۹. ساختمان های انرژی صفر: راه نجات از بحران انرژی ایران

تو ایران هر سال تابستون و زمستون با یک جمله ی تکراری روبه رو می شیم: «مصرف برق رکورد زد» یا «گاز کم آوردیم.» این یعنی ساختار انرژی کشور نه تنها پایدار نیست، بلکه عملا با هر شوک کوچک از هم می پاشه. یکی از مهم ترین دلایل این وضعیت، مصرف بالای انرژی تو بخش ساختمان هاست. نزدیک از 35 درصد کل انرژی کشور فقط برای گرمایش، سرمایش و روشنایی خونه ها و اداره ها مصرف می شه. خب، این یعنی اگر معماری ما درست طراحی بشه، می تونه به تنهایی بار بزرگی رو از دوش شبکه ی انرژی برداره. اینجاست که مفهوم ساختمان انرژی صفر به میدون میاد.

ساختمان انرژی صفر یعنی چی؟

خیلی ساده بخوایم بگیم: ساختمونی که در طول سال، همون قدر انرژی تولید کنه که مصرف می کنه. این تولید معمولا از منابع تجدیدپذیر مثل خورشید، باد یا حتی سیستم های بازیافت انرژی خود ساختمون تامین می شه. نتیجه اش اینه که ساختمون دیگه مصرف کننده ی خالص انرژی نیست و وابستگی اش به شبکه ی سراسری برق و گاز خیلی کم می شه.

چرا برای ایران حیاتی شده؟

ایران الان با ناترازی جدی انرژی روبه روئه. اختلاف تولید و مصرف برق بعضی روزها به بالای ۲۰ هزار مگاوات می رسه. در همین حال، سهم زیادی از این مصرف، مربوط به کولرهای گازی در تابستون و بخاری ها در زمستونه. اگر ساختمون ها طوری طراحی بشن که خودشون انرژی تولید کنن یا کمتر انرژی مصرف کنن، عملا بحران برق هم کم می شه.

از طرف دیگه، بحران آب هم با انرژی گره خورده. خیلی از نیروگاه های حرارتی ایران با آب کار می کنن و همین مسئله باعث مصرف عظیم منابع آبی می شه. پس وقتی ساختمون انرژی صفر بسازیم، غیرمستقیم فشار روی منابع آب هم کمتر می شه.

نمونه های جهانی

برای اینکه این موضوع رو بهتر درک کنیم، بد نیست چند نمونه جهانی ببینیم:

• دانمارک از سال ۲۰۱۵ ساخت همه ی ساختمان های دولتی رو به سمت انرژی صفر برده. نتیجه این شد که مصرف انرژی بخش ساختمون در کمتر از یک دهه حدود ۳۰ درصد کاهش پیدا کرد.
• آلمان با پروژه «پاسیوهاوس» تونست مصرف انرژی برای گرمایش رو تا ۹۰ درصد کمتر کنه. این یعنی قبض های انرژی تقریبا صفر شدن.
• امارات هم با وجود گرمای شدید، تونسته پروژه های انرژی صفر اجرا کنه، مثل «خانه آینده» در دبی که کل برق مصرفی اش از خورشید تامین می شه.

مقایسه این تجربه ها نشون می ده که حتی کشورهایی با شرایط خیلی سخت تر اقلیمی یا صنعتی هم تونستن این مسیر رو برن. پس ایران هم می تونه.

ایران و اولین تجربه ها

ایران هم در این زمینه دست خالی نیست. مثلا دانشگاه تهران چند سال پیش ساختمونی آزمایشی ساخت که نزدیک به انرژی صفر کار می کنه. در مشهد هم پروژه ای برای مدرسه سبز اجرا شده که بخش زیادی از برقش رو با پنل خورشیدی تامین می کنه. البته این نمونه ها هنوز محدوده و نیاز داریم که این الگو به شکل گسترده در سطح شهرها اجرا بشه.

چه چیزهایی یک ساختمان انرژی صفر رو می سازه؟

۱. طراحی اقلیمی: یعنی ساختمون از همون اول بر اساس شرایط آب وهوایی منطقه ساخته بشه. مثلا در یزد پنجره های بزرگ جنوبی، در شمال ایران سقف های شیب دار.
۲. عایق کاری قوی: بیشتر انرژی ما از دیوارها و پنجره ها هدر می ره. با عایق مناسب می شه جلوی اتلاف رو گرفت.
۳. انرژی خورشیدی: ایران از نظر تابش خورشید جزو ۱۰ کشور اول دنیاست. این یک فرصت طلاییه.
۴. بازیافت انرژی: مثلا سیستم تهویه ای که گرمای هوای خروجی رو به هوای ورودی منتقل کنه.
۵. مدیریت هوشمند: ساختمان های انرژی صفر معمولا مجهز به سیستم های هوشمندن که مصرف رو کنترل می کنه.

چالش های ایران در رسیدن به ساختمان انرژی صفر

حالا چرا ما هنوز عقب هستیم؟ چند تا مشکل اصلی وجود داره:

• هزینه اولیه بالا: خیلی ها فکر می کنن نصب پنل خورشیدی یا عایق کاری گرونه. در حالی که این هزینه تو چند سال برمی گرده.
• نبود سیاست گذاری قوی: در آلمان و دانمارک دولت یارانه و مشوق می ده. در ایران هنوز چنین حمایت هایی جدی نیست.
• فرهنگ سازی ضعیف: خیلی از مردم هنوز فکر می کنن معماری فقط یعنی ظاهر قشنگ ساختمون، نه کارایی انرژی.
• 
  

تحلیل تطبیقی: ایران در برابر جهان

اگه ایران رو با آلمان مقایسه کنیم، می بینیم شرایط خیلی متفاوت نیست. آلمان از نظر منابع خورشیدی خیلی ضعیف تر از ماست، اما تونسته مصرف انرژی بخش ساختمون رو به شدت کاهش بده. دلیلش سیاست گذاری درست و اجبار در استانداردهاست. در حالی که ما با وجود این همه پتانسیل خورشیدی، هنوز وابسته به برق حرارتی هستیم.

حتی در منطقه خودمون، امارات و عربستان دارن سریع تر حرکت می کنن. پروژه های مسکن در ریاض و ابوظبی عملا به سمت انرژی صفر می رن. این یعنی اگر ما عقب بمونیم، در منطقه هم رقابت رو می بازیم.

آینده: آیا می توان ایران را به سمت انرژی صفر برد؟

جواب کوتاه: بله. اما نیاز به اراده سیاسی و تغییر در طراحی معماری داره. اگر از همین امروز در مقررات ملی ساختمان شرط بشه که هر ساختمون جدید باید بخشی از انرژی خودش رو تولید کنه، می شه ظرف ۱۰ تا ۱۵ سال کلان شهرهایی مثل تهران یا مشهد رو به سمت مصرف کمتر انرژی برد.

از طرف دیگه، آموزش معمارها هم مهمه. دانشجوهای معماری باید از اول یاد بگیرن که طراحی فقط زیبایی نیست، بلکه مدیریت انرژی هم هست.

جمع بندی

ساختمان های انرژی صفر فقط یک شعار مدرن نیستن؛ واقعا می تونن کلید نجات ایران از بحران انرژی باشن. ما منابع طبیعی فوق العاده ای داریم، از خورشید گرفته تا باد. معماری سنتی ما هم پر از تجربه های اقلیمیه. پس ترکیب این دو می تونه ایران رو از یک مصرف کننده پرمصرف انرژی، به یک کشور پیشرو در منطقه تبدیل کنه.

در نهایت، باید بگیم که معماری آینده ایران اگر بخواد پایدار بمونه، چاره ای جز حرکت به سمت ساختمان های انرژی صفر نداره.