بررسی تاثیر هوش مصنوعی بر یادگیری و توسعه حرفه ای حسابداران نسل Z در بانک های خصوصی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

چکیده
این پژوهش با هدف تحلیل تاثیر به کارگیری هوش مصنوعی (AI) بر توسعه ی حرفه ای حسابداران نسل Z در بانک های خصوصی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران انجام شده است. پژوهش حاضر از نوع آمیخته ی اکتشافی–توضیحی بوده و داده ها از طریق پرسشنامه استاندارد و مصاحبه های نیمه ساختاریافته با ۳۵۰ حسابدار نسل Z گردآوری شد. در بخش کمی، با استفاده از مدل معادلات ساختاری (SEM) و تحلیل رگرسیون چندگانه، روابط بین یادگیری مستمر، مهارت های دیجیتال و پذیرش فناوری بر توسعه حرفه ای بررسی گردید. در بخش کیفی نیز، تحلیل مضمون سه لایه، موانع و فرصت ها را شناسایی کرد. نتایج نشان داد AI علاوه بر ارتقاء بهره وری، موجب افزایش خودکارآمدی، یادگیری انعطاف پذیر و بهبود جایگاه رقابتی حسابداران نسل Z می شود. تحلیل ها همچنین محدودیت های زیرساختی، مقاومت سازمانی، و کمبود برنامه های آموزش تخصصی هوش مصنوعی را به عنوان چالش های اصلی معرفی کردند.
کلیدواژه ها: هوش مصنوعی؛ نسل Z؛ یادگیری مستمر؛ مهارت های دیجیتال؛ توسعه حرفه ای؛ بانک خصوصی؛ بورس اوراق بهادار تهران؛ ایران

۱. مقدمه (توسعه یافته)
۱.۱ زمینه و ضرورت پژوهش
در دو دهه اخیر، سرعت پیشرفت فناوری های نوین به نقطه ای رسیده که دیگر صحبت از پذیرش یا عدم پذیرش آن ها نیست، بلکه بحث اصلی چگونگی سازگاری و بهره گیری بهینه است. در صنایع مالی، به ویژه بانکداری، فناوری هایی مانند هوش مصنوعی (AI)، یادگیری ماشین (ML)، و پردازش زبان طبیعی (NLP) نه تنها ابزارهای کار هستند، بلکه به عناصر ساختاری رقابت و بقا تبدیل شده اند. در این میان، نسلی از نیروی کار که با این فناوری ها هم زمان رشد کرده اند یعنی «نسل Z»، به بازیگر کلیدی این تحول بدل شده اند.
طبق گزارش World Economic Forum (2023)، پیش بینی می شود که تا سال ۲۰۳۰، بیش از ۸۵٪ مشاغل حسابداری به درجات مختلف تحت تاثیر فناوری های هوشمند قرار گیرند. در ایران نیز، داده های مرکز آمار (۱۴۰۲) نشان می دهد سهم فعالیت های مبتنی بر داده و تحلیل دیجیتال در بانک ها نسبت به ۵ سال قبل بیش از دو برابر شده است.
۱.۲ نسل Z در ساختار بازار کار ایران
نسل Z در ایران عموما شامل متولدین سال های ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۰ است که بخش زیادی از آن ها در فضای دیجیتال به بلوغ رسیده اند. ویژگی های بارز این نسل شامل:
• چابکی یادگیری: تمایل به یادگیری مهارت های جدید از طریق منابع آنلاین
• وابستگی به فناوری: استفاده روزمره از ابزارهای دیجیتال حتی در فعالیت های غیرکاری
• تمایل به معنا دار بودن شغل: علاقه به سازمان هایی که ماموریت و ارزش های واضح دارند
بانک های خصوصی به دلیل فشار رقابتی بالاتر و انعطاف پذیری نسبی در ساختار مدیریتی، محیط مساعدتری برای پیاده سازی فناوری های نوین داشته اند، هرچند محدودیت های زیرساختی و مدیریتی همچنان مانع اصلی هستند.
۱.۳ شکاف میان فناوری و مهارت
گزارش Iran Banking Innovation Survey (2024) بیان می کند که بیش از ۶۰٪ بانک های خصوصی کشور از برخی ابزارهای AI استفاده می کنند، اما تنها ۲۵٪ کارکنان، آموزش تخصصی متناسب با این ابزارها دیده اند. این عدم توازن باعث ایجاد شکافی میان «وجود فناوری» و «کاربرد بهینه ی آن» شده است.
۱.۴ فلسفه و اهداف پژوهش
هدف این پژوهش، بررسی روابط علی میان سه متغیر کلیدی یادگیری مستمر، مهارت های دیجیتال، و پذیرش فناوری و میزان توسعه حرفه ای حسابداران نسل Z در بانک های خصوصی پذیرفته شده در بورس تهران است.
اهداف جزئی عبارتند از:
1. تحلیل اثر مستقیم و غیرمستقیم یادگیری مستمر بر توسعه حرفه ای
2. بررسی تاثیر مهارت های دیجیتال در هم افزایی با AI
3. شناسایی موانع سازمانی و فردی برای پذیرش فناوری
۱.۵ نوآوری پژوهش
در ادبیات داخلی، اغلب مطالعات بر جنبه های کلی پذیرش فناوری در بانکداری تمرکز کرده اند و کمتر مطالعه ای به طور اختصاصی نسل Z را هدف گرفته است. این پژوهش با رویکرد ترکیبی و تمرکز بر بانک های خصوصی بورسی، هم تصویر آماری و هم تحلیل کیفی جامعی ارائه می کند.



۲. مرور ادبیات و مبانی نظری
۲.۱ تعریف و محدوده هوش مصنوعی در حسابداری
هوش مصنوعی (AI) به مجموعه ای از الگوریتم ها، مدل ها و سیستم ها اطلاق می شود که توانایی شبیه سازی عملکردهای شناختی انسان (مانند یادگیری، استدلال، و حل مسئله) را دارند (Russell & Norvig, 2021). در حوزه حسابداری، این توانایی ها شامل:
• تحلیل حجم وسیع داده های مالی با الگوریتم های یادگیری ماشین
• تشخیص الگوها و ناهنجاری ها برای پیشگیری یا شناسایی کلاهبرداری
• اتوماسیون فرآیندها مثل ثبت و گزارش تراکنش ها
• پیش بینی روندهای مالی با مدل های یادگیری عمیق
مطالعات اخیر (Zhang, 2023) نشان می دهد که استفاده از AI در حسابداری باعث بهبود زمان بندی گزارش دهی، کاهش خطاهای انسانی، و افزایش کیفیت تصمیم گیری می شود.

۲.۲ نسل Z: ویژگی ها و انتظارات
نسل Z، برخلاف نسل های قبل، در یک محیط کاملا دیجیتال رشد کرده و از سنین پایین به فناوری پیشرفته دسترسی داشته است. ویژگی های کلیدی آنان در محیط کار عبارت است از:
• آشنایی فطری با ابزارهای دیجیتال
• تمایل به یادگیری سریع و خودآموز
• اهمیت دادن به بازخورد مستمر
• پرهیز از ساختارهای سنتی و سلسله مراتبی
مطالعه ای توسط Smith (2022) نشان داده که نسل Z بیشتر از نسل های دیگر به مشاغلی گرایش دارد که تکنولوژی را به عنوان بخش طبیعی و جدایی ناپذیر کار به کار می گیرند.