حکم دست دادن به نامحرم

حکم دست دادن به نامحرم

نویسنده : مهدی سلمانی

دست دادن همیشه در عرصه های بین المللی یا حتی فامیل و دوستان دختر و پسر و فیلم و سریال های ایرانی و... چالش برانگیز است . یکی از جنجالی ترین مواردی که شاید همگی ما به خاطر داریم ، دست دادن آقای محمد خاتمی با یک دختر در سفر به ایتالیا بود . دست دادن یک آداب اجتماعی مهم در تمام کشورها است اما فقیهان مسلمان به اتفاق دست دادن زنان و مردان را حرام دانسته اند . با توجه به پژوهش های بنده ، در فقه شیعه از شروع دوران غیبت تا اواخر قرن هفتم ، هیچ فقیهی فتوایی برای حرام بودن دست دادن زن و مرد نامحرم ندارد . ابن سعید حلی نخستین فقیهی است که این مسئله را ابراز کرده که البته دست دادن زن و مرد نامحرم را بدون اینکه پارچه یا حائلی بر روی دستان شان باشد ، مکروه می داند ولی حرام نمی داند . او پس از زعامت پسر عموی خود ، یعنی محقق حلی ، مرجع عام شیعیان بود .
«ویکره ... و ان یصافح غیر ذات محرم الا من وراء الثوب» {۱}
بعد از آن فقیهان شیعه به اتفاق ، دست دادن زنان و مردان نامحرم را حرام اعلام کردند . با این حال هیچ کدام ادعای اجماع نکرده و ملا احمد نراقی تنها مدعی شد که در این موضوع اختلافی نیست . {۲}
استناد فقیهانی که قائل به حرمت دست دادن شده اند ، دو مسئله است :
یک) روایاتی که دلالت بر حرمت دست دادن زنان و مردان دارند . {۳}
دو) ملازمه میان حرام بودن نگاه و حرام بودن لمس یعنی هر آن چیزی که نگاه به آن حرام است ، لمسش هم حرام خواهد بود {۴} با این حال برخی فقیهان باور دارند که این روایات حرام بودن دست دادن زنان و مردان را ثابت نمی کند {۵} علاوه بر این ملازمه فقیهان یک جانبه است . فقیهان پذیرفته اند مواردی که نگاه به آن حرام است ، لمسش هم حرام بوده مثل گردن و گریبان و... اما خلاف این ملازمه را نپذیرفته اند و باور دارند مواردی را که نگاه به آن جایز است مثل گردی صورت و دستان از مچ ، باز لمسش حرام است . {۶}
در میان فقهای معاصر ، چند فتوای متفاوت وجود دارد :
اول ) اکثریت فقیهان مانند جواد تبریزی دست دادن را حتی اگر باعث هتک حرمت زن یا مرد شود ، حرام می دانند {۷}
دوم ) برخی مانند ابوالقاسم خویی باور دارند اگر با دست ندادن زن و مرد مفسده یا ضرری پیش آید ، دست دادن اشکال ندارد . {۸}
سوم ) برخی مانند حسینعلی منتظری باور دارند حرام بودن دست دادن مردان با زنان به دلیل احترام آن ها است و اگر زنانی این احترام را نمی خواهند ، دست دادن آن ها با مردان اگر مفسده جنسی نداشته باشد، جایز است {۹} . مرجع بزرگ شیعه حسین بروجردی و مرجع نوپا محمدجواد علوی بروجردی هم بر این باور بودند . سید کمال حیدری ، مرجع تقلید مشهور شیعه ، در فتوای جدید خود که البته اهمیت بسیاری هم دارد ، اعلام کرده که دست دادن زن و مرد نامحرم ، بدون قصد لذت یا آثار آن ، جایز است . این فتوا را « قسم الاستفتاءات » دفتر این مرجع تقلید منتشر کرده است و در این اطلاعیه توضیح داده شده که روایات مربوط به حرام بودن دست دادن هیچ کدام فی النفسه دلالتی بر حرمت ندارند .
نکته دیگر آن است که در موارد خاص دیگری اگر به نامحرم دست ندهی موجب وهن اسلام بشود ، آنجا مشکلی ندارد و میتوان دست داد مثلا در بعضی از کشور ها و عرف خانوادگی در دست دادن با مثلا دختر خاله و... ، عرف شان این است که دست می دهند ، اگر اونجا به شما دست بدهند میتوانید دست بدهید زیرا اگر ندهید ممکن است از دین شما نفرت پیدا کند . پس در این مواقع بین دو حکم دست ندادن که واجب است و حرمت تنفیر مردم از دین ، چون که دومی اهم است دست دادن در این مورد مشکلی ندارد . حال یک پسر و دختری که به سن بلوغ رسیدند و در روابطی پارتنری هستند ، برای اینکه به همدیگر دست بدهند و مشکل شرعی نداشته باشد ، می توانند میان خودشان یک تعهدی ایجاد کنند و یا میان خودشان صیغه ای جهت محرمیت بخوانند و در هر صورت نیازی به عاقد و روحانیت نیست و طبق ماده ۱۰۴۳ قانون مدنی اگر دختر باکره باشد باید اجازه پدر یا جد پدری را داشته باشد که برخی از فقها از جمله آخوند خراسانی می گویند بدون اجازه پدر و جد پدری هم صیغه موقت و آن تعهد صحیح است و چون در بحث تقلید ، اعلمیت شرط نیست و می شود در موضوع خاصی از فرد دیگری تقلید کرد .


{۱} = { الجامع للشرائع ، ص۴۲۷ }
{۲} = { مستندالشیعه ، ج۱۶ ، ص۵۸ }
{۳} = { الکافی ، ج۵ ، ص۵۲۵ }
{۴} = { ایضاح الفوائد ، ج۳ ، ص۹ }
{۵} = { مستمسک العروه ، ج۱۴ ، ص۵۱ }
{۶} = { خارج فقه نکاح ، شبیری زنجانی ، جلسه ی ۱۰۹ ، ۱۳۷۸٫۰۳٫۰۳ }
{۷} = { صراط النجاه ، ج۲ ، ص۳۷۲ }
{۸} = { صراط النجاه ، ج۲ ، ص۳۷۱ }
{۹} = { دیدگاه ها ، ج۱ ، ص۵۷۶ }