بررسی اثر حذف صفر بر سیاست گذاری پولی، بودجه ای و انتظارات تورمی

۱. مقدمه

حذف صفر از پول ملی، به معنای کاهش تعداد ارقام واحد پولی، معمولا در کشورهایی اجرا می شود که در اثر تورم بالا یا ابرتورم، ارزش اسمی پول به شدت کاهش یافته است. این اقدام در ظاهر تغییری در قدرت خرید ایجاد نمی کند، اما می تواند بر ادراک اقتصادی، نحوه تصمیم گیری سیاست گذاران و انتظارات جامعه اثرگذار باشد.

در ایران، طرح حذف چهار صفر از ریال و معرفی «تومان جدید» سال هاست مطرح و در حال اجراست. این یادداشت به بررسی اثرات این سیاست بر سه حوزه کلیدی می پردازد: سیاست پولی، سیاست بودجه ای و انتظارات تورمی.

---

۲. اثر بر سیاست گذاری پولی

۲-۱. سیگنال دهی به بازار

حذف صفر در ادبیات پولی نوعی پیام به بازار است که دولت و بانک مرکزی قصد دارند ارزش پول را تثبیت و نظام پولی را اصلاح کنند. اگر این اقدام با سیاست پولی انقباضی و کنترل نقدینگی همراه باشد، می تواند به کاهش انتظارات تورمی کمک کند.

۲-۲. شفافیت و خوانایی داده های پولی

کوچک تر شدن اعداد ترازنامه بانک مرکزی و شاخص های پولی، خوانایی آن ها را برای تصمیم گیران و تحلیل گران آسان تر می کند. اما این کوچک سازی ممکن است باعث کم اهمیت جلوه دادن رشد متغیرهای پولی شود و حساسیت لازم به تغییرات را کاهش دهد.

۲-۳. تجربه بین المللی

ترکیه (۲۰۰۵) حذف ۶ صفر را همراه با سیاست های مهار تورم اجرا کرد و موفق شد اعتماد بازار را بازگرداند.

برزیل در دهه ۸۰ و ۹۰ چندین بار صفر حذف کرد ولی چون سیاست پولی سختگیرانه نداشت، تورم بازگشت.

---

۳. اثر بر سیاست گذاری بودجه ای

۳-۱. تغییر مقیاس بودجه

با حذف صفر، اعداد بودجه عمومی دولت به ظاهر کوچک تر و منظم تر می شوند. برای مثال، «۱۰۰۰ هزار میلیارد ریال» به «۱۰۰ میلیارد تومان جدید» تبدیل می شود. این تغییر مقیاس می تواند اثر روانی بر سیاست گذاران داشته باشد و برخی مشکلات بودجه ای کمتر به چشم بیاید.

۳-۲. خطر خطای ادراکی

کوچک شدن ارقام بودجه ممکن است به کاهش فشار افکار عمومی برای مهار کسری بودجه منجر شود، زیرا مقادیر ظاهرا کوچک تر، کمتر نگران کننده به نظر می رسند. این خطای شناختی می تواند روند اصلاحات مالی را کند کند.

۳-۳. نیاز به بازنگری در سامانه ها و گزارشگری

سیستم های حسابداری، کدینگ بودجه و گزارشگری مالی دولت باید بازطراحی شوند تا بتوانند داده های قبل و بعد از تغییر واحد پول را مقایسه کنند. بدون این اصلاح، تحلیل روندهای بودجه ای و عملکرد مالی دستگاه ها دشوار می شود.

---

۴. اثر بر انتظارات تورمی

۴-۱. اثر کوتاه مدت مثبت

در کوتاه مدت، کاهش ارقام روی اسکناس ها و فاکتورها می تواند حس «پول باارزش تر» ایجاد کند و رفتار مصرف کننده را موقتا آرام تر کند. این اثر روانی به کاهش انتظارات تورمی در بازه چند ماهه کمک می کند.

۴-۲. اثر بلندمدت وابسته به سیاست های اقتصادی

اگر حذف صفر با کنترل واقعی تورم و اصلاحات ساختاری همراه نباشد، افزایش مجدد قیمت ها به سرعت این اثر روانی را خنثی می کند و حتی باعث بی اعتمادی بیشتر به دولت و بانک مرکزی می شود.

۴-۳. خطر اثر معکوس

شکست این سیاست می تواند سیگنال منفی قوی به جامعه بدهد: «دولت حتی نتوانست ارزش پول جدید را حفظ کند». این تجربه در برزیل و زیمبابوه دیده شد که باعث شد مردم به سمت ارزهای خارجی یا دارایی های فیزیکی هجوم ببرند.

---

۵. بررسی تطبیقی کوتاه

ترکیه؛ حذف ۶ صفر، همراه با اصلاحات اقتصادی، نتیجه: موفقیت نسبی و تثبیت پول

برزیل؛ حذف صفر در چندین مرحله بدون اصلاحات اقتصادی، نتیجه: بازگشت صفرها و تورم بالا

روسیه: حذف۳ صفر، همراه با اصلاحات اقتصادی، نتیجه:ثبات نسبی کوتاه مدت

زیمبابوه؛ حذف بیش از ۱۲ صفر، بدون اصلاحات اقتصادی، نتیجه: فروپاشی پول ملی

---

۶. جمع بندی و پیشنهادها

حذف صفر می تواند یک ابزار مکمل در سیاست پولی و مالی باشد، اما به شرطی که:

1. سیاست پولی منضبط برای کنترل رشد نقدینگی اجرا شود.

2. انضباط مالی دولت و کاهش کسری بودجه تضمین شود.

3. سیستم های حسابداری و گزارشگری مالی به روزرسانی شوند تا اثر خطای مقیاسی بر تصمیم گیری بودجه ای کاهش یابد.

4. آموزش عمومی برای جلوگیری از سوءبرداشت مردم در مورد قدرت خرید پول جدید صورت گیرد.

به طور خلاصه، حذف صفر به تنهایی معجزه نمی کند. موفقیت آن زمانی است که بانک مرکزی و دولت با هماهنگی کامل، هم در حوزه سیاست پولی و هم در حوزه سیاست مالی، فضای اقتصادی را برای حفظ ارزش پول جدید آماده کنند.

---