ار مکانیسم ماشه تا مکانیسم باشه

از مکانیسم ماشه تا مکانیسم باشه 

▪️در اوائل شهریور ۱۴۰۴ سه کشور اروپایی شامل بریتانیا، فرانسه و آلمان با ارسال نامه ای به شورای امنیت سازمان ملل، روند ۳۰ روزه فعال سازی مکانیسم ماشه را آغاز کردند. مکانیسم ماشه یا همان مکانیسم اسنپ بک(Snapback) ، در برجام پیش بینی شده و در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نیز گنجانده شده است. این سازوکار به کشورهای عضو توافق اجازه می دهد در صورت نقض تعهدات توسط ایران، تحریم های پیشین شورای امنیت را به صورت خودکار بازگردانند و در واقع یک ابزار فشار بین المللی برای تضمین پایبندی ایران به توافق هسته ای محسوب می شود.

▪️سه کشور اروپایی ایران را به «عدم پایبندی اساسی» به تعهدات برجامی متهم و خواستار بازگشت تحریم های سازمان ملل شدند. این اقدام با استقبال آمریکا و اسرائیل مواجه شد، اما مقامات جمهوری اسلامی ایران آن را «باطل، غیرقانونی و مغایر قطعنامه ۲۲۳۱» خواندند و وعده واکنش مقتضی دادند. عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه، این اقدام را غیرموجه توصیف و تاکید کرد که ایران برای حفظ حقوق و منافع ملی خود، پاسخ لازم را نشان خواهد داد.

▪️در فضای داخلی، برخی جناح های سیاسی، اصلاح طلبان و جریان های سیاسی متمایل به غرب، با بزرگ نمایی تهدید مکانیسم ماشه، مردم را از پیامدهای احتمالی آن می ترسانند. هدف این بزرگ نمایی نه صرفا ایجاد وحشت، بلکه فشار بر تصمیم گیران نظام برای اتخاذ سیاست های محتاطانه در حوزه دیپلماسی و تعامل با جامعه بین الملل است. این رویکرد همچنین ابزاری برای انتقاد از جناح های مخالف مذاکرات و ترغیب افکار عمومی به پذیرش راه حل های دیپلماتیک و انعطاف دولت در مواجهه با تحریم ها محسوب می شود.

▪️در حقیقت، مکانیسم اسنپ بک بیش از آنکه اقتصادی باشد، جنبه سیاسی و نمایشی دارد. بازگشت تحریم ها صرفا در چارچوب شورای امنیت و سطح بین الملل اعمال می شود و دولت ها می توانند با تاکتیک های دیپلماتیک اثر مستقیم آن را کاهش دهند. به عبارت دیگر، این مکانیسم ابزار فشار سیاسی، رسانه ای و دیپلماتیک است که ایران را به پایبندی یا انعطاف در مذاکرات وادار می کند، نه اینکه یک شوک اقتصادی فوری ایجاد نماید. بنابراین، ترس عمومی از مکانیسم ماشه اغلب بزرگ نمایی سیاسی است و واقعیت اقتصادی آن محدود و کنترل پذیر باقی می ماند.

▪️مکانیسم ماشه در چارچوب توافق هسته ای برجام طراحی شد تا اگر ایران تعهداتش را نقض کرد به عنوان اهرم فشار بر دولت باشد اما به ابزاری سیاسی و روانی برای فشار بر مردم ایران تبدیل شد و پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، مشروعیت استفاده این کشور از مکانیسم ماشه به شدت زیر سوال رفت و بسیاری از کشورها، به ویژه روسیه و چین، اعلام کردند که واشنگتن دیگر حقی برای توسل به آن ندارد. همین اختلاف نظر، کارایی واقعی این ابزار را به شدت کاهش داد.

▪️از سوی دیگر، سایر کشورهای اروپایی نیز به دلیل نگرانی از پیامدهای سیاسی و اقتصادی، در عمل توانایی یا تمایل چندانی برای فعال کردن این مکانیسم نشان نداده اند، چرا که بدون اجماع جهانی، اجرای آن با موانع جدی روبه رو خواهد شد. بنابراین، آنچه بیشتر دیده می شود جنبه تبلیغاتی و روانی مکانیسم ماشه است. تهدید به فعال سازی آن اغلب در برخی رسانه های داخلی برجسته می شود تا فضایی از هراس و نگرانی در افکار عمومی و بازارها ایجاد کند و نوعی فشار غیرمستقیم بر تصمیم گیری های داخلی ایران وارد آورد. در نتیجه می توان گفت مکانیسم ماشه بیش از آنکه ابزار حقوقی کارآمدی برای بازگرداندن تحریم ها باشد، بیشتر نقش اهرم روانی و تبلیغاتی را ایفا می کند و کارکرد واقعی آن محدود به ایجاد هراس و بهره برداری سیاسی جریان های متمایل به غرب و آمریکا در داخل کشور است.