«آرارات»؛ کوهی که در تاریخ گم شد

«آرارات»؛ کوهی که در تاریخ گم شد….

کوه آرارات، نه فقط یک قله، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و اسطوره ای ایران بود؛ جایی که در باور معمول مورخان، کشتی نوح بر آن نشست. اما امروز، این کوه بلند دیگر در نقشه ایران نیست. چرا؟ داستان جدایی آرارات، برمی گردد به سال های ضعف و شکست قاجار و هیچ ربطی به پهلوی ندارد.
ما دو آرارات داریم؛ آرارات بزرگ و آرارات کوچک. پس از جنگ های ایران و روسیه، و به ویژه با قراردادهای گلستان و ترکمنچای، ساختار جغرافیایی ایران دچار تزلزل شد. بعدها در اواخر دوره قاجار، در کشاکش نفوذ عثمانی و روسیه، بخش هایی از شمال غرب ایران از کنترل خارج شد. ضمنا در جنگ جهانی با نفوذ و پیروزی عثمانی، کوه های آرارات که تحت اختیار روسیه بود، به دست آنها افتاد. بنابراین، آرارات عملا پیش از آغاز حکومت پهلوی، از ایران جدا شده بود.
نهر قره سو هم در عهدنامه ترکمنچای از سرچشمه تا اتصال به رود ارس به عنوان ابتدای خط مرزی ایران و روس تعیین شد که علاوه بر آرارات، تحت حاکمیت روسیه تزاری شد. روستا های قره سو از هنگام عهدنامه ترکمنچای، متعلق به روسیه بوده است. در دوره رضاشاه اما، تلاش هایی برای تثبیت مرزها و جلوگیری از درگیری بیشتر با ترکیه (در جریان شورش کردهای آرارات و ترکیه) آغاز شد. یکی از مهم ترین اقدامات، سفر رضاشاه به ترکیه بود؛ سفری که علاوه بر اهداف فرهنگی، پیام روشنی برای صلح و ثبات مرزی داشت. در همین سال ها، شورش های کردهای آرارات علیه حکومت ترکیه شدت گرفته بود. ایران که نمی خواست درگیر اختلافات قومی و جنگ داخلی همسایه شود، ترجیح داد در قرارداد ۱۹۳۲ و بعدتر با عهدنامه قصر شیرین، مرزهای مشخص شده را بپذیرد. قراردادی که طی آن کوه آرارات بزرگ در سمت ترکیه و کوه آرارات کوچک در سمت ایران قرار گرفت.

برای جبران آن ایران نوار کوچکی از نقطه شمالی منطقه مرزی در نزدیکی تالاب بورالان را پس گرفت. ایران موفق شد، به ازای آرارات بزرگ، چشمه ثریا، چشمه های سلپ و قزلو و یارم قیه سفلی و مراتع و دشت جنوبی و غربی خط مرزی آرارات و مناطق باژرگه و کتول داغ را پس بگیرد. ضمنا در سال ۱۹۳۷، اصلاحات مهمی در نزدیکی منطقه میرابشو و قطور انجام شد که کاملا به نفع ایران بود که در پیمان سعدآباد (معاهده تثبیت مرزی چهار کشور) به نفع ایران ثبت شد! این تصمیم، در سایه بحران های منطقه ای و وقوع جنگ جهانی، بیش از آنکه نشان از ضعف باشد، نشانه ای از واقع گرایی در سیاست خارجی بود.

نک به اسناد:

۱- سند «قانون اجازه مبادله قرارداد تعیین خط سرحدی ایران و ترکیه»

۲- کتاب تمامیت ارضی ایران در دوران پهلوی، محمدعلی بهمنی قاجار

۳- اسناد ابلاغیه های دولتی و مجلس 

۴- روزنامه های وقت

(این متن در قالب ریل در پیج رسمی موسسه زیست «گرانیگاه» منتشر شده)