش مهمی در خودکشی دارند. اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب، اختلال دو قطبی، PTSD و اختلال شخصیت می توانند خطر خودکشی را افزایش دهند. علاوه بر آن، استرس های اقتصادی، اجتماعی، خانوادگی و حتی فرهنگی می توانند باعث بروز افکار خودکشی شوند. در مطالعات مختلف، مشاهده شده که افرادی که سابقه سو استفاده جنسی یا خشونت خانوادگی دارند، در معرض خطر بالاتری هستند. شناخت این عوامل و ارائه حمایت روانی به موقع می تواند از بسیاری از موارد خودکشی جلوگیری کند.

حمایت اجتماعی  از سوی خانواده و دوستان یکی از قوی ترین عوامل محافظتی در برابر خودکشی است. گفتگو و شنیدن بدون قضاوت، ایجاد فضایی امن برای ابراز احساسات، تشویق به دریافت کمک حرفه ای و همراهی در مراحل درمان می تواند افراد را از افکار خودکشی دور کند. مطالعات نشان می دهند افرادی که احساس تنهایی و انزوا می کنند، در معرض بالاترین خطر خودکشی هستند، بنابراین تقویت روابط خانوادگی و دوستانه اهمیت زیادی دارد.

رسانه ها نقش دوگانه ای در پیشگیری یا تشویق به خودکشی دارند. انتشار اخبار خودکشی بدون رعایت اصول اخلاقی می تواند اثر تقلیدی  ایجاد کند، اما رسانه ها می توانند با ترویج داستان های امیدبخش، معرفی منابع کمک و آموزش عمومی، آگاهی جامعه را افزایش دهند. فرهنگ عمومی  نیز بر رفتار خودکشی تاثیرگذار است؛ در برخی فرهنگ ها، صحبت درباره مشکلات روانی تابو است که این امر نیاز به برنامه های آموزشی و کاهش استیگما را بیشتر می کند.

روش های پیشگیری  شامل آموزش مهارت های مقابله ای، درمان های روانشناختی، ایجاد خطوط مشاوره اضطراری (Crisis Helpline)، دسترسی آسان به روانشناس و روانپزشک، و برنامه های حمایتی در محل کار و مدارس است.
 مطالعات نشان داده اند که CBT یا همان درمانهای شناختی رفتاری  و DBT (Dialectical Behavior Therapy) می توانند به کاهش افکار خودکشی کمک کنند. علاوه بر این، آموزش جامعه درباره نحوه برخورد با افرادی که افکار خودکشی دارند، بسیار ضروری است.