فوتبال و مادری، تقابلی که به اتحاد رسید

هوالطیف

فوتبال و مادری، تقابلی که به اتحاد رسید 

بررسی ماده ۱۸ مکرر فیفا

چکیده

ماده ۱۸ مکرر مقررات وضعیت و انتقال بازیکنان فیفا (RSTP) که در ژانویه ۲۰۲۱ لازم الاجرا شد، به منظور حمایت از حقوق بازیکنان زن در دوران بارداری و پس از زایمان طراحی شده است. این ماده با تاکید بر اصول منع تبعیض، حفظ ثبات قراردادی و حمایت از سلامت بازیکنان، چارچوبی جامع برای تنظیم رابطه کاری بین باشگاه ها و بازیکنان زن ارائه می دهد. این یادداشت با بررسی متن ماده، اهداف آن، و رویه قضایی مرتبط (از جمله پرونده گونارسدوتیر در سال ۲۰۲۲)، به تحلیل انتقادی آثار حقوقی و اجتماعی این مقررات می پردازد.

متن اصلی ماده در RSTP

ماده 18 مکرر – مقررات ویژه مربوط به بازیکنان زن

1. اعتبار یک قرارداد نمی تواند منوط به این باشد که بازیکن در طول مدت قرارداد باردار شود یا باشد، مرخصی زایمان بگیرد، یا از حقوق مرتبط با زایمان به طور کلی استفاده کند.

2. اگر یک باشگاه به طور یکجانبه قراردادی را به دلیل بارداری بازیکن، مرخصی زایمان، یا استفاده از حقوق مرتبط با زایمان فسخ کند، این اقدام به عنوان فسخ بدون دلیل موجه تلقی خواهد شد.

الف) فرض بر این است، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود، که فسخ یکجانبه قرارداد توسط باشگاه در دوران بارداری یا مرخصی زایمان به دلیل بارداری بازیکن صورت گرفته است.

3. در مواردی که قرارداد به دلیل بارداری بازیکن فسخ شده است، به عنوان استثنایی بر بند 1 ماده 17:

الف) خسارت قابل پرداخت به بازیکن به شرح زیر محاسبه می شود:

i. در صورتی که بازیکن پس از فسخ قرارداد قبلی خود، قرارداد جدیدی امضا نکرده باشد، به عنوان یک قاعده کلی، خسارت معادل ارزش باقی مانده قرارداد فسخ شده خواهد بود؛

ii. در صورتی که بازیکن تا زمان تصمیم گیری قرارداد جدیدی امضا کرده باشد، ارزش قرارداد جدید برای دوره متناظر با زمان باقی مانده از قرارداد فسخ شده از ارزش باقی مانده قرارداد فسخ شده کسر خواهد شد؛

iii. در هر دو حالت فوق، بازیکن مستحق دریافت خسارت اضافی معادل شش ماه حقوق قرارداد فسخ شده خواهد بود؛

iv. توافق های جمعی مذاکره شده بین نمایندگان کارفرمایان و کارکنان در سطح داخلی مطابق با قوانین ملی ممکن است از اصول فوق منحرف شوند. شرایط چنین توافقی اولویت خواهد داشت.

ب) علاوه بر تعهد به پرداخت خسارت، تحریم های ورزشی نیز برای هر باشگاهی که به طور یکجانبه قراردادی را به دلیل بارداری بازیکن، مرخصی زایمان، یا استفاده از حقوق مرتبط با زایمان فسخ کند، اعمال خواهد شد. باشگاه از ثبت نام هر بازیکن زن جدید، چه در سطح ملی و چه بین المللی، برای دو دوره ثبت نام کامل و متوالی محروم خواهد شد.

باشگاه تنها پس از اتمام کامل تحریم مربوطه می تواند بازیکنان جدید را، چه در سطح ملی و چه بین المللی، ثبت نام کند. به ویژه، نمی تواند از استثناها و اقدامات مندرج در بند 3 ماده 6 این مقررات برای ثبت نام بازیکنان در مرحله زودتر استفاده کند.

ج) تحریم پیش بینی شده در بند ب فوق می تواند به همراه جریمه نقدی اعمال شود.

4. هنگامی که یک بازیکن باردار می شود، در طول مدت قرارداد خود حق دارد:

الف) به ارائه خدمات ورزشی به باشگاه خود ادامه دهد (یعنی بازی و تمرین)، پس از تایید پزشک معالج و یک پزشک مستقل (که با توافق بین بازیکن و باشگاه انتخاب می شود) که انجام این کار برای او ایمن است. در چنین مواردی، باشگاه موظف است این تصمیم را محترم شمرده و برنامه ای برای مشارکت ورزشی ایمن او تنظیم کند، با اولویت دادن به سلامت او و کودک متولد نشده؛

ب) در صورتی که پزشک معالج انجام خدمات ورزشی را برای او ایمن نداند یا بازیکن نخواهد از حق خود برای ادامه ارائه خدمات ورزشی استفاده کند، خدمات شغلی خود را به شیوه ای جایگزین به باشگاه ارائه دهد. در چنین مواردی، باشگاه موظف است این تصمیم را محترم شمرده و با بازیکن برای تنظیم برنامه ای برای اشتغال جایگزین همکاری کند. بازیکن تا زمانی که از مرخصی زایمان استفاده کند، مستحق دریافت تمام حقوق خود خواهد بود؛

ج) به طور مستقل تاریخ شروع مرخصی زایمان خود را تعیین کند، با در نظر گرفتن حداقل دوره های پیش بینی شده (رجوع به بخش تعاریف). هر باشگاهی که بازیکن را تحت فشار قرار دهد یا مجبور کند تا مرخصی زایمان را در زمان خاصی بگیرد، توسط کمیته انضباطی فیفا تحریم خواهد شد؛

د) پس از اتمام مرخصی زایمان، به فعالیت فوتبالی بازگردد، پس از تایید پزشک معالج و یک پزشک مستقل (که با توافق بین بازیکن و باشگاه انتخاب می شود) که انجام این کار برای او ایمن است. در چنین مواردی، باشگاه موظف است این تصمیم را محترم شمرده، بازیکن را به فعالیت فوتبالی بازگرداند (رجوع به بند 3 ماده 6) و حمایت پزشکی مستمر مناسب را ارائه دهد. بازیکن پس از بازگشت به فعالیت فوتبالی مستحق دریافت تمام حقوق خود خواهد بود.

5. به بازیکن باید فرصت شیردهی به نوزاد و/یا دوشیدن شیر در حین ارائه خدمات ورزشی به باشگاه داده شود. باشگاه ها موظفند امکانات مناسب را مطابق با قوانین ملی قابل اجرا در کشور محل استقرار باشگاه یا توافق های جمعی فراهم کنند.

۱. مقدمه: زمینه سازی و اهداف ماده ۱۸ مکرر

با گسترش حرفه ای شدن فوتبال زنان، نیاز به مقررات خاص برای حمایت از بازیکنان در مواجهه با چالش های منحصربه فرد (مانند بارداری) آشکار شد. ماده ۱۸ مکرر با الهام از استانداردهای سازمان بین المللی کار (ILO) و کنوانسیون های ضدتبعیض، سه هدف اصلی را دنبال می کند:

• منع تبعیض قراردادی: بند ۱ هرگونه شرط قراردادی مرتبط با بارداری یا زایمان را باطل می کند.
• جلوگیری از فسخ خودسرانه: بند ۲ و ۳ فسخ قرارداد به دلیل بارداری را «فسخ بدون دلیل موجه» تلقی و جریمه های سنگین (مالی و ورزشی) برای آن پیش بینی می کند.
• حمایت از حقوق اشتغال و سلامت: بند ۴ و ۵ حق ادامه فعالیت ورزشی، اشتغال جایگزین، مرخصی زایمان و شیردهی را تضمین میکنند.

۲. تحلیل محتوای ماده ۱۸ مکرر

۲-۱. حمایت های قراردادی (بند ۱)

• هرگونه شرط تعلیق یا صحت قرارداد که منوط به بارداری، زایمان یا استفاده از مرخصی باشد، ابطال پذیر است. این رویکرد مشابه مقررات ضدتبعیض در حقوق کار بین المللی است (ماده ۴ کنوانسیون ILO ).

۲-۲. فسخ قرارداد و ضمانت های اجرایی (بند ۲ و ۳)

• پس انداز اثبات: باشگاه باید ثابت کند فسخ قرارداد به دلایل غیرمرتبط با بارداری بوده است (بند ۲-الف). این رویکرد با اصل تغییر بار اثبات در حقوق تبعیض همسو است.
• جریمه های مالی:
  پرداخت کل حقوق باقی مانده + ۶ ماه حقوق اضافی (بند ۳-الف-iii).
  امکان جریمه نقدی علاوه بر تحریم های ورزشی (بند ۳-ج).
• تحریم ورزشی: محرومیت باشگاه از ثبت نام بازیکن جدید به مدت دو دوره نقل وانتقال (بند ۳-ب). این تحریم بازدارنده تر از جریمه های مالی است، زیرا می تواند به عملکرد ورزشی باشگاه آسیب بزند.

۲-۳. حقوق دوران بارداری و پس از زایمان (بند ۴ و ۵)

• حق انتخاب بازیکن: بازیکن می تواند با تایید پزشک، به بازی ادامه دهد یا به «اشتغال جایگزین» (مثلا مربی گری) بپردازد (بند ۴-الف و ب).
• حق تعیین زمان مرخصی زایمان: اجبار باشگاه به تعیین زمان خاص، مشمول تحریم است (بند ۴-ج).
• حق بازگشت به کار پس از زایمان: باشگاه موظف به بازگرداندن بازیکن با تمام حقوق و امکانات پزشکی است (بند ۴-د).
• حق شیردهی: باشگاه باید امکانات مناسب فراهم کند (بند ۵). این بند مبتنی بر قوانین ملی (مثل قانون کار ایران، ماده ۷۶) یا توافق های جمعی است.

۳. رویه قضایی: پرونده گونارسدوتیر (۲۰۲۲)

موضوع: کاهش حقوق بازیکن در دوران بارداری به بهانه عدم ارائه خدمات ورزشی یا جایگزین.
استدلال باشگاه: بازیکن در کشور خود بود و خدمات جایگزین ارائه نکرده بود.
رای کمیته حل اختلاف فیفا (DRC):

• باشگاه وظیفه مراقبت داشت و باید پیشنهاد اشتغال جایگزین می داد.
• کاهش حقوق بازیکن نقض بند ۴-ب بود.
• دستور به پرداخت تمام حقوق معوقه + دو سوم حقوق دوران مرخصی زایمان.
  نتیجه: این رای تایید کرد که مسئولیت اصلی بر عهده باشگاه است، نه بازیکن.

۴. چالش ها و نقاط قوت ماده ۱۸ مکرر

نقاط قوت:

• پیشرو در حقوق ورزشی: اولین مقررات جامع برای حمایت از بازیکنان زن در سطح بین المللی.
• ضمانت های اجرایی قوی: ترکیب جریمه مالی و تحریم ورزشی اثر بازدارندگی دارد.

چالش ها:

• ابهام در «اشتغال جایگزین»: تعریف نشدن دقیق این مفهوم ممکن است به اختلافات بیشتر بینجامد.
• تفاوت در قوانین ملی: اجرای بند ۵ (شیردهی) وابسته به قوانین داخلی است که در برخی کشورها ضعیف است.
• بار مالی بر باشگاه ها: هزینه های ناشی از پرداخت حقوق کامل ممکن است به حذف غیررسمی بازیکنان باردار منجر شود.

۵. نتیجه گیری و پیشنهادها

ماده ۱۸ مکرر گامی مهم در راستای برابری جنسیتی در فوتبال است، اما نیاز به اصلاحاتی دارد:
۱. تعریف دقیق «اشتغال جایگزین» در آیین نامه های اجرایی.
۲. حمایت مالی از باشگاه ها (مثلا صندوق مشترک فیفا) برای کاهش بار اقتصادی.
۳. آموزش باشگاه ها درباره تکالیف جدید برای جلوگیری از نقض غیرعمدی.

منابع:

• مقررات وضعیت و انتقال بازیکنان فیفا (۲۰۲۱).
• کنوانسیون ILO شماره ۱۸۳ (۲۰۰۰).
• رای کمیته حل اختلاف فیفا، پرونده گونارسدوتیر (۲۰۲۲).

این مقررات نه تنها از حقوق بازیکنان زن دفاع می کند، بلکه الگویی برای سایر ورزش های حرفه ای است تا محیطی عادلانه و ایمن برای ورزشکاران زن ایجاد کنند.

مصطفی لطفی.وکیل ورزشی