مدیرعامل در طوفان عدم قطعیت: چگونه تاب آوری سازمانی ساخته می شود؟

مدیرعامل در طوفان عدم قطعیت: چگونه تاب آوری سازمانی ساخته می شود؟

بر اساس داده های جهانی، بیش از ۷۰٪ سازمان ها برای بحران های آینده آماده نیستند. این تحلیل، راهکارهای عملیاتی برای تبدیل تهدید به فرصت را بررسی می کند.

مقدمه و طرح مسئله

جهان امروز بیش از هر زمان دیگری با عدم قطعیت و بحران های متوالی مواجه است. از پاندمی کرونا گرفته تا جنگ های منطقه ای، تحریم های اقتصادی، تورم جهانی، و ورود فناوری های مخرب مانند هوش مصنوعی مولد. این شرایط موجب شده سازمان ها با چالش هایی مواجه شوند که پیش بینی و کنترل آن ها دشوار است.
بنا بر گزارش مجمع جهانی اقتصاد (۲۰۲۳)، بیش از ۷۵٪ مدیران عامل معتقدند سازمانشان در ۵ سال آینده با بحران هایی پیش بینی ناپذیر مواجه خواهد شد. پرسش کلیدی اینجاست: مدیرعامل چگونه می تواند "تاب آوری" را در سازمان ایجاد کند تا نه تنها در بحران ها بقا یابد بلکه مسیر رشد را نیز ادامه دهد؟ مفهومی که ساخت آن، اولین و مهم ترین مسئولیت مدیرعامل در عصر حاضر است.

چالش های پیش روی مدیرعامل

۱. فشار تصمیم گیری سریع در شرایط مبهم: مدیرعامل باید در موقعیت هایی تصمیم بگیرد که اطلاعات ناقص یا متناقض است.
۲. انتظارات متعارض ذی نفعان: سهام داران به سودآوری فکر می کنند، کارکنان به امنیت شغلی و مشتریان به کیفیت خدمات.
۳. کمبود منابع و محدودیت های بیرونی: به ویژه در کشورهایی که با تحریم یا بی ثباتی اقتصادی مواجه اند.
۴. تهدید برند و اعتماد عمومی: بحران ها می توانند سرمایه اجتماعی سازمان را در معرض نابودی قرار دهند.

مطالعات همچنین نشان می دهد که:

· طبق بررسی(2022) Harvard Business Review حدود ۷۰٪ استراتژی ها به دلیل ضعف در اجرا شکست می خورند.

· گزارش(2023) Deloitteنشان می دهد تنها ۳۰٪ مدیران عامل ادعا می کنند سازمانشان برنامه ای منسجم برای مدیریت بحران دارد.

· در ایران، براساس داده های مرکز پژوهش های مجلس، طی یک دهه گذشته، بیش از ۶۰٪ شرکت های متوسط به دلیل ضعف در مدیریت بحران از بازار حذف شده اند.

این اعداد نشان می دهند که چالش اصلی نه فقط بحران، بلکه «آمادگی سازمانی» است.

تحلیل: نقش مدیرعامل در ایجاد تاب آوری

بررسی داده های جهانی و داخلی نشان می دهد سازمان هایی که موفق تر عمل کرده اند، در چند حوزه مشترک بوده اند:

• چابکی سازمانی (سلاحی در برابر ایستایی): ایجاد ساختارهایی که بتوانند به سرعت تغییر کنند و پاسخگوی شرایط جدید باشند. شرکت های دارای ساختار چابک، طبق گزارش مک کنزی، ۲ برابر سریع تر از رقبا به تغییرات بازار پاسخ می دهند.
• تنوع منابع و شرکا (پرهیز از مسیر تک خطی): وابسته نبودن به یک منبع خاص در تامین یا بازار. سازمان هایی که بیش از یک تامین کننده اصلی دارند، در بحران کرونا ۴۰٪ کمتر دچار اختلال شدند.
• شفافیت و ارتباط مستمر (سرمایه ای که در بحران می درخشد): توضیح صادقانه شرایط برای کارکنان و ذی نفعان، که اعتماد و همبستگی ایجاد می کند. در نظرسنجی PwC (2021)، 82% کارکنان گفته اند در سازمان هایی با ارتباط شفاف، اعتمادشان به مدیریت افزایش یافته است.
• سرمایه گذاری در نوآوری (سرمایه گذاری برای فردای ناشناخته): نوآوری، بیمه آینده است. استفاده از فناوری و ایده های جدید برای یافتن مسیرهای جایگزین. شرکت هایی که بیش از ۵٪ درآمد خود را صرف R&D می کنند، ۳ برابر بیشتر احتمال دارد در بحران ها رشد کنند.
• تقویت فرهنگ یادگیری: تبدیل هر بحران به فرصتی برای یادگیری و انباشت تجربه سازمانی.

تاب آوری فردی مدیرعامل: بعد فراموش شده

هیچ سازمانی نمی تواند تاب آور باشد مگر آنکه مدیرعاملش ابتدا خود تاب آوری فردی را تمرین کند. مدیرعامل در شرایط عدم قطعیت با حجم بالایی از استرس، فشار رسانه ای و تصمیم گیری های سنگین روبه روست.
راهکارهای کلیدی در این زمینه عبارتند از:

• مدیریت استرس و سلامت روانی: توجه به تعادل کار و زندگی، استفاده از مشاوران یا مربیان شخصی.
• ورزش منظم: طبق یک مطالعه روی ۲۰۰ مدیرعامل جهانی (Forbes,2021)، ۶۵٪ آنان ورزش منظم را به عنوان عامل اصلی حفظ انرژی ذهنی معرفی کردند.
• هوش هیجانی و خودآگاهی: توانایی کنترل احساسات و واکنش منطقی در بحران.
• شبکه حمایتی: تکیه بر تیم رهبری و مشاوران قابل اعتماد به جای انزوای تصمیم گیری.
  اگر مدیرعامل نتواند خودش پایدار بماند، سازمان نیز در برابر بحران ها شکننده خواهد شد. همچنین، ۵۸٪ مدیران عامل گفته اند که شبکه حمایتی حرفه ای (مشاوران و هیئت مدیره) نقش کلیدی در جلوگیری از تصمیمات احساسی آن ها در بحران داشته است.

تاب آوری در عمل - نمونه های موردی

نمونه خارجی: استارباکس در دوران کرونا

در دوران پاندمی، زنجیره جهانی استارباکس با تعطیلی اجباری فروشگاه ها مواجه شد) کاهش فروش حضوری تا ۴۰٪ در سال ۲۰۲۰(. مدیرعامل وقت، کوین جانسون، تصمیم گرفت به جای اخراج گسترده کارکنان، روی خدمات دیجیتال و فروش آنلاین سرمایه گذاری کند) سفارش آنلاین تا ۵۰٪ کل درآمد در همان سال شد (. این اقدام هم اعتماد کارکنان را حفظ کرد و هم منبع درآمد جدیدی ایجاد نمود. رویکرد جانسون نشان داد که تاب آوری بیش از هر چیز به اعتماد و نوآوری در شرایط بحرانی وابسته و پیوند مستقیم دارد.

نمونه داخلی: دیجی کالا در شرایط بحران اقتصادی

دیجی کالا در سال های اخیر با موجی از بحران های اقتصادی، محدودیت های لجستیکی و تغییرات سریع در قوانین کسب وکار مواجه شد. اما با تصمیم مدیران عامل خود، مسیر تاب آوری را انتخاب کرد:

• سرمایه گذاری در زیرساخت های بومی مانند لجستیک و انبارداری.
• توسعه کسب وکارهای مکمل (دیجی پی، دیجی اکسپرس).
• تقویت شفافیت با انتشار گزارش سالانه.
  (رشد تعداد سفارش ها از ۴ میلیون در سال ۱۳۹۷ به بیش از ۵۰ میلیون در سال ۱۴۰۱) و (سرمایه گذاری در لجستیک باعث کاهش متوسط زمان تحویل به کمتر از ۲۴ ساعت در تهران شد).

این اقدامات باعث شد دیجی کالا علی رغم فشارهای محیطی، همچنان جایگاه اول بازار تجارت الکترونیک ایران را حفظ کند.

آینده پژوهی: تاب آوری در دهه پیش رو

تاب آوری سازمانی در آینده با چالش هایی پیچیده تر از امروز روبه رو خواهد شد. روندهای ی چون تغییرات اقلیمی، بحران آب، رقابت ژئوپولیتیک قدرت های جهانی، و نفوذ روزافزون هوش مصنوعی مولد، فضای عدم قطعیت را گسترده تر خواهند کرد.
مدیرعامل آینده باید از هم اکنون سیستم های انعطاف پذیر، سناریونویسی و برنامه ریزی چندمسیره را در دستور کار قرار دهد. به بیان دیگر، تاب آوری باید نه تنها برای بحران های امروز، بلکه برای تهدیدهای ناشناخته فردا طراحی شود. در دنیای پرآشوب امروز، تاب آوری، تنها مزیت رقابتی پایدار است.

نتیجه گیری

تاب آوری یک انتخاب استراتژیک است، نه یک موهبت. تاب آوری سازمانی یک ویژگی ذاتی یا محصول شانس نیست؛ بلکه ساخته دست مدیرعامل و رهبری هوشمندانه اوست. داده ها نشان می دهد که تاب آوری سازمانی بیش از هر چیز به تصمیمات آگاهانه و داده محور مدیرعامل بستگی دارد. بحران ها قابل حذف نیستند و دیر یا زود رخ می دهند، اما سازمانی موفق خواهد بود که پیشاپیش برای مواجهه با آنها آماده شده باشد. پاسخ به پرسش اصلی این است که: مدیرعامل با ایجاد فرهنگ شفافیت، نوآوری و چابکی - و با تقویت تاب آوری فردی خود - می تواند سازمان را درطوفان عدم قطعیت به سمت رشد هدایت کند.

توصیه های کاربردی برای مدیران عامل

.1 شاخص های کلیدی تاب آوری (چابکی، تنوع منابع، سرمایه گذاری در (R&D را به طور منظم پایش کنید.

۲. از داده و سناریونویسی برای تصمیم گیری در شرایط عدم قطعیت استفاده کنید.

۳. سلامت روانی و جسمی خودتان را در اولویت قرار دهید؛ داده ها نشان می دهند فرسودگی مدیرعامل به

سرعت به کل سازمان منتقل می شود.

۴. فرهنگ یادگیری از شکست ها را نهادینه کنید.

۵. آینده پژوهی را به بخشی از فرایند تصمیم گیری استراتژیک تبدیل کنید.

6. بحران را به عنوان یک «فرصت یادگیری» ببینید، نه صرفا تهدید.
7. در شرایط مبهم، ارتباط شفاف با کارکنان و مشتریان کلیدی اعتمادسازی است.
8. برای کاهش ریسک، منابع تامین و مدل های درآمدی متنوع ایجاد کنید.
9. تیم رهبری را توانمند کنید تا تصمیم گیری در سطوح مختلف انجام شود، نه فقط در راس هرم.
10. روی فناوری و نوآوری سرمایه گذاری کنید تا مسیرهای جایگزین خلق شوند.