دیپلماسی گردشگری مذهبی؛ سازوکاری برای حل و فصل منازعات میان ایران، اسراییل و فلسطین با تاکید بر توسعه روابط اورشلیم و قم

دیمقدمه

دیپلماسی گردشگری به عنوان ابزاری نوین در روابط بین الملل و حقوق بین الملل، قابلیت ایجاد پل های ارتباطی میان دولت و ملت هایی را دارد که روابط سیاسی پیچیده و یا خصمانه ای با یکدیگر دارند. این رویکرد می تواند در منطقه خاورمیانه، به ویژه در روابط میان ایران، اسراییل و فلسطین، نقش پرنفوذ و موثری در کاهش تنش ها و ایجاد زمینه های همکاری ایفا کند.

مبانی نظری دیپلماسی گردشگری

دیپلماسی گردشگری بر اساس نظریه «تماس بین گروهی» گوردون آلپورت عمل می کند که بیان می دارد تعامل مثبت میان گروه های مختلف می تواند تعصبات و کلیشه ها را کاهش دهد. گردشگری به عنوان پدیده ای فراملی، امکان تعامل مستقیم میان مردم کشورهای مختلف را فراهم آورده و زمینه ای برای درک متقابل و کاهش دشمنی های تاریخی ایجاد می کند.

سازوکارهای پیشنهادی

۱. ایجاد مسیرهای گردشگری مذهبی مشترک

با توجه به اهمیت مقدسات مذهبی در هر سه منطقه، توسعه مسیرهای گردشگری مذهبی مشترک می تواند نقطه آغاز مناسبی باشد. اورشلیم، بندر حیفا، کرانه باختری به عنوان مقاصد مذهبی و گردشگری در مناطق اسراییل و فلسطینی نشین و مشهد و قم و شیراز و همدان و شوش دانیال به عنوان مقاصد مذهبی و گردشگری در ایران، می توانند در قالب تورهای چندکشوری ارایه شوند که نیازمند همکاری سه جانبه ایران و اسراییل و فلسطین است.

۲. برنامه های تبادل فرهنگی

ایجاد برنامه های تبادل فرهنگی میان جوانان، هنرمندان و محققان و پژوهشگران ایرانی و اسراییلی و فلسطینی می تواند درک بهتری از تنوع و تکثر فرهنگی و علمی منطقه ایجاد کند. نمایشگاه های مشترک هنر و فرهنگ، کنسرت های موسیقی محلی و جشنواره های فیلم و تیاتر و شعر و نقاشی و موسیقی و آواز و حرکات موزون می توانند پلی میان دولت و ملت های دارای تخاصم در منطقه خاورمیانه باشند.

۳. گردشگری تاریخی و باستان شناسی

منطقه خاورمیانه مهد تمدن های کهن و باستانی و دارای قدمت گسترده است. ایجاد تورهای باستان شناسی مشترک که تاریخ مشترک منطقه را برجسته کند، می تواند احساس هویت مشترک را تقویت نماید. مکان هایی چون اورشلیم و دیوار غربی(ندبه) و بابل، مجموعه پرسپولیس و آرامگاه کوروش، می توانند در این چارچوب قرار گیرند.

۴. همکاری در حوزه گردشگری سلامت

ایران و اسراییل هر دو در حوزه پزشکی پیشرفته اند و اسراییل از ساختارهای بیمارستانی پیشرفته ای برخوردار است. ایجاد شبکه ای از گردشگری درمانی و توریسم درمانی، می تواند منافع اقتصادی متقابل ایجاد کرده و همزمان زمینه فهم و تعامل های بیشتر را فراهم آورد.

چالش ها و راهکارها

اصلی ترین چالش، عدم وجود روابط دیپلماتیک رسمی(دوژوره یا دوفاکتو)میان ایران و اسراییل است. راهکار پیشنهادی، شروع با گردشگری غیرمستقیم از طریق کشورهای ثالث مانند ترکیه، آذربایجان، هند، اردن یا گرجستان است. همچنین، استفاده از سازمان های بین المللی مانند یونسکو یا اتحادیه اروپا، برای تسهیل این فرایند ضروری است.

نتیجه گیری

دیپلماسی گردشگری نمی تواند به تنهایی تمام مسایل سیاسی و فرهنگی منطقه را حل کند، اما می تواند به عنوان نقطه آغاز شایسته و مناسبی برای کاهش تنش ها و ایجاد اعتماد متقابل عمل کند. موفقیت این رویکرد نیازمند اراده سیاسی، حمایت مردمی و حضور سازمان های مردم نهاد و برنامه ریزی دقیق و گسترده است. تجربه موفق کشورهایی مانند یونان و ترکیه در استفاده از دیپلماسی گردشگری نشان می دهد که این ابزار قابلیت تبدیل دشمنی های تاریخی به همکاری های سازنده را دارد.


نگارش و تنظیم: بنیامین صادقی(پژوهشگر صلح و حل و فصل منازعات و میانجی گری بین المللی) 24 اگوست 2025(2شهریور 1404)
Benjamin.sadeqi.ac@gmail.com