تعامل حسابداری و نظام مالیاتی

حسابداری به عنوان نظام اطلاعاتی رسمی واحدهای اقتصادی، وظیفه ثبت، پردازش و گزارش گری رویدادهای مالی را بر عهده دارد. در این میان، نظام مالیاتی یکی از مهم ترین استفاده کنندگان اطلاعات حسابداری است. محاسبه درآمد مشمول مالیات، تعیین پایه مالیاتی و ارزیابی توان پرداخت مودیان بدون وجود داده های دقیق حسابداری امکان پذیر نیست. به بیان دیگر، کارکرد شفاف و اثربخش نظام مالیاتی تا حد زیادی به کیفیت و قابلیت اتکای اطلاعات حسابداری وابسته است.

با وجود این وابستگی، تفاوت های مفهومی و ماهوی میان حسابداری مالی و قوانین مالیاتی همواره منشا تعارضاتی بوده است. هدف حسابداری مالی، ارائه تصویری منصفانه و واقعی از وضعیت مالی شرکت است، حال آنکه نظام مالیاتی بیشتر به وصول درآمدهای دولت و اجرای سیاست های توزیعی توجه دارد. به همین دلیل، برخی اقلام هزینه ای که طبق استانداردهای حسابداری به عنوان مخارج واقعی شناسایی می شوند، در قوانین مالیاتی قابل قبول نیستند. نتیجه این اختلاف، شکل گیری تفاوت های موقتی و دائمی میان سود حسابداری و سود مشمول مالیات است؛ موضوعی که در پژوهش های حسابداری تحت عنوان اختلافات دفتری مالیاتی بررسی می شود.

در سطح بین المللی، تلاش های قابل توجهی برای همگرایی میان استانداردهای حسابداری و مقررات مالیاتی صورت گرفته است. استقرار استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی (IFRS) موجب افزایش شفافیت و مقایسه پذیری صورت های مالی شده و به کاهش فرصت های فرار مالیاتی کمک کرده است. مطالعات تجربی نشان می دهند کشورهایی که IFRS را پذیرفته اند، بهبود معناداری در شفافیت مالیاتی و افزایش کارایی نظام وصول مالیات داشته اند.

در ایران نیز، اصلاحات اخیر در قانون مالیات های مستقیم و حرکت به سوی هماهنگی بیشتر با استانداردهای حسابداری داخلی، گامی مهم در جهت ارتقای عدالت مالیاتی به شمار می رود. با این حال، هنوز خلاهایی از نظر هم سویی مقررات مالیاتی با استانداردهای گزارشگری وجود دارد که می تواند منجر به بروز مناقشات میان مودیان و سازمان امور مالیاتی شود.

افزون بر این، تحول دیجیتال در عرصه حسابداری، با ورود فناوری هایی چون هوش مصنوعی، یادگیری ماشینی و بلاک چین، فرصت های جدیدی برای نظام مالیاتی فراهم ساخته است. این ابزارها قادرند پردازش خودکار تراکنش ها، کشف الگوهای فرار مالیاتی و ثبت غیرقابل تحریف اطلاعات را میسر کنند. آینده پژوهی در این حوزه نشان می دهد که یکپارچه سازی فناوری های نوین با نظام مالیاتی می تواند هزینه های وصول را کاهش داده و اعتماد اجتماعی را افزایش دهد.

بنابراین، رابطه میان حسابداری و مالیات نه تنها یک پیوند فنی، بلکه یک ضرورت نهادی برای توسعه پایدار اقتصادی است. ارتقای شفافیت، همگرایی مقررات و بهره گیری از فناوری های نوین، سه رکن اصلی برای بهبود این تعامل در دهه های آینده به شمار می روند.