نقش هوش هیجانی و تاب آوری در پیشگیری از خیانت زناشویی: میانجی گری رضایت زناشویی در خانواده های ایرانی چکیده

نقش هوش هیجانی و تاب آوری در پیشگیری از خیانت زناشویی: میانجی گری رضایت زناشویی در خانواده های ایرانی
چکیده
خیانت زناشویی یکی از عوامل مهم در تزلزل خانواده و طلاق است که پیامدهای روان شناختی و اجتماعی گسترده ای دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش هوش هیجانی و تاب آوری در پیشگیری از خیانت زناشویی با میانجی گری رضایت زناشویی انجام شد. جامعه آماری شامل زوجین شهر … در سال ۱۴۰۳ بود که از میان آن ها ۳۰۰ نفر به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. ابزارهای مورد استفاده شامل پرسشنامه خیانت زناشویی، پرسشنامه هوش هیجانی بار-آن، پرسشنامه تاب آوری کانر و دیویدسون و پرسشنامه رضایت زناشویی انریچ بود. یافته ها نشان داد که هوش هیجانی و تاب آوری رابطه مثبت و معناداری با رضایت زناشویی دارند و رضایت زناشویی به طور منفی با احتمال خیانت مرتبط است. نتایج مدل یابی معادلات ساختاری بیانگر آن بود که رضایت زناشویی نقش میانجی معناداری در ارتباط بین متغیرهای فردی (هوش هیجانی، تاب آوری) و کاهش احتمال خیانت ایفا می کند. بر این اساس، آموزش مهارت های هیجانی و ارتقای تاب آوری می تواند به عنوان راهکاری موثر در پیشگیری از خیانت زناشویی به کار گرفته شود.

کلیدواژه ها: خیانت زناشویی، هوش هیجانی، تاب آوری، رضایت زناشویی، خانواده ایرانی
مقدمه
خانواده به عنوان بنیادی ترین نهاد اجتماعی، نقش اساسی در سلامت روانی و اجتماعی افراد دارد. در این میان، خیانت زناشویی یکی از تهدیدهای جدی برای بقای خانواده محسوب می شود و پژوهش ها نشان داده اند که افزایش نرخ آن در سال های اخیر موجب گسترش طلاق و اختلالات روانی شده است.
یکی از عوامل مهم پیشگیرانه، توانایی افراد در مدیریت هیجانات و سازگاری با فشارهای روانی است. هوش هیجانی و تاب آوری دو سازه روان شناختی کلیدی هستند که می توانند با افزایش رضایت زناشویی، احتمال گرایش به خیانت را کاهش دهند. با وجود مطالعات متعدد در زمینه رضایت زناشویی و خیانت، پژوهش هایی که این متغیرها را به صورت مدل مفهومی در خانواده های ایرانی بررسی کرده باشند، محدود است.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
- خیانت زناشویی: بر اساس نظریه تبادل اجتماعی، زمانی رخ می دهد که فرد مزایای رابطه خارج از ازدواج را بیشتر از رابطه زناشویی درک کند.
- هوش هیجانی: به توانایی درک، بیان و مدیریت هیجانات خود و دیگران اشاره دارد و یکی از عوامل اصلی در روابط صمیمانه است.
- تاب آوری: ظرفیت فرد برای بازگشت به حالت تعادل روانی پس از مواجهه با بحران هاست و نقشی کلیدی در کاهش تعارضات خانوادگی دارد.
- رضایت زناشویی: عامل اساسی در پایداری خانواده که با کیفیت ارتباط و توانایی حل تعارض ها ارتباط مستقیم دارد.

پژوهش های اخیر (۲۰۱۸–۲۰۲۴) نشان داده اند که هوش هیجانی و تاب آوری می توانند به طور غیرمستقیم از طریق افزایش رضایت زناشویی، احتمال بروز خیانت را کاهش دهند.
روش پژوهش
- طرح پژوهش: توصیفی – همبستگی با استفاده از مدل یابی معادلات ساختاری.
- جامعه آماری: کلیه زوجین متاهل شهر … در سال ۱۴۰۳.
- نمونه: ۳۰۰ نفر (۱۵۰ زن و ۱۵۰ مرد) که به روش در دسترس انتخاب شدند.
- ابزارها:
- پرسشنامه خیانت زناشویی (افضلی، ۱۳۹۵)
- پرسشنامه هوش هیجانی بار-آن (۱۹۹۷)
- پرسشنامه تاب آوری کانر و دیویدسون (۲۰۰۳)
- پرسشنامه رضایت زناشویی انریچ (۱۹۸۹)
- تحلیل داده ها: با استفاده از نرم افزار AMOS و SPSS، آزمون همبستگی پیرسون، رگرسیون چندگانه و مدل یابی معادلات ساختاری.
یافته ها
- هوش هیجانی رابطه مثبت و معناداری با رضایت زناشویی داشت (r = 0.42, p < 0.01).
- تاب آوری با رضایت زناشویی رابطه مثبت داشت (r = 0.36, p < 0.01).
- رضایت زناشویی با خیانت رابطه منفی و معنادار داشت (r = -0.51, p < 0.01).
- مدل ساختاری نشان داد که رضایت زناشویی نقش میانجی معناداری بین هوش هیجانی، تاب آوری و خیانت ایفا می کند.
بحث و نتیجه گیری
یافته های پژوهش حاضر نشان دادند که هوش هیجانی و تاب آوری می توانند از طریق ارتقای رضایت زناشویی، به عنوان عوامل پیشگیرانه در برابر خیانت عمل کنند. این نتایج با نظریه دلبستگی و نظریه تنظیم هیجان همسو است. بر این اساس، آموزش مهارت های هیجانی، کارگاه های تقویت تاب آوری و مشاوره خانواده می توانند نقش مهمی در کاهش نرخ خیانت زناشویی در جامعه ایرانی ایفا کنند.

پیشنهادها:
- برگزاری دوره های مشاوره پیش از ازدواج با محوریت آموزش هوش هیجانی.
- طراحی برنامه های مداخله ای برای افزایش تاب آوری زوجین.
- استفاده از نتایج پژوهش در سیاست گذاری های فرهنگی و اجتماعی در حوزه خانواده.
منابع
1. Bar-On, R. (1997). The Emotional Quotient Inventory (EQ-i): A test of emotional intelligence. Toronto: Multi-Health Systems.
2. Connor, K. M., & Davidson, J. R. (2003). Development of a new resilience scale: The Connor-Davidson Resilience Scale (CD-RISC). Depression and Anxiety, 18(2), 76–82.
3. Finkel, E. J., et al. (2018). The psychology of close relationships: Insights from attachment theory. Annual Review of Psychology, 69, 227–254.
4. افضلی، م. (۱۳۹۵). بررسی عوامل موثر بر خیانت زناشویی. مجله روانشناسی معاصر ایران، 11(2)، 55-72.
5. Olson, D. H., & Fowers, B. J. (1989). ENRICH Marital Satisfaction Scale. Journal of Family Psychology, 1(1), 65–75.