سیدمهدی فارقی
5 یادداشت منتشر شدهیادداشت علمی چیست و چگونه باید آنرا نوشت
مقدمه
با مروری بر تعدادی از یاداشت های علمی حاضر بر آن شدم تا مطلبی پیرامون شیوه نگارش صحیح و خصوصیات یک یادداشت علمی عرضه کنم و امیدوارم راهگشا و مفید فایده بوده و مورد توجه علاقه مندان و پژوهشگران گرامی واقع شود.
علم و شبه علم
قابلیت راستی آزمایی پدیده ها یکی از ویژگی های علم است. مقصود این دیدگاه این ادعا نیست که هر چیز که علمی نیست، نادرست است. بلکه تاکید آن بر این موضوع است که هر واقعیتی «علمی» نیست. شاخص دوم تکرارپذیری هر پدیده علمی است. به عبارت دیگر باید ثابت کرد که آن پدیده تصادفی نبوده و به دلایل مبتنی بر اصولی خاص رخ داده است. در حقیقت «شبه علم» از واژه های علمی و از کلام علمی برای تقویت و تثبیت مواضعی صحبت می کند که اساسا پایه علمی ندارند.
تعریف یادداشت علمی
یادداشت در حقیقت کوتاه ترین قالب نوشتاری است؛ پس از یادداشت، مقاله (همایشی و چاپی) و پس از آن کتاب است. سابقه مقاله نویسی به قرن شانزدهم میلادی بازگشته و به قلم کسانی مانند مونتنی فرانسوی و فرانسیس بیکن انگلیسی (1561-1626) شناخته می شود؛ اما یادداشت نویسی، پیشینه طولانی تری دارد؛ زیرا اکثر رساله های کوتاه علمی در گذشته های دور و نزدیک، شبیه همین قالب نوشتاری است.
حجت الاسلام والمسلمین هادی منش مدیر مرکز مطالعات و برنامه ریزی پژوهشی معاونت پژوهش حوزه های علمیه در دوره شبهه شناسی و پاسخ گویی با عنوان «آموزش پاسخ نویسی کوتاه و کنشگری در فضای مجازی» یادداشت علمی را متنی که دارای یک موضوع خاص بوده و هسته اصلی آن از ایده های علمی شخص شکل گرفته تعریف می کند.
دکتر سید حسین حسینی عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ویژگی های یک یادداشت علمی را چنین بیان می کند. یادداشت علمی باید مسئله محور باشد و به یک پرسش علمی و پژوهشی پاسخ دهد. «حاوی نکته بدیع در حوزه پرسش مطرح باشد و خواننده را با ایده و نگاه جدیدی روبه رو سازد. همچنین باید از جهت ساختاری، دارای نظم منطقی و هماهنگی صدر و ساقه باشد.» به عقیده ایشان یک یادداشت علمی حتی می تواند به نقد یک تفکر یا نظریه خاص بپردازد.
علی حیدری (روان شناس) در مطلب خود تحت عنوان« «یادداشت» چیست و چطور یادداشت بنویسیم؟ »به زبان ساده و عامیانه این گونه نقل قول می کند «یادداشت همچون رباعی است. در یادداشت، نویسنده باید در زمینی کوچک، خانه ای بسازد که همه بخش های یک سازه مسکونی را دارا است. در کتاب یا مقاله، زمین بیشتری در اختیار نویسنده است؛ بنابراین در نقشه کشی برای پیشبرد مطالب دستش بازتر است و هر کاری می تواند بکند؛ اما یادداشت نویس مانند معماری است که باید در زمینی به مساحت 40 متر مربع، خانه ای بسازد که اتاق خواب و پذیرایی و آشپزخانه و سرویس بهداشتی و اندرونی و بیرونی داشته باشد. رضا بابایی»
در برداشت شخصی اینجانب یادداشت علمی یک متن علمی دغدغه مند است مبتنی بر نیازهای روز جامعه که سعی در پاسخ به مشکلات و شبهات از طریق روش های علمی دارد؛ در حالی که ساختار یک مقاله علمی را نداشته و قابلیت چاپ در نشریات را ندارد. البته این موضوع از ارزش مطلب کم نمی کند؛ بلکه فقط به دلیل تفاوت ساختار است که نشریات حاضر به چاپ آن نیستند و در نهایت یادداشت علمی هم مانند مقاله علمی باید چیزی بر علم بیفزاید. یادداشتی که این ویژگی را ندارد علمی نیست و باید در روزنامه، وبلاگ، مجلات غیرعلمی و امثال آنها چاپ شود.
انواع یادداشت
یادداشت علمی، یادداشت خبری (نقل قول یک رویداد و نقد و بررسی پیامدهای سیاسی اقتصادی فرهنگی اجتماعی و... آن رویداد) تاریخ مصرف آن به اندازه خبر کوتاه است. به همان سرعت ظهور و به همان نسبت، سوخته و بیات می شود، یادداشت تحلیلی (نقد و بررسی و اظهارنظر درباره شخصیت ها، آثار، کتب و مقاله ها...) عمر طولانی تری نسبت به یادداشت خبری دارد، سرمقاله (مقالات ویژه روزنامه نگاری)
تفاوت یادداشت روزنامه با سرمقاله
پایگاه البرز گلستان در مطلبی با عنوان «آموزش خبرنگاری / تفاوت یادداشت و سرمقاله» مطلب را این گونه تشریح می کند
یادداشت در واقع نظر شخصی نویسنده به همراه نام او و راجع به موضوع مشخص با تیترهای جزئی تر و موضوعات مشخص تر شده است، اما سرمقاله نظر مشخص یک رسانه و بیانگر سیاست و خط مشی کلی بوده، در مقاله از شخص نویسنده و یا نویسندگان نامی برده نشده و آنها عموما افرادی هستند که علاوه بر تجربه در سیاست گذاری و گردشکار آن رسانه نقش بارز و برجسته تری داشته اند. علاوه بر این سرمقاله ها معمولا در صفحه اول جای گرفته و با اسامی مانند: سخن روز، حدیث دل، حرف اول، سرمقاله، اول صحبت و … چاپ می شوند.
ساختار یادداشت علمی
حجت الاسلام والمسلمین هادی منش ضمن اشاره به قالب داشتن یادداشت علمی؛ پاسخ دادن به شبهات، انتقال سریع مطلب به مخاطب، زمینه بودن آن برای یک مقاله علمی را از ویژگی های این نوع یادداشت و سه عنصر چرا چگونه و چه چیز را سازنده آن می داند. هر کار پژوهشی با سوال آغاز شده و در ادامه با چگونگی حل مسئله و انتخاب مواد راه حل پایان می یابد. ایشان پنج پاراگراف را با اجزا مقدمه، سه پاراگراف پشتیبان و یک پاراگراف جمع بندی نهایی به عنوان ساختار یادداشت علمی تعریف می نماید.
دکتر محمدمهدی رکنی یزدی سردبیر نشریه مشکوه (رتبه ب وزارت علوم) در یادداشت سردبیر پیرامون الزامات نگارش یک مطلب علمی ضمن تاکید بر جستجوی عمیق و اشباع علمی در پیشینه موردنظر، برای سهولت امر پیشنهاد می کند نویسندگان از شرط تازه بودن مسئله و موضوع گذر کرده و بر نو بودن راهکار و ارائه مطلب از دیدگاه جدید بسنده نمایند.
از نظر دکتر سید حسین حسینی یادداشت علمی بهتر است قبلا چاپ نشده باشد (تاکید بر نو بودن مسئله) و ساختار آن شامل حداکثر لغات بین 450 تا 500 کلمه، دارای عنوان مساله اصلی به صورت یک پرسش، منابع و حداکثر 5 کلید واژه باشد.
به عقیده این حقیر باتوجه به اینکه نشریات علمی پژوهشی حداقل تعداد کلمات مورد قبول را بین 3000 تا 5000 هزار در نظر می گیرند می توان کمتر از این مقادیر یادشده را برای یک یادداشت علمی متصور شد.
دکتر جواد علاقه بند راد دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران در مقاله خود تحت عنوان استانداردهای ده گانه سند علمی (مقاله و...) مختصات یک سند علمی را به شرح ذیل بیان می کند. 1- انطباق با ضوابط ژورنال 2- ارائه نتایج پژوهشی 3- خلاصه سازی مطالب و نقل قول ها 4- بیان اهداف سند علمی در عبارات واضح 5-با رعایت درست ترتیب عناوین، سهولت درک مطلب برای خواننده فراهم گرد.6-در مقدمه پیش زمینه های قبلی و پژوهش های صورت گرفته بیان شود. 7- مقدمه بدنه و نتایج با یکدیگر رابطه منطقی داشته باشند.8-در صورت نیاز برای تفهیم بهتر مطلب از شکل ها نمودارها و جدول ها استفاده شود.9-اصطلاحات به شکل قابل فهم برای همه نگاشته شوند 10- محتوی سند عاری از غلط های املایی دستور زبان و علامت گذاری ها باشد.
در انتها امید است شاهد رشد و پیشرفت کیفی نگارش یادداشت های علمی پربارتر باشیم که زمینه ساز تحولات و مقالات ارزشمند علمی - کاربردی خواهند بود.
منابع
http://alborzegolestan.ir/?p=46556
https://shoaresal.ir/files/fa/news/1399/3/6/748476_962.pdf