بازار تبریز؛ میراث جهانی در آتش غفلت

---

 

بازار تبریز؛ میراث جهانی در آتش غفلت

بازار تبریز آنلاین - نویسنده؛ موسی کاظم زاده : بازار تاریخی تبریز، میراثی هزارساله و بزرگ ترین بازار سرپوشیده جهان که در فهرست یونسکو ثبت شده، بار دیگر با شعله های آتش روبه رو شد. در هفته پایانی مردادماه امسال، دو بار آتش سوزی در بخش های مختلف این بازار رخ داد؛ نخست در روز دوشنبه در مسیر گرجیلر تا بازار امیر و سپس در روز جمعه در بازار صادقیه که هفت باب مغازه را در خود بلعید. اگرچه مسئولان از مهار سریع حریق سخن گفته اند، اما تکرار حادثه در فاصله چند روز نشان می دهد ماجرا به مراتب جدی تر از یک اتفاق ساده است و نمی توان با گزارش های کلی از کنار آن گذشت.

بازار تبریز تنها یک مرکز خرید نیست؛ قلب تاریخ و هویت این شهر و نقطه اتصال فرهنگ و اقتصاد منطقه است. از دوران جاده ابریشم تا امروز، هزاران نفر در این مجموعه معیشت خود را تامین کرده اند. مارکوپولو در سفرنامه خود از آن یاد کرده و یونسکو آن را به عنوان نمونه ای بی بدیل از معماری و کارکرد بازارهای سنتی ثبت جهانی کرده است. هر آتش سوزی در چنین مجموعه ای، تهدیدی است برای میراثی که نه تنها به تبریز، بلکه به همه ایرانیان و بشریت تعلق دارد.

علت حوادث اخیر را نمی توان تنها به «اتفاق» تقلیل داد. پژوهش های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹ نشان داده اند که فرسودگی تاسیسات برق، نبود ابزارهای ایمنی مدرن، کمبود گشت شبانه و ضعف نظارت، عوامل اصلی خطر هستند. هشدارها سال ها پیش داده شده، اما تغییر چشمگیری در عمل رخ نداده است. تکرار آتش سوزی ها، ریشه در مشکلات ساختاری و مزمن دارد که بدون برنامه ای جامع حل نخواهد شد.

ابعاد اقتصادی این فجایع نیز جدی است. هر حجره، منبع درآمد یک یا چند خانواده است. در آتش سوزی ۲۰۱۹ بیش از ۱۰۰ مغازه آسیب دید، ده ها نفر زخمی شدند و خسارتی حدود ۲۰۰ میلیارد ریال بر جای ماند. بسیاری از کسبه بیمه کافی نداشتند و هنوز نتوانسته اند به شرایط عادی بازگردند. اکنون پرسش این است: چه تعداد خانواده دیگر قربانی خواهند شد و کدام نهاد مسئولیت مستقیم جبران خسارت را می پذیرد؟

دیگر کافی نیست که مسئولان پس از هر حادثه تنها از «بررسی علت» یا «مهار سریع» سخن بگویند. جامعه امروز نیازمند پاسخ های شفاف و اقدامات عملی است. پرسش هایی همچون اینکه آیا گزارش های دقیق آتش سوزی های گذشته منتشر شده اند؟ آیا سیستم برق و تاسیسات بازار بازسازی شده است؟ آیا سامانه های هشدار و اطفای حریق مدرن، که سال ها وعده نصبشان داده شده، واقعا فعال اند؟ و چرا هنوز از گشت های شبانه و آموزش های ایمنی خبری نیست؟ این پرسش ها باید پاسخی روشن و عملی داشته باشند.

حفاظت از بازار تبریز، بیش از هر چیز، نیازمند تدوین و اجرای یک طرح جامع و فوری است. این طرح باید نوسازی کامل زیرساخت های فرسوده برق و تاسیسات بازار را در اولویت قرار دهد، تا ریشه بسیاری از خطرات برطرف شود. در کنار آن، نصب و پایش منظم سامانه های هشدار و اطفای حریق پیشرفته می تواند سرعت واکنش در برابر حوادث را به طور چشمگیری افزایش دهد. آموزش مستمر کسبه در زمینه ایمنی و ایجاد یک صندوق مشترک برای حمایت مالی و جبران خسارت، گامی ضروری در تقویت همبستگی درون بازار است. همچنین، راه اندازی گشت های شبانه منظم و تدوین پروتکل های دقیق مدیریت بحران، می تواند به پیشگیری از بروز حوادث و کاهش خسارات احتمالی کمک کند. اجرای چنین برنامه ای بدون تامین بودجه کافی و حمایت حقوقی ممکن نیست؛ بنابراین مجلس و دولت نیز باید در این مسیر نقش آفرینی جدی داشته باشند.

نگاهی به تجربه های جهانی نشان می دهد که حفاظت از بازارهای تاریخی، چالشی صرفا ایرانی نیست. شهرهایی مانند استانبول و قاهره توانسته اند با ترکیب نوسازی زیرساخت ها، آموزش فعال کسبه و سرمایه گذاری دولت، بازارهای کهن خود را در برابر خطرات ایمن تر کنند. بهره گیری از این الگوها می تواند برای بازار تبریز نیز راهگشا باشد.

بازار تبریز نه تنها میراث یک شهر یا یک استان، بلکه بخشی از هویت ملی و سرمایه فرهنگی جهانی است. اگر امروز سرمایه گذاری نکنیم و مدیریت علمی و کارآمد را جایگزین بی توجهی نسازیم، فردا نه تنها مغازه ها و معیشت ها، بلکه بخشی از حافظه تاریخی ما در میان شعله ها خواهد سوخت. دو آتش سوزی در یک هفته زنگ خطری است که بی اعتنایی به آن بهای سنگینی خواهد داشت. پیش از آنکه دیر شود، باید این حقیقت را بپذیریم که حفاظت از بازار تبریز، در حقیقت حفاظت از هویت ایرانی و میراث انسانی است؛ وظیفه ای که هیچ کوتاهی در آن پذیرفتنی نخواهد بود.