در آیه ۸۱ سوره نحل زمانی که خداوند از برخی نعمت های خود به انسان سخن می گوید به لباس هم اشاره می کند اما می فرماید «این لباس محافظ شما در برابر گرماست» سوال اینجاست که مگر لباس در مقابل سرما از انسان محافظت نمی کند ؟ پس چرا اینجا فقط به گرما اشاره شده است ؟

در آیه ۸۱ سوره نحل زمانی که خداوند از برخی نعمت های خود به انسان سخن می گوید به لباس هم اشاره می کند اما می فرماید «این لباس محافظ شما در برابر گرماست» سوال اینجاست که مگر لباس در مقابل سرما از انسان محافظت نمی کند ؟ پس چرا اینجا فقط به گرما اشاره شده ؟ دلیل این اشتباه چیست ؟

دین پژوه : مهدی سلمانی

——————————————————

قسمت مورد سوال در آیه ۸۱ سوره نحل به این صورت آمده :

« وجعل لکمۡ سربیل تقیکم الۡحر »

( و قرار داد برای شما جامه هایی را که نگه دارد شما را از گرما )

بیان این نکته ضروری است که به تصریح ائمه علیهم السلام ، قرآن هم دارای معانی ظاهری است و هم در بطن آن معانی مختلفی نهفته است .
ما در درجه اول باید کلمات کلیدی موجود در این بخش از آیه را با توجه به خود قرآن و کتب لغت ، معنا کنیم تا به پاسخ نزدیک شویم . کلمات کلیدی در این بخش که به ما کمک می کند ، سه کلمه است :
« سربیل ، تقیکم و الۡحر »
سربیل در قرآن به معنای جامه یا پیراهن به کار می رود ، برای مثال آیه ۵۰ سوره ابراهیم می فرماید :
« سرابیلهم من قطرات »
[ جامه هایشان از قطران(ماده ای چسبنده) است ]
در آیه مورد نظر نیز همان معنای جامه و پیراهن منظور است و کلمه بعدی تقیکم است که شاید کلیدی ترین کلمه در فهم بخش مورد نظر است ، این کلمه از ریشه وقی و با تقوا هم ریشه می باشد و معنای ریشه ای آن اشاره به نگه داشتن و حفظ کردن چیزی است از چیز دیگری که مایه ی ضرر و زیان و آزار آن است ، به همین دلیل تقوا یعنی اینکه انسان از خود و نفس خود در برابر هر چیزی که مایه ضرر و زیان و آزار و اذیت اوست ، محافظت کند .
در نتیجه تقیکم نیز در آیه مذکور به معنای نگهدارنده از ضرر ، زیان و آزاد چیزی است . کلمه آخر در اینجا کلمه الۡحر است که هم به معنای گرمی و هم معنای ضد سردی را دارد [ به همین دلیل است که به گرمای زیاد در اصطلاح حرارت گفته می شود ] . با توجه به معانی این کلمات ، معنای دقیق تر این بخش از آیه این گونه می شود که : [ قرار دادیم برای شما جامه هایی که نگه می دارد و حفظ می کند شما را از (ضرر و آزار) ، گرما
همانگونه که در پرسش نیز مطرح شد ، نکته عجیب در اینجا این است که جامه و لباس ، انسان را بیشتر از سرما حفظ می کند تا گرما و لباسی که انسان را از گرما حفظ کند جزو استثنائات است ( مانند برخی از لباس های آتش نشان ها ) . حال آیا ایراد و اشکالی در کلام خداوند متعال پیدا شده است ؟ خیر ، نکته عجیب تر اینکه در ادامه آیه می فرماید :
« وسربیل تقیکم باۡسکمۡۚ »
[ و (قرار دادیم) جامه هایی را که نگه دارد شما را از سختی ]
اینجا بار دیگر سربیل و تقیکم تکرار شده و تنها کلمه باۡسکمۡۚ اضافه شده است که برخی گفته اند منظور از این لباس زره است در صورتی که در قرآن برای زره از اصطلاح سابغات استفاده شده است [ آیه ۱۱ سوره صبا ]
پس معنای دقیق کلمه باۡسکمۡۚ ، سختی ، فشار و ناخوشایندی های موجود در جنگ است ، مانند زخمی شدن و... معنای دقیق آیه عجیب تر شد !
« وجعل لکمۡ سربیل تقیکم الۡحر وسربیل تقیکم باۡسکمۡۚ »
[ قرار دادیم برای شما جامه هایی که نگه می دارد و حفظ می کند شما را از(ضرر و آزار) گرما و جامه هایی را که نگه دارد شما را از(ضرر و آزار) سختی و فشار جنگ ]
حال این چه لباسی است که هم از آزار و زیان گرما و هم از آزار و زیان موجود در سختی و فشار جنگ ، از انسان محافظت کرده و خداوند از آن به تکمیل نعمت یاد می کند ، چراکه در ادامه می فرماید :
« کذلک یتم نعۡمتهۥ »
به کارگیری یک بار اصطلاح وجعل برای هر دو لباس ، این نکته را مشخص می کند که سخن از یک لباس است که با آن دو ویژگی مشخص شده است . همان طور که در بالا اشاره کردیم ، اصطلاح تقیکم که دو بار نیز در آیه تکرار شده و در هر دو جا به کارکرد لباس ارجاع داده ، به معنای نگهدارنده از ضرر ، زیان و آزاد چیزی است و مستقیما به تقوا اشاره دارد که آن نیز به معنای محافظت انسان از خود و نفس خود است در برابر هر چیزی که مایه ی ضرر ، زیان و آزار اوست و نکته مهم تری که این دو را به هم مرتبط می کند ، ریشه مشترک هر دو یعنی اصطلاح وقی است . حال راحت تر میتوان معنای این لباس را فهمید .
{ این لباس ، لباسی نیست جز لباس تقوا } . تنها با درنظر گرفتن این معناست که آیه نیز معنا و مفهوم پیدا می کند . وقتی لباس ، لباس تقوا باشد ، اصطلاح الۡحر یا گرمای زیاد ، مفهوم آتش عذاب الهی پیدا کرده و اصطلاح باۡسکمۡۚ نیز معنای فشار و سختی موجود در جنگ با ابلیس و نفس می دهد ؛ جز با این معنا ، نمیتوان مفهوم بهتری برای آیه پیدا کرد . در نتیجه مفهوم دقیق آیه می شود :
[ قرار دادیم برای شما لباسی هایی (از تقوا) که نگه می دارد و حفظ می کند شما را از(ضرر و آزار) گرما و حرارت(دوزخ)و لباسی(از تقوا) که نگه دارد شما را از(ضرر و آزار) سختی و فشار جنگ(با ابلیس و نفس).
این یعنی همان تکمیل نعمت ]