تهمت سرقت ادبی به پروین اعتصامی

پدر پروین، یوسف اعتصام الملک آشتیانی خود ادیب و مترجم بود و یکی از روزنامه های معروف زمان خود یعنی روزنامه ی بهار را منتشر می کرد. اولین شعرهای پروین هم مصادف با نوجوانی او در همین روزنامه و جراید دیگر انتشار یافت. در آن ایام عده ای که سروده شدن اشعاری چنین پرمایه و خلاقانه را از دخترکی کم سال بعید می دانستند، در اصالت انتساب آنها به پروین شک کردند. ازجمله عده ای عقیده داشتند؛ این شعرها، سروده ی پدر پروین است که به دروغ به نام پروین منتشر می شود. اما با حمایت ادبا و شعرای بزرگی مثل: ملک الشعراء بهار، دهخدا، علامه ی قزوینی، سعید نفیسی، شهریار و نصرالله تقوی از پروین و شعر او، مخالفان تا حد زیادی کنار کشیدند. پس از جوان مرگ شدن پروین در سال ۱۳۲۰ عده ای مجال پیدا کردند تا به او اتهامات جدی تری وارد کنند...
***
اولین بار که به شکل جدی اتهام سرقت ادبی نسبت به پروین اعتصامی مطرح شد دو سال پس از مرگ او در سال ۱۳۲۲ بود. متنی با عنوان《بیانیه ی اتحادیه ی کشاورزان و ترقی خواهان》در طهران توسط طرفداران سید ضیاءالدین طباطبایی که با ملک الشعراء بهار اختلاف شدید داشت منتشر شد. پیش از آن غیر از تمام حمایت هایی که بهار از پروین و شعر او به عمل آورده بود، دیوان پروین نیز با مقدمه ی مفصل و ستایش آمیزی از ملک الشعراء به چاپ رسیده بود.
در آن بیانیه، نویسنده ای گم نام، ضمن کنایه های مختلف به بهار، موجودیت پروین را زیر سوال برده، او را در واقع یک محصله ی آمریکایی و هیچ ندان خوانده بود.
***
دومین کسی که به شکل جدی اتهام سرقت ادبی به پروین زد، عبدالحسین آیتی (زاده ی۱۲۴۹-درگذشته ی۱۳۳۲) بود. شاعر بود و《آواره》تخلص می کرد. ابتدا به کیش بهایی گرایش داشت و کتاب《کواکب الدریه فی مآثرالبهائیه》را در تبلیغ این آئین نوشت. اما بعدها از بهائیت کناره گرفته کتاب سه جلدی《کشف الحیل》را در رد آن نوشت. در بخشی از کشف الحیل می نویسد:

...مع الاسف در این هنگام که پروین جوان مرگ شده، به رهبری یکی از دوستان مراجعه به دیوانی کردم که به نام پروین منتشر ساخته اند و دیدم سه چهارم از آن تقریبا استراق (سرقت) است از اشعار رونق علی شاه (عارف مشهور قرن ۱۲) که تماما کلمه ی《رونق》را از آن برداشته و کلمه ی پروین به جایش گذاشته شده و بسی افسوس خوردم...

اما شیخ آقابزرگ طهرانی در کتاب معروف《الذریعه الی تصانیف الشیعه》با قاطعیت قول آیتی را رد کرده می نویسد:

آیتی در کشف الحیل می گوید که بیشتر دیوان پروین اعتصامی از دیوان رونق علی شاه سرقت شده است. ولی معلم حبیب آبادی و سید محمدعلی روضاتی در اصفهان دیوان پروین را با نسخه ای از دیوان رونق علی شاه مقابله کردند و هیچ گونه مشابهتی در هیچ یک از ابیات دو دیوان نیافتند.
***
سومین و جدی ترین اتهام را فردی به نام فضل الله گرکانی سالیان سال پس از مرگ پروین در کتابی به نام 《تهمت شاعری》به او زد. برعکس دو مورد قبل که در حواشی دو اثر مجزا به پروین اتهام زده بودند، این اثر مشخصا یک کتاب تحقیقی راجع به احوال و اشعار پروین بود. گرکانی در این کتاب به شکل غرض ورزانه و غیر منطقی ای اقدام به تخریب چهره ی پروین، خانواده و اشعار او می کند:

...خانم پروین اعتصامی نیز یکی از بانوانی بود که پس از نوروز ۱۳۱۵ کارمند کتابخانه ی دانش سرای عالی شد... مراجعه ی من به خانم پروین منحصر به مواقعی بود که کتابی لازم داشتم اما هر وقت می خواستم پرسشی درباره ی شعرهایش طرح کنم، طفره می رفت...
...پروین از لحاظ چشم راست احول (کج چشم) بود. اگر او دچار این عیب و منقصت نمی شد، شاید از زیبایی متوسطی بهره مند می بود...


ملاحظه می کنید که این فرد به هر طریق ممکن سعی در تخریب پروین (حتی شکل ظاهری او) دارد. عجب آن که او درجای دیگر از همین کتاب می گوید: از ۱۳۱۶ تا ۱۳۲۰ به خاطر تهمتی در زندان بوده. حال آن که بر اساس مقاله ای که استاد سعید نفیسی درمورد پروین نوشته و برگه ی استخدام پروین، او از تاریخ ۱۳۱۸ در کتابخانه ی دانش سرای عالی به کار مشغول شده! یعنی درست وقتی که گرکانی (به گفته ی خودش) در زندان بوده. تاریخی هم که برای شروع به کار پروین در کتابخانه ذکر می کند (۱۳۱۵) قطع به یقین صحیح نیست. با توجه به حجم عظیم این تناقضات به قول او اعتمادی نیست.