تاثیر اینفلوئنسرهای مجازی بر درک هویتی نسل جدید

امروزه در فضای پیچیده رسانه های اجتماعی معاصر، اینفلوئنسرها به عنوان کنشگران نوظهور، نقش بی بدیلی در بازتعریف مفاهیم هویتی و تصور از مفاهیم جنس و جنسیت برای افراد ایفا می کنند. این تاثیرگذاری در میان نوجوانان که در مرحله حساس شکل گیری هویت به سر می برند، با پیامدهای عمیق روانی-اجتماعی همراه است. از منظر علم جامعه شناسی فرهنگی، این پدیده را می توان در چارچوب نظریه بازنمایی رسانه ای و ساخت اجتماعی واقعیت تحلیل کرد، جایی که گفتمان های تولیدشده توسط اینفلوئنسرها به تدریج به عنوان حقایق مسلم در اذهان نوجوانان نهادینه می شوند. غالب اساتید در کلاس های درسی به ما اعلام می کنند که ای دانشجویان! مهمترین بحران نسل جدید بحران هویت است و وظیفه تک تک ماست که در این باره بررسی های گوناگون داشته و به راه حل های گوناگون دست یابیم. مکانیسم تاثیرگذاری اینفلوئنسرها بر سردرگمی هویتی نوجوانان از طریق فرایندهای پیچیده جامعه پذیری ثانویه صورت می گیرد. در این فرایند، معیارهای سنتی انتقال یافته از طریق نهادهای اجتماعی کلاسیک مانند خانواده و نظام آموزشی، به چالش کشیده شده و با الگوهای رفتاری و ارزشی جدیدی جایگزین می شوند. این جایگزینی به ویژه در حوزه مفاهیم جنس و جنسیت که از حساسترین مولفه های هویت فردی محسوب می شود، منجر به بروز نوعی آنومی فرهنگی می گردد که در آن نوجوانان فاقد چارچوب های هنجاری روشن برای تعریف خود هستند. یکی از واحدهای درسی ام در مقطع کارشناسی روان شناسی اجتماعی بود و در تبیین این پدیده از منظر علم روانشناسی اجتماعی، این وضعیت را می توان در قالب نظریه هویت اجتماعی بررسی کرد. زمانی که نوجوانان با حجم عظیمی از بازنمایی های متناقض هویتی در فضای مجازی مواجه می شوند، فرایند همانندسازی و تفاوت گذاری هویتی آنان دچار اختلال می گردد. این بحران هویتی در موارد حاد می تواند به بروز پدیده هایی مانند اختلال هویت جنسیتی یا گرایش به رفتارهای آزمایشی منجر شود که پیامدهای بلندمدت روانی-اجتماعی در پی دارد. در سطح خرد، این تاثیرات در قالب تغییر الگوهای مصرف فرهنگی، دگرگونی در سبک های زندگی و تحول در روابط بین فردی نوجوانان قابل مشاهده است. در سطح کلان نیز شاهد دگرگونی در نهادهای اجتماعی سنتی مرتبط با جامعه پذیری جنسیتی هستیم. خانواده و نظام آموزشی به عنوان کارگزاران اصلی انتقال ارزش های هویتی، بخشی از اقتدار نمادین خود را در این حوزه به اینفلوئنسرها واگذار کرده اند و اعتیاد دیجیتال منجر به هویت یابی ناقص در برخی نوجوانان شده است. راهکارهای مقابله با این چالش نیازمند رویکردی چندسطحی است که هم به بازتعریف نقش نهادهای سنتی جامعه پذیری بپردازد و هم ظرفیت های انتقادی نوجوانان را در مواجهه با محتوای رسانه ای تقویت کند. به عقیده عمده اندیشمندان حوزه رسانه توسعه سواد رسانه ای، بازاندیشی در شیوه های تربیتی و ایجاد فضای گفت وگوی بین نسلی درباره مسائل هویتی از جمله بهترین راهکارها در مواجهه با این پدیده محسوب می شوند. حضرت یعسوب الدین امیرالمومنین امام علی علیه السلام در نهج البلاغه تاکید می فرمایند: "اعمل لدنیاک کانک تعیش ابدا، واعمل لآخرتک کانک تموت غدا" که می توان آن را به ضرورت توازن بین دنیا و آخرت تفسیر کرد. این حکمت دینی می تواند مبنای نظری جامعه شناسان فضای مجازی برای تنظیم رابطه سالم با فناوری های نوین قرار گیرد.

زینب حیدری –پژوهشگر مطالعات زنان و خانواده